فساد بزرگ‌ترین تهدید امنیت کشور

فرشاد مومنی، استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی با استناد به گزارش مرکز پژوهش‌ها گفت: کفایت سرمایه در بانک آینده منفی ۱۴۰ درصد است! بانک آینده ۷۵ درصد تسهیلات را به آدم‌ها و شرکت‌های زیرمجموعه خود، خاصه خرجی کرده و تازه اینها دم دستی‌ترین کاری است که شده است! در برابر این موضوع تساهل دارند، اما بی‌رحمانه اجازه می‌دهند که هزینه‌های مسکن و درمان کمر مردم ایران را بشکند! این اقتصاددان افزود: بانک آینده، ماهیانه ۷ هزار میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان اضافه برداشت از بانک مرکزی ثبت می‌کند یعنی اینکه در واقع کل هزینه‌های این بانک را مردم می‌پردازند! این گزارش همچنین می‌گوید ماهیانه تقریبا بالغ بر ۴ هزار میلیارد تومان به زیان انباشته این اضافه می‌شود و صدها پله از شاخص‌هایی که منجر به تعطیلی یک بانک می‌شود، عبور کرده است و عزیزان در این مورد بزرگواری شان گرفته و به روی خودشان هم نمی‌آورند!  دکتر فرشاد مومنی در نشستی با عنوان «دستاوردها و چالش‌های اجرای دو دهه کنوانسیون جهانی مبارزه با فساد و فرصت‌های پیش رو» پیرامون بحث مبارزه با فساد در ایران و جهان، اظهار کرد: پس افتادگی و عقب ماندگی ذهنی و عملی گردانندگان کشور در زمینه فساد از حدود متعارف خارج شده و به نظر می‌رسد که برای جدی شدن حل و فصل مساله فساد در ایران ما به کارهای اندیشه‌ای خیلی گسترده‌تر و پیگیری جدی‌تر وجوه نهادی نیازمند هستیم. وی افزود: رسانه‌ها باید به کمک بیایند و به نظام تصمیم‌گیری‌های اساسی کشور، شدت شرم آور بودن اینکه ما در ربع پایانی لیست فاسد‌ترین کشورهای دنیا قرار داریم، را یادآوری کنند و ابعاد هزینه‌هایی که هم نظام ملی و آینده کشور متحمل می‌شود را برملا کنند.

چرا باید بدیهیات را هم به مسوولان بگوییم؟!

  به گزارش اقتصاددان به نقل از جماران ،  مومنی گفت: حتی نیاز داریم بدیهیات اولیه عقلی در این زمینه را مجددا از نو مرور کنیم. باید به مسوولان کشور بگوییم که نمی‌شود در مقام شعار و ادعا ما هیچ کسی را در جهان به حساب نیاوریم اما در نزد کل جهانیان به عنوان یکی از فاسدترین کشورهای دنیا شناخته شویم!این در واقع علاوه بر سهل انگاری به نوعی ضداسلامی است . و بنابراین به نظر می‌رسد ما به یک جهاد ملی و نهضت ملی برای مبارزه با فساد نیاز داریم. در این مسیر وقتی می‌خواهیم بدیهیات اولیه عقلی را گوشزد کنیم شاید یکی از موارد این است که ویل دورانت در کتاب تاریخ تمدن خود یکی از جمع‌بندی‌هایش این است که هیچ تمدنی از بیرون مغلوب نمی‌شود، مگر اینکه از درون فاسد و پوسیده شده باشد.

آبروبرتر از فساد، در ایران نیست

استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی اظهار کرد: آنهایی که دل بستگی به این کشور و به این نظام دارند باید بدانند که هیچ مساله‌ای آبرو برتر و فاجعه سازتر از گستره و عمق کنونی فساد در ایران نیست. متفکران بزرگ توسعه می‌گویند فساد به مثابه عریان‌ترین صورت شناخته شده فراگیر در کل جهان و در طول تاریخ بشر برای تعرض به حقوق مالکیت است این تعرض به حقوق مالکیت هم جنبه تعرض به حقوق عمومی دارد و هم جنبه تعرض به حقوق افراد. در این زمینه مسوولیت اصلی با حکومت است. کتاب درخشان «نظم و زوال سیاسی» فوکویاما را که ملاحظه کنید در آنجا می‌گوید فساد چیزی است که به شکل طبیعی قابل مشاهده نیست؛ بنابراین فساد را باید از طریق نشانه‌هایش شناسایی کرد و می‌گوید یکی از مهم‌ترین نشانه‌های فساد این است که نشانه جنگ قدرت در درون ساختار قدرت است.

فساد، عامل اصلی بحران مشروعیت

از دریچه سیاسی گفته می‌شود هیچ عنصری به اندازه «فساد» نیروی محرکه ایجاد بحران مشروعیت برای حکومت و بحران اعتماد و رابطه مردم با حکومت نیست و اساسا این پدیده ساختار انگیزشی را در جامعه دچار یک بهم ریختگی فاجعه ساز کرده و از جنبه اقتصاد سیاسی هم، فساد نشانه سلطه مناسبات نهادی غیرحساس به استثمار ضعیف‌ترین گروه‌های اجتماعی است. علاوه بر این از جنبه دینی برای آنهایی که داعیه حکومت دینی دارند، این شرایط و عدم حساسیت نسبت به آن قباحت دارد و چه برسد به اینکه در جهت گسترش و تعمیقش هم کار کنند! از این دریچه فکر می‌کنم ما به‌شدت نیاز داریم به ساختار قدرت کمک کنیم که بهتر بفهمند که با این شیوه غیرحساس در عمل نسبت به فساد با خودشان و با آینده کشور چه می‌کنند.

فساد بزرگ‌ترین تهدید امنیت کشور

 فرشاد مومنی در ادامه سخنرانی خود با بیان اینکه «درخشان‌ترین و جامع‌ترین و راهبردی‌ترین حرف‌ها در مورد فساد متعلق به خانم سوزن رز اکرمن، استاد امریکایی حقوق و سیاسی است که می‌گوید، فساد بزرگ‌ترین تهدید ثبات و امنیت یک کشور است. گفت: آنهایی که می‌گویند یک پشه را در هوا نعل می‌کنیم، اگر صادق و عالم برای حفظ ثبات و امنیت کشور باشند باید روی مساله فساد و مبارزه با آن تمرکز کنند نه اینکه خودشان بزرگ‌ترین متهمان گسترش و تعمیق فساد باشند! خانم اکرمن در کتاب خود درباره فساد می‌گوید، فساد نشانه این است که ساختار قدرت قادر نیست پاداش مناسبی برای فعالیت‌های تولیدی در مقابل فعالیت‌های غیرتولیدی یا ضدتولیدی بدهد! گفته می‌شود، کانون اصلی تمرکز برای مواجهه با مساله فساد، جدیت نظام قاعده‌گذاری در ارتقای بنیه اندیشه‌ای است؛ چه در درون قوه مجریه و چه در سطح بالاتری در مجلس. اگر ساختاری نهادی سفله گزین و غیرشایسته محور باشد و شایسته‌ها را با کمترین بهانه جویی حذف کند، معنایش این است که ساختار با علی رغم ادعاهایش به دنبال مناسبات گسترش‌دهنده فساد است.

وقتی پاکدامن‌ترین‌ها حذف شوند

وقتی کسانی که بزرگ‌ترین وجه شهرتشان پاک دامنی شان است و امتحان‌های بزرگی در دوران جنگ پس داده‌اند و در مسوولیت‌های اجرایی هم بزرگ‌ترین افتخارشان این بوده که پاک دامن‌ترین دوره‌های آن دستگاه، مربوط به دوره آنها بوده حذف می‌شوند، دیگر با آب زمزم هم آثار این حیثیت از دست رفته را نمی‌شود، پاک کرد.

از منظر دانش توسعه هیچ عنصری در میان سیاست‌های اتخاذ شده توسط یک حکومت، به اندازه شوک درمانی محرک فساد و نابود‌کننده انگیزه‌های فعالیت مولد نیست. وقتی که می‌گوییم مولد، یعنی خلاقیت در اندیشه هم جزو این فعالیت‌هاست. آن مناسباتی که فاسد و فاسد پرور باشد، هزینه فرصت ابراز آزادانه نظریه‌های کارشناسی را بالا می‌برد و این طور می‌شود که اهل علم ترجیح می‌دهند سکوت کنند.

قباحت فساد نزد بخش‌هایی از ساختار قدرت ریخته!

چند روز پیش یکی از مسوولان کلیدی کشور می‌گفت ما آمدیم ژست ضمانت بخشی به سوت زنی درباره فساد گرفتیم اما در تجربه عملی بیشترین تنبیه‌ها در این دوره معطوف به کسانی شده است که فسادها را برملا کردند! این سخنان واقعا اسباب شرم و خجالت است که یک مقام مسوول چند روز پیش وقتی درباره فساد بزرگ فاجعه آمیز در ماجرای چای و واردات چای مورد پرسش قرار گرفت، گفت این چیزی نیست و قدیمی است و آن را توجیه کرد. در حالی که باید توضیح دهد چه کسی کجا چه خطاها و سهوهایی انجام داده که این اتفاق افتاده است. قباحت تن دادن به فساد نزد بخش‌هایی از ساختار قدرت آن قدر ریخته که با آرامش می‌گویند چیزی نیست و مال چند سال پیش است! با این همه ژست و تسبیح و انگشتر و پیشانی پینه بسته همین پاسخ است؟! اینکه حیثیت کشور از بین رفته مهم نیست؟! این چیزهای خیلی تکان‌دهنده‌ای است.

ساختار قدرت در تسخیر مافیاها

 شوک درمانی مهم‌ترین کارکردش این است که ساختار قدرت را گیج می‌کند. متحیر می‌شوند و جهت را از دست می‌دهند و آماده تن دادن به هر چیزی می‌شوند. این ماجرای شوک درمانی که ریشه اصلی‌اش مالی‌سازی افراطی است، در نهایت منجر می‌شود به اینکه ساختار قدرت به تدریج و به صورت فزاینده به تسخیر مافیاها در بیاید و در نتیجه فرآیندهای تصمیم‌گیری و تخصیص منابع منافع مافیاها به منافع مردم و منافع ملی و آینده نظام مرجح دانسته می‌شود. به همین دلیل در کشورهای توسعه یافته، بلافاصله بعد از شوک درمانی، همیشه مافیاهای رسانه‌ای فعال و فریب کاری‌های سیستمی ظاهر می‌شود. مومنی اظهار کرد: در کتاب فساد در نظام سرمایه سالار که یکی از عمیق‌ترین صورت بندی‌های نظری و تجربی در زمینه فساد را ارایه داده، می‌گوید در مناسبات فریبکاری ذیل آن بسته سیاستی که شوک درمانی را توجیه می‌کند، برنامه ریاضت اقتصادی مطرح می‌شود و حکومت تحت این عنوان از مسوولیت‌های کلیدی خودش در زمینه امور حاکمیتی طفره می‌رود؛ یعنی تحت عنوان ریاضت، مفت خورها و رباخوارها و دلال‌ها و واردات چی‌ها را رها می‌کنند و دولت هزینه‌های خود را در مورد آموزش، سلامت، تغذیه و مسکن مردم به حداقل می‌رساند! واقعا اگر در این خانه کس است این حرف بس نیست؟! او افزود: در سال ۲۰۲۳ صندوق بین‌المللی پول گزارشی منتشر کرده که در آن می‌گوید: اندازه مداخله‌های حاکمیتی در ایران که با نسبت G به GDP اندازه‌گیری می‌شود، جزو پایین‌ترین نسبت‌ها در سطح دنیاست و فقط ۵ کشور هستند که از ایران شرایط بدتری دارند. این برای ما که داعیه فرهنگ داریم شرم آور است؛ آن چه قضیه را معنادار می‌کند این است که رتبه ایران از نظر فساد هم افتضاح‌تر از نصف میانگین جهانی است!

کثیف‌ترین دلالی‌ها در حوزه دارو

استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی اظهار کرد: کثیف‌ترین دلالی‌ها روی مورد نیازترین داروهای بیماران صورت می‌گیرد و این چقدر شرم آور است! یادتان باشد احمدی‌نژاد که آن قدر ژست ضد فساد می‌گرفت وقتی وزیرش افشا کرد که اینها تخصیص‌های دلاری برای داروهای حیاتی را به وزارت بهداشت نداده و به دلال‌هایی داده‌اند که لوازم آرایش و خودروهای لوکس وارد کنند، در روز روشن و جلوی چشم همه، آن خانم وزیر عزل شد! نشانه‌هایی ازاین دست که خیلی هم شرم آور و تلخ و غم‌انگیز است، اصلا کم نیست. او افزود: اسم ریاضت اقتصادی را می‌آورند ولی در نظام مالیات ستانی شان بیشترین فشارها روی حقوق بگیران است و بیشترین سوبسید‌ها و رهاسازی‌ها مربوط به مالیات بر ثروت است. گویا یعنی هر چه که ثروتمندتر باشید بیشتر مورد عنایت هستید. در این مملکت دستگاه‌های رسمی و نه گروه‌های رادیکال منتقد حکومت، کمیسیون اقتصادی مجلس در سال ۱۴۰۰ گزارشی منتشر کرده است و نشان می‌دهد که طی ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۹ یعنی در دوره بیست ساله در این مملکت از وقتی بانک‌های خصوصی آمدند تناسب بین روندهای نقدینگی و تورم و تولید از بیخ و بن به هم ریخته است.

زورشان به ضعیف‌ترین‌ها می‌رسد

 این استاد دانشگاه ادامه داد: نهادهای نظارتی گویی مانند شبح شده‌اند و فقط زورشان به ضعیف‌ترین گروه‌های جامعه می‌رسد! کمیسیون اقتصادی مجلس می‌گوید در آن دوره بیست ساله که بانک‌های خصوصی آمدند در عرض ۲۰ سال رشد تولید صرف نظر ازاین که کیفیت آن تولید چیست و خودش ماجراها دارد رشد تولید ۳۶ درصد و رشد تورم ۳۰۹۰ درصد بوده است! اما رشد نقدینگی ۱۰۲۵۰ درصد بوده است! این یعنی میدان دادن به بانک‌های خصوصی! در همان گزارش می‌گوید در این دو دهه هر چه به سال‌های جدیدتر نزدیک می‌شویم، به ازای هر یک واحد خلق نقدینگی توسط حکومت، بانک‌های خصوصی بیش از ۶ برابر حکومت نقدینگی خلق کرده‌اند ولی در آن تحلیل‌هایی که در مافیاهای رسانه‌ای مطرح است، کلا هم نقش شوک درمانی در این اوضاع و احوال نقدینگی مسکوت گذاشته می‌شود و هم نقش بانک‌های خصوصی و از همه مهم‌تر اینکه نقش سقوط بنیه تولیدی کشور در این زمینه هم حفظ شده است!

این چه بساطی است که نقش سقوط بنیه تولید ملی به عنوان تعیین‌کننده‌ترین عنصر در توضیح فاجعه استمرار ۵۰ سال تورم دو رقمی در ایران حذف شده و همه بحث بر سر کسری مالی دولت است و اصابت تصمیمات هم به فقرا!

در کتاب فساد در نظام سرمایه سالار، «گای استندینگ اقتصاددان انگلیسی» می‌گوید، مناسباتی راه می‌اندازند تحت عنوان خصوصی‌سازی و زیان‌ها و بحران‌های شوک‌درمانی را عمومی‌سازی می‌کنند و دارایی عمومی را اختصاصی‌سازی می‌کنند!

انتظار شرافتی بیشتر می‌رفت!

این استاد اقتصاد افزود: انتظار می‌رفت شرافتی فراتر از آنچه دیده شده در بخش خصوصی مولد ببینیم و آنها در این باره حرف بزنند که بعد از اینکه کلیدی‌ترین واحدهای تولیدی این کشور با یک ساز و کار غیرشفاف و مشکوک خصوصی‌سازی می‌شود بلایی سر نیروی کار می‌آورند که تظاهرات می‌کنند. این نشانه‌ها کافی است تا ببینیم تحت عنوان خصوصی‌سازی و آزاد‌سازی و تضعیف پول ملی چه بر سر این کشور آمده است.

پشت پرده واردات خودروی خارجی

او افزود: در این کتاب آمده است که وقتی بحث از یارانه می‌شود، در برابر اینکه یارانه به اموری مثل نان تعلق گیرد که بقای انسان‌ها به آن وابسته باشد! بلوا راه می‌اندازند و تحمل نمی‌کنند ولی اگر غیرعادی‌ترین سوبسیدها به رانتی معدنی‌ها داده شود همه دم فرو می‌بندند! مسوولان وزارت صنعتی که تمام هم و غم شان واردات است و حتی می‌گویند پیش به سوی واردات خودروهای دست دوم خارجی، حالا که می‌خواهند آبروداری کنند می‌گویند به سوی خودروی برقی برویم؛ در حالی که حتی یک کلمه درباره ضریب مونتاژ این خودروهای برقی نمی‌گویند! در پشت پرده هدف این است که مافیای وارداتچی باید تقویت شود! مومنی اظهار کرد: در تمام دنیا اگر قرار باشد مبارزه با فساد جدی شود اصل بر پیشگیری می‌شود. در حالی که اینجا عزیزان همین جور دایم از طراحی یک برنامه ملی مبارزه با فساد بر محوریت پیش‌گیری طفره می‌روند. یعنی ساختار نهادی اول اجازه می‌دهد که بی‌شمار فساد واقع بشود، بعد با ظرفیت اندکی که دارد تلاش می‌کند با گزینش بین فسادهای متعدد با برخی از آنها مقابله کند!

در کتاب مذکور مساله بعدی که عنوان می‌شود این است که می‌گویند قلب بازتولید فساد، سیاست‌های اقتصادی بحران ساز و فسادزاست. آن وقت در اینجا وجوه نهادی فساد را رها کرده‌اند و تا بحث فساد می‌شود، فقط اشخاص مطرح می‌شوند. یقینا افراد فاسد هم باید تنبیه شوند و کسی در این تردید ندارد، اما حکومتی که نفهمد اصلاح نهادها مهم‌تر از افراد است نمی‌تواند بفهمد خیلی از این افراد که به ورطه فساد می‌افتند قربانی این ساختار فاسد هستند.

گزارش تلخ مرکز پژوهش‌ها درباره بانک آینده!

 دکتر مومنی در ادامه تحلیل مساله فساد در ایران و ریشه‌ها و بسترهای فسادزا توضیح داد: در این جلسه یک نمونه‌ای عرض کنم تا آقای مسوول باز نگوید این چیزی نیست و قبلا اتفاق افتاده است! در تاریخ ۴ مهر ۱۴۰۲ مرکز پژوهش‌های مجلس گزارش رسمی منتشر کرده است تحت عنوان پایش ثبات و سلامت نظام بانکی، و به‌طور مشخص راجع به بانک آینده صحبت می‌کند. گزارش‌های رسمی می‌گوید ۵۰ درصد سهم رشد پایه پولی مربوط به رویه‌های نابهنجاری است که در بانک آینده انجام شده و سوال بزرگ این است که وزارت اقتصاد و بانک مرکزی و سازمان برنامه مشغول چه کاری هستند که این اتفاق می‌افتد؟ گزارش مرکز پژوهش‌ها می‌گوید کفایت سرمایه در این بانک شده منفی ۱۴۰ درصد است! بانک آینده ۷۵ درصد تسهیلات را به آدم‌ها و شرکت‌های زیرمجموعه خود، خاصه خرجی کرده و تازه اینها دم دستی‌ترین کاری است که شده است! در برابر این موضوع تساهل دارند، اما بی‌رحمانه اجازه می‌دهند که هزینه‌های مسکن و درمان کمر مردم ایران را بشکند! به آنها که می‌گویند بانک آینده هم چیزی نیست و ما اطلاعاتش را خیلی وقت است داریم، می‌گویم خیلی زحمت کشیده‌اید و نیازی به وجود شما نیست! شما روی این صندلی‌هایی هستید که باید پاسخگو باشید که این چه شرافتی است که آدم صندلی را اشغال کند و ابتدایی‌ترین مساله را هم پاسخ ندهد؟!

اگر قادر به برخورد نیستید صحنه را کنار بروید

استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی اظهار کرد: ما لزوما اینها را به عنوان آدم بدی نمی‌دانیم اما اگر صلاحیت ندارند و قادر نیستند برخورد کنند کنار بروند. اگر صحنه را ترک کنید خیلی درجه شرافت تان بالاتر است تا اینکه زل بزنید و در برابر این اتفاقات، صدایی از آنها در نیاید! اقتصاد‌های موفق دنیا وقتی شرایط بحرانی داشتند بدون استثناء اولین کارشان ملی کردن بانک‌های خصوصی بود. چه در سطح کشورهای پیشرفته صنعتی و چه در حال توسعه موفق.

گزارش مرکز پژوهش‌ها می‌گوید بانک آینده، ماهیانه ۷ هزار میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان اضافه برداشت از بانک مرکزی ثبت می‌کند یعنی اینکه در واقع کل هزینه‌های این بانک را مردم می‌پردازند! این گزارش همچنین می‌گوید ماهیانه تقریبا بالغ بر ۴ هزار میلیارد تومان به زیان انباشته این بانک اضافه می‌شود و صدها پله از شاخص‌هایی که منجر به تعطیلی یک بانک می‌شود، عبور کرده است و عزیزان در این مورد بزرگواری شان گرفته و به روی خودشان هم نمی‌آورند!

اولویت کلیدی بازنگری بنیادی، در ساختار نهادی است، شما مدیون ۸۵ میلیون ایرانی هستید

واقعیت این است که در ماجرای مبارزه با فساد در ایران؛ اولویت کلیدی، بازنگری بنیادی در ساختار نهادی است و از جنبه اولویت اجرایی عملی، هم رسیدگی به فسادها و سوءاستفاده‌ها و بحران‌های ایجاد شده توسط بانک‌های خصوصی است. در تمام دنیا می‌گویند فساد نیروی محرکه ضعف بنیه تولیدی و در نتیجه تحمیل تورم به کشور می‌شود. بانک‌های خصوصی هم از طریق دامن زدن به زبانه‌های آتش تقاضای کل به این ماجرای تورم دامن می‌زنند و هم از طریق وارد کردن ضربه‌های مهلک به بخش مولد کشور. وقتی این طور می‌شود من به آن عزیزان که با اعصاب راحت می‌گویند این چیزی نیست، می‌گویم شما بدانید که مدیون هشتاد و پنج میلیون ایرانی هستید که کمرشان زیر فشار این تورم در حال خرد شدن است.

در مورد فساد فراخوان ملی بدهیم

دکتر فرشاد مومنی در پایان صحبت‌هایش در این نشست، از همه مردم به ویژه از رسانه‌ها خواست تا در زمینه مبارزه و افشای فساد، به مملکتشان کمک کنند و اظهار کرد: در مورد فساد باید یک فراخوان ملی بدهیم و از کل رسانه‌هایی که هنوز آلوده به فساد و رانت نشده‌اند، استمداد کنیم که به کمک بیایند و ابعاد فاجعه‌سازی فساد را در همه عرصه‌های نظام حیات جمعی برملا کنند تا هم اراده و هم سازمان مناسب و هم اندیشه راهگشا برای مبارزه جدی‌تر با فساد فراهم شود.

مخاطب گرامی، ارسال نظر پیشنهاد و انتقاد نسبت به خبر فوق در بخش ثبت دیدگاه، موجب امتنان است.

ع