نقدی بر کلیات طرح آمایش سرزمینی کشور

دکتر احسان اله باقری

با احترام به برنامه ها و پیشنهادهای آمایش کلان کشور، نکاتی را بر پایه تجارب حرفه ای عرضه و جهت نقد عرضه می دارم:

برنامه های کلان نظام، باید با ساختارها و دوره های سیاسی کشور هماهنگ و منطبق باشند و عوامل اجرائی در آن حاضر و دخیل در تنظیم برنامه ها باشند، که تعهدی هم بر اجرای آن ها داشته باشند.
تجربه نشان داده است که برنامه های دراز مدت مثل افق ۱۴۰۰ و اولین طرح آمایش سرزمینی کشور حتی مورد مطالعه مجریان هم قرار نگرفته.
در مورد این دولت حتی طرح های ۵ ساله و ده ساله که هیچ، حتی بودجه ریزی های یکساله هم تعهد و اجرائی نشده اند و گزارش تفریغ ۹۸ انحراف ۶۵ درصدی را نشان می دهد که فاجعه بار است.

در بالا با کمی تفضیل و سربسته عرض شد که دولت های ما این طرح های بلند مدت را نمی خواهند، نمی توانند و یا الزام حقوقی به اجرا و بیلان دهی در مورد آن ندارند وگرنه سقوط آزاد از تراز ۲۱ به ۳۰ در تولید ناخالص داخلی که در این دولت اتفاق افتاده، الزام به برخورد قضائی باید داشته باشد، چون طبق افق ۱۴۰۰ باید جایگاه اول منطقه قبل از ترکیه و عربستان، یعنی جایگاه ۱۶ یا ۱۷ را داشته باشیم.

اما موضوع دیگر که کمی جدی تر از این حرف هاست، یعنی ارائه طرح های بالادستی، نیاز به تسلط دقیق و مطالعات اولیه اجرائی بر انواع طرح های پائین دستی دارد. چه آمایش سرزمین، مناطق و نواحی و چه طرح های جامع شهر و شهرستان، چیزی جز کلی گویی و نظریه پردازی با ارائه نقشه های گرافیکی زیبا و بدون مقیاس نیستند و برخلاف طرح های تفضیلی هیچ دقت و تمرکزی بر موضوعات اجرائی ندارند؟؟

بعنوان مصداق موردی “همگن نمودن نقاط جمعیتی در سطح کشور” که در پیشنهادهای ارائه شده مطرح شده، نیاز به تسلط بر طرح های آماده سازی، امکان سنجی و مکانیابی دارد که به مراتب پیچیده تر از اصل موضوع هستند و برای استقرار جمعیت در مثلا نقاط ساحلی و کویری بدلیل فقدان زیرساخت های حیاتی مثل آب و برق و گاز و تلفن و شبکه و فاضلاب و بهره مندی های از مواهب طبیعی و اشتغال و… تقریبا تمام مطالعات زیردستی جواب درست نمی دهند و رد خواسته ها را در آلترناتیوهای اصلی نمودارهای swot بولد می کنند، که نتیجه اش تایید نشدن سرمایه گذاری اقتصادی در نقاط زیبای گرافیکی طرح آمایشی مصوب است و در نتیجه تمامی نقشه های اصلی و مرتبط کلی و جزئی زیر سئوال رفته و یکجا کنار گذاشته می شوند.

با عدم دقت در امکانسنجی، مکانیابی آماده سازی این طرح ها، مانند دهها گزارش کلان به بایگانی ها سپرده می شوند.