مولفه‌های گفتمانِ بدیل برای گفتمان حکمرانی موجود

اقتصاددان :  عصر چهارشنبه هفته‌ای که گذشت، در موسسه دارالاکرام، جلسه‌ای با حضور آقایان دکتر احمد میدری و دکتر نعمت‌اله فاضلی برقرار بود. عنوان و موضوع جلسه “مساله آموزش و پرورش ایران” بود. آقای دکتر فاضلی معتقد بودند که مساله اصلی نظام آموزشی کشور، نگاه ایدئولوژیک و امنیتی حاکمیت به آموزش می‌باشد که در جای خود باید مفصل به نظرات ایشان و نکاتی مهمی که در خود دارد، پرداخت.

اما نکته مهم جلسه، رویکرد دکتر میدری به مساله‌شناسی نظام آموزشی ایران بود که البته قابل تعمیم به کل مساله‌شناسی توسعه در ایران و کشورهای مشابه در منطقه بود.

دکتر میدری معتقد بودند که در شرایط کنونی، گفتمانی از سوی حاکمیت مقبولیت دارد و سعی می‌شود که این گفتمان به هر طریق ممکن، ترویج داده شود که ایدئولوژیک بودن و امنیتی کردن مسائل نیز از وجوه این گفتمان می‌تواند باشد.

نقد همه مردم و کنشگران به این گفتمان بسیار است و بالطبع گفتمانی که باید جایگزین شود، عناصر دیگری خواهد داشت ولی مهم است که گفتمان بدیل در میان همه ویژگی‌های متفاوتش، از چند مولفه اساسی برخوردار باشد.

این مولفه‌های اساسی، همان عناصری است که طی بیش از یک قرن گذشته، بسیاری از مصلحان اجتماعی به آنها بی‌اعتنا بوده‌اند و همین بی‌اعتنایی باعث تخریب یک شبه نهادهای موجود شده و نهادهای جایگزین نیز نتوانسته‌اند مسائل را حل کنند و همان خطاهای قبلی را تکرار و تکرار کرده‌اند و این بوده که گفتمان‌های حاکم به ظاهر عوض شده‌اند ولی کشور همچنان در حال درجا زدن بوده و توسعه به معنای دقیق کلمه رخ نداده است.

اما این مولفه‌ها که فقدان‌شان در گفتمان بدیل باعث رنج بی‌شمار شده، چه هستند؟! آنچه نگارنده این سطور از نظرات دکتر میدری فهم کرد، در موارد زیر آورده شده است:

۱. امکان توافق و اجماع‌سازی

گفتمان بدیل نباید همه انگاره‌های گفتمان موجود را نادیده بگیرد. بالاخره گفتمان موجود هم خاستگاهی تاریخی و فرهنگی دارد و مقاومت برای حفظ این گفتمان بسیار زیاد می‌باشد. بنابراین در سطح مساله شناسی به جای اینکه در همان ابتدا به مسائلی بپردازیم که مقاومت شدید حاکمیت را برانگیزد، باید به مسائلی بپردازیم که امکان توافق و اجماع بر سر آنها وجود داشته باشد.

۲. عدم تشدید شکاف‌های اجتماعی

گفتمان بدیل، نباید باعث تشدید شکاف‌های اجتماعی، سیاسی، طبقاتی و … موجود شود. کشور در شرایط فعلی از وجود بینهایت شکاف‌های جنسیتی، اعتقادی، نسلی، نژادی و … رنج می‌برد، پس بیش از این نباید به این شکاف‌ها دامن زد. گفتمان بدیل نه تنها نباید به شکاف‌های موجود دامن بزند، بلکه در دل خود باید راهی برای اجماع و توافق هم، همان گونه که در نکته پیش اشاره شد، داشته باشد.

۳. توان تبدیل گفتمان بدیل به عمل و کنش 

گفتمان بدیل نباید همه آنچه را که خوب به حساب می‌آورد در خود داشته باشد بلکه بایستی امکان عملیاتی شدن به صورت صلح‌آمیز نیز داشته باشد. در واقع خوب است که ما وضع موجود و وضع مطلوبِ غایی را به خوبی بشناسیم. اما گفتمان بدیل نبایستی لزوما منطبق با گفتمان موجود یا گفتمان غایی باشد بلکه باید چیزی بین این دو باشد که هم امکان توافق را پدید آورد و هم به شکاف‌های اجتماعی موجود شدت نبخشد.

۴. تدریجی بودن گذار گفتمانی

از آنجا که گفتمان بدیل لزوما منطبق با گفتمان غایی نیست و باید شکاف بین گفتمان موجود و غایی را پر کند، پس باید به صورت مرحله‌ای و تدریجی به آن نگاه کرد. یعنی ممکن است تا رسیدن به گفتمان غایی، ما ۵۰ مرتبه گفتمانی داشته باشیم. در واقع کنشگر باید با در نظر گرفتن پویایی‌های اجتماعی، در هر شرایط با در نظر گرفتن موارد بیان شده، گفتمان بدیلی را پیشنهاد کند و بستر را آماده کند برای گذار به گفتمان بدیل بعدی. یعنی برای گذار از گفتمان موجود به گفتمان غایی(اگر فرض کنیم چنین گفتمانی قابل تصور است! چراکه خود گفتمان غایی نیز مدام در حال تکامل است)، ما به چندین و چند گفتمان بدیل به صورت مرحله به مرحله محتاجیم.

۵. در نظر گرفتن چسبندگی ترتیبات نهادی موجود

گفتمان بدیل بایستی چسبندگی ترتیبات نهادی فعلی را از خاطر نبرد. ترتیبات نهادی فعلی یک شبه پدید نیامده‌اند، که یک شبه از بین بروند. اینها همچون ژنوم انسانی که نسل به نسل منتقل می‌شود، همراه مردم و جامعه و نظام حکمرانی منتقل خواهند شد و اگر سودای تغییر یک شبه داشته باشیم، صرفا به ظاهر، ساختار رسمی را تغییر خواهیم داد ولی در عمل، همان ساختار نهادی قبلی پیاده خواهد شد.

۶. اجتناب از تغییرات انقلابی

آقای دکتر میدری به شدت به کنشگران درباره تغییرات انقلابی و یک شبه هشدار می‌دادند و اینکه هر نوع بیگ‌بنگ در نظام حکمرانی می‌تواند باعث اتلاف منابع شود و نتیجه نیز ممکن است همان تکرار دوباره ناکارآمدی‌های موجود باشد.

مخاطب گرامی، ارسال نظر پیشنهاد و انتقاد نسبت به خبر فوق در بخش ثبت دیدگاه، موجب امتنان است.

ع