تهدید پنهان جهش قیمت نفت برای ایران

 ماه گذشته میلادی همراه بود با رکوردزنی قیمت گاز اروپا، زغال‌سنگ چین و نفت خام آمریکا. سوم آبان یادداشتی از جفری فرنکل در وبسایت Project Syndicate با عنوان «قیمت‌های بالای نفت می‌تواند به محیط زیست کمک کند» منتشر شد. فرنکل استاد دانشگاه هاروارد در زمینه رشد و تشکیل سرمایه است و سابقه حضور در تیم مشاوره اقتصادی بیل کلینتون در زمان ریاست‌جمهوری‌اش را دارد. وی در این یادداشت به پیامدها و علل قیمت بالای انرژی در این روزها می‌پردازد. نویسنده می‌گوید همراهی نسبتاً پایدار افزایش قیمت انواع حامل‌های انرژی نشان می‌دهد ورای دلایل مقطعی و خاص هر کشور، ریشه‌هایی کلان نیز پشت این اتفاق بوده است که به‌وضوح به رشد سریع اقتصاد جهانی در سال ۲۰۲۱ مربوط است.

تأثیر اندک روی سرمایه‌گذاری سوخت‌های فسیلی

اما گران‌شدن انرژی چه پیامدهایی دارد؟ از نظر تأثیر روی محیط زیست، دو سازوکار در جهت‌های مخالف می‌توانند عمل کنند: از یک طرف تقاضا برای سوخت‌های فسیلی کم می‌شود که برای محیط زیست خوب است؛ اما از طرف دیگر این رخداد می‌تواند انگیزه برای سرمایه‌گذاری در زمینه عرضه این سوخت‌ها را افزایش دهد. اما در واقعیت سازوکار دوم چندان قوی انجام نگرفته است. چرا؟ علتی که نویسنده بیان می‌کند این است که شرکت‌ها می‌دانند یک گذار به سوی انرژی‌های سبز در حال رخ‌دادن است و کمتر برای سرمایه‌گذاری در این زمینه انگیزه پیدا می‌کنند.

سیاست‌های کاهش انتشار کربن

به گزارش اقتصاددان به نقل از بورسان ، جفری فرنکل می‌گوید الان بهترین موقع برای پیاده‌سازی مالیات بر کربن یا سیستم خرید و فروش مجوز کربن در ایالات متحده است. بدین ترتیب از این قیمت‌های بالا، بخشی هم به دولت آمریکا می‌رسد! مالیات بر کربن به عبارتی، دریافت مالیات از کارخانه‌هایی است که طی فرایند خود کربن‌دی‌اکسید منتشر می‌کنند. این مالیات می‌تواند متناسب با میزان انتشار این گاز تعیین ‌شود. سیستم خریدوفروش مجوز کربن هم بدین صورت است که سیاستگذار یک مقدار حداکثر مجاز برای انتشار کربن برای هر کارخانه تعیین می‌کند. کارخانه‌ها می‌توانند مجوزهای خود را به هم بفروشند تا در نهایت آن‌هایی که برایشان به‌صرفه است مجوزها را به قیمت بازار می‌خرند و بیشتر کربن منتشر می‌کنند؛ در عوض کارخانه‌هایی که مجوز خود را فروخته‌اند، با توجه به درآمدشان از این فروش، برایشان بهینه است که تولید کربن خود را از طریق بهبود فناوری کاهش دهند. پس در نهایت حداکثر مورد نظر سیاستگذار در مجموع کارخانه‌ها محقق شده و همزمان بازار مجوزها، یک تخصیص بهینه را میان میزان انتشار کارخانه‌ها ایجاد کرده است.

به طور کلی این دو نوع سیاست از کاراترین راهکارهای کاهش انتشار کربن‌دی‌اکسید هستند. فرنکل معتقد است یک علت مهم مقاومت سیاسی در مقابل چنین سیاست‌هایی این است که باعث می‌شوند مزیت تولید داخل آمریکا کمتر شود اما از دیدگاه وی آمریکا آخرین کشوری است که باید نگران سواری مجانی سایر کشورها در زمینه کاهش انتشار کربن باشد.

سواری مجانی در این زمینه به این معناست که آمریکا با افزایش هزینه انتشار کربن (مثلاً از طریق مالیات بر کربن) انتشار کربن خود را کم کند اما بقیه کشورها این اقدام را انجام ندهند و هم‌زمان با این که از این مورد سود می‌برند (چون مسئله تغییر اقلیم یک مسئله جهانی است) به خاطر این افزایش هزینه تولید در آمریکا، رقابت‌پذیری بیشتری پیدا کنند. اما نویسنده می‌گوید در واقعیت علت عدم پیشروی بسیاری کشورها در کاهش انتشار کربن، ترس از عدم همراهی آمریکا بوده است. بنابراین آمریکا می‌تواند نقش رهبری را در بحث تغییرات اقلیمی بر عهده بگیرد و آغازکننده باشد.

اجتناب آمریکا از روش‌های بازارمحور برای کاهش

نکته جالب این که اروپای دولت‌محور از سازوکارهای بازار جهت کاهش انتشار بهره می‌برد اما آمریکا که بازارمحور شناخته می‌شود، از تنظیم‌گری برای این کار استفاده می‌کند! اروپا دو رویکرد برای کاهش انتشار کربن دارد: یکی مالیات‌های بالا روی گازوئیل و دیگری سیستم مبادله مجوز انتشار در سطح اتحادیه.

در هر صورت پیام کلی یادداشت جفری فرنکل این است که افزایش قیمت از سویی باعث کاهش تقاضای انرژی شده است و از طرف دیگر می‌تواند انگیزه سیاسی برای پیاده‌سازی مالیات کربن و در کل مبارزه با تغییرات اقلیمی ایجاد کند؛ چرا که این انگیزه وجود دارد که به جای ایجاد سود افزایش قیمت برای کشورهایی مثل روسیه و عربستان صعودی، مالیات‌گیری باعث افزایش درآمد دولت آمریکا شود. بنابراین با آن که این جهش قیمتی برای مصرف‌کنندگان نگران‌کننده است اما نیمه پر لیوان آن می‌تواند کمک به محیط زیست باشد.