کار،انضباط و بهره‌وری / فرگرد سوم و پایانی

(به بهانۀ روز کارگر)

کارل مارکس در جای دیگر می نویسد:

«نیروی کار کل جامعه، که متبلور در ارزش کل کالاهای تولید شده توسط جامعه می‌باشد،

علی رغم این که از واحدهای بی شمار افراد به وجود می آید، در اینجا به عنوان تودۀ

همگن نیروی کار انسان تلقّی می شود. هریک از واحدهای مذکور تا آنجا که از

مشخّصۀ میانگین نیروی کار جامعه برخوردار است، چیزی شبیه دیگری است …

کار اجتماعی لازم کاری است که در شرایط تولید معمولی، و با درجه متوسط مهارت

و شدّت کار رایج در عصر مورد نظر، برای تولید کالا لازم می باشد

(کتاب سرمایه، مارکس،ج ۱،ص۵۴).

در یک جامعۀ اسلامی، «وجدان کار و انضباط اجتماعی» ایجاب می کند که:

۱- شغل ها در چهارچوب ایدئولوژی مفید بوده، به درستی انجام گیرد.

۲- چون هر دسته از صاحبان مشاغل در یک طرح واحد اسلامی کار می کنند،

لذا هریک به عنوان عضوی از یک بدن به حساب آمده، هر یک برای قوام دیگری که

الزاماً قوام خود نیز خواهد بود، با جان و دل می‌کوشند.

۳- هر دسته و هر یک از صاحبان در کار خود باید تخصّص داشته باشند.

به گونه ای که دیگری کار وی را نتواند انجام دهد. آن گونه ای که گوش در

اندام‌های بدن انسان نمی تواند کار چشم را نجام دهد و دست کار دهان را.

۴- در تخصص یافتن و تقسیم کار بین گروه‌های مختلف جامعه، دست نامرئی طبیعت-

آن گونه که کلاسیک ها یا اندیشمندان سیستم سرمایه داری آزاد معتقد هستند-

باید دخالت داشته باشد. یعنی مشاغل خود به خود توزیع نگردد، بلکه دولت اسلامی

با توجّه به مصالح جامعه به وسیله برنامه ریزی های مدبّرانه، نقش ارشادی را در

تقسیم کار جامعه ایفا کند.

علی (ع) درعهدنامۀ مالک اشتر می‌فرماید:

«و هریک از آن دسته‌ها را بر حکمران حقی است به اندازه‌ای که کار ایشان را به صلاح آورد…»

۵-آثار انضباط اجتماعی این گونه جلوه‌گر می شود:

در صورتی تقسیم کار در یک جامعۀ فردپذیر انجام می پذیرد،که بر اساس این شرایط باشد:

الف: برنامه ریزی در مورد تقسیم کار توسط دولت انجام گیرد.

ب-حق و عدالت در تقسیم کار نقش اساسی ایفا کند.

برنامه ریزی دولت در مورد تقسیم کار باید به گونه ای باشد که تعالیم قرآن و اسلام

و عدالت آن را تصویب کرده باشد، کلیه کارها و مشاغل غیر ضروری اسراف آمیز،

غیر انسانی و مشاغلی که استقلال و امنیت و اخلاق جامعه اسلامی را به

خطر می اندازد، ممنوع اعلام گردد.

مثلاً مشاغلی چون: مشروب‌فروشی، قمارخانه، دلّالی و واسطه‌گری، فال‌گیری،

رمّالی و دعانویسی، روسپی‌گری، رقّاصی، بورس‌بازی، زمین‌بازی و …

باید ممنوع شده به تدریج در جامعه برافتد.

در باب تقسیم کار توسط دولت ، لازم به تذکر است که در حکومت تقسیم کار

اجتماعی نیست؛ بلکه با توجه به این امر که فرصت های برابردر اختیار کلیه افراد

می‌باشد و انجام کارهای غیر ضروری جامعه در چهارچوب مسائل مربوط به واجب کفایی

برعهدۀ کلّیۀ افراد است. دولت در برنامه‌ریزی نیروی انسانی تعداد افراد ماهر و متخصّص

را در زمینه های مختلف معین می‌سازد، و با حفظ آزادی انتخاب، شغل افراد را با توجّه

به صلاحیّت و لیاقتی که دارند، در گزینش شغل ارشاد می نماید.

البتّه انجام امر فوق نباید به مهره شدن افراد و «اُرگانیفیکاسیون» و«الینه‌سیون» بینجامد.

ارلگانیفیکاسیون عبارت است از تبدیل یک فرد که قابلیّت انجام تمام اعمال و کارها را دارد،

به فردی که فقط یک عمل را می تواند انجام دهد.

یکی از اندیشمندان خودی می‌گوید:

«غربی ها هیچ ندارند جز نظم و انضباط، و ما همه چیز داریم جز نظم و انضباط،

و سبب همه برتری های غرب برما فقط همین نظم و انضباط است.»

گرچه سخن فوق اغراق‌آمیز به نظر می‌رسد،«اهمیت عنصر نظم» را به خوبی بیان می‌کند.

پذیرش نظم و انضباظ نه تنها از آن جهت که موجب پیشرفت غربی ها شده، بلکه چون

از ضروریات جامعه اسلامی و از متن اسلام است،- رمز پیروزی و موفقیت ما می باشد.

حال اگر بناست این عنصر را پس از آزمایش بپذیریم، غرب بهترین آزمایشگاه است.

مثلاً یکی از عوامل موفقیت جامعۀ ژاپن را انضباط اجتماعی و تعهد عموم در برابر

وجدان کار می دانند. در ژاپن همه به طور ارگانیک یکدیگر را قبول دارند.

شرکت‌ها همۀ مالیات خود را محاسبه و داوطلبانه می پردازند. همه به همدیگر

کمک می کنند، لذا بدون کمک غرب پیش رفتند.

آن گاه ما می توانیم خود را جامعه ای منضبط و دارای وجدان کاربدانیم که با همان

روحیّۀای که خمس و زکات خود را می پردازیم با همان روحیّه عوارض گوناگون و

مالیات خود را محاسبه و واریز کنیم. تخلف از قوانین و مقررات، از جمله راهنمایی

و رانندگی را چون سایر منکرات مذهبی حرام و منکر بشماریم.

به امید وصول به آن روز دعا کنیم.