عملکرد ضعیف مدارس

مدرسه نهادی اجتماعی با کارکرد تربیتی و آموزشی و بستری برای درونی کردن ارزش‌ها و شکل دادن به هویت افراد است. انتظار بر این است که مدارس بتوانند به خوبی از پس این کارکردها برآیند و افراد دارای مهارت و دانش، پایبند به اصول اخلاقی، مسوولیت‌پذیر و مشارکت جو تربیت کنند. مدرسه همچنین یکی از نهادهایی است که دانش‌آموزان باید مهارت‌های مقابله با ناملایمت‌های زندگی را در آن بیاموزند تا در برابر آنها تاب‌آور شوند.
از این جهت نقش مدارس و کیفیت آنها در تربیت، تاب‌آوری و توانمندسازی دانش‌آموزان برجسته است، همچنین بخشی از زندگی دانش‌آموزان در دوره بلوغ طی می‌شود. از چالش‌ها و تکالیف این دوره میتوان به تغییرات درونی، هویت‌یابی، استقلال، رشد تمایلات جنسی و ایجاد روابط با همسالان اشاره کرد، لذا این دوره از نظر مراحل رشد فردی و اجتماعی حائزاهمیت و نتایج آن برای سلامت به ویژه سلامت اجتماعی فراگیر در نظر گرفته شده است. با توجه به تنوع و شدت تحولات در این دوره از زندگی، نیاز مبرمی به راهبردها و برنامه‌ها مبتنی بر شواهد به منظور پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی دانش‌آموزان و کاهش آنها وجود دارد. در کشور ما در سال‌های اخیر توجه به آسیب‌های اجتماعی دانش‌آموزان در مدرسه مورد توجه سیاستگذاران بوده است. بر این مبنا نظامی تحت عنوان «نظام مراقبت اجتماعی دانش‌آموزان» طراحی و اجرا شده است.

نهادهای تنظیم‌گر امور مربوط به آسیب‌های اجتماعی در قوانین

به گزارش اقتصاددان به نقل از جهان‌صنعت ،  مرور قوانین و اسناد بالادستی نشان میدهد گرچه حقوق دانش‌آموزان و حمایت از آنها همواره مورد تاکید اسناد بالادستی بوده، اما توجه به موضوع آسیب‌های اجتماعی دانش‌آموزان با تدوین سند ائتلاف ملی نظام مراقبت از دانش‌آموزان سال ۱۳۹۴ به طور ویژه مورد توجه قرار گرفته است. تصویب قانون حمایت از اطفال و نوجوانان ۱۳۹۹ و آیین‌نامه اجرایی ماده ۶ قانون حمایت از اطفال و نوجوانان ۱۴۰۰ نیز به طور ویژه به موضوع آسیب‌های اجتماعی دانش‌آموزان پرداخته است. مواد ۴۳ و ۴۴ آیین‌نامه اجرایی، ماده ۶ قانون حمایت از اطفال و نوجوانان وزارت آموزش‌وپرورش را مکلف کرده است که از طریق سامانه نماد در تمامی مدارس به موضوع آسیب‌های اجتماعی دانش‌آموزان در حوزه‌های پایش، پیشگیری، مداخله و درمان رسیدگی کند یا دانش‌آموزان را به دستگاه‌های دیگر به منظور دریافت خدمات یا مداخله ارجاع دهد.

نظام مراقبت اجتماعی دانش‌آموزان

در ادامه گزارش مرکز پژوهش‌ها به مجموعه‌‌های نظام‌یافته از خدمات و برنامه‌ها که شامل آموزش، غربالگری، توانمندسازی و حمایت‌های روانی- اجتماعی، به منظور مراقبت از دانش‌آموزان در برابر رفتارهای پرخطر، آسیب‌های اجتماعی و جرائم از طریق مداخله به موقع و موثر بوده، پرداخته است. این نظام با هدف هم‌افزایی ظرفیت‌های بین‌دستگاهی جهت پیشگیری و نیز شناسایی، ارجاع، توانمندسازی، درمان و مددکاری اجتماعی برای دانش‌آموزان در معرض خطر، پرخطر و دارای فوریت روانی و اجتماعی طراحی و اجرا می‌شود. فرآیند نظام مراقبت بر دو محور اصلی آموزش‌های ارتقایی و پیشگیرانه و محور حمایتی و مراقبتی است. براساس برآوردهای سند، باید نماد در سال چهارم برنامه ششم توسعه منطبق با سال تحصیلی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ در همه مدارس کشور استقرار یابد و تثبیت شود. باید گفت نماد جنس ائتلافی دارد، به گونه‌ای که شورای سیاستگذاری سند عبارتند از: سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور به عنوان رییس شورا، معاونت حمایت و پیشگیری از جرم قوه قضاییه به عنوان دبیر شورا، وزارت آموزش و پرورش، سازمان بهزیستی کشور، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، نیروی انتظامی، کمیته امداد امام خمینی‌(ره)، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و بنیاد برکت.

اقدامات انجام‌شده در حوزه آسیب‌های اجتماعی دانش‌آموزان

نماد در چهار حوزه پیشگیری، درمان، مددکاری اجتماعی و اقدامات تکمیلی و خط ۱۵۷۰ به ارائه خدمات به منظور مراقبت اجتماعی از دانش‌آموزان میپردازد. این برنامه جهت آموزش مهارت‌های خود‌مراقبتی برای دانش‌آموزان و والدین و مهارت ارتباط موثر با دانش‌آموزان و شناخت رفتارهای پرخطر برای والدین و کارکنان مدارس طراحی و اجرا شده است. شواهد عملکرد این برنامه نشان می‌دهد ۲۶ درصد مدارس، ۴۲ درصد از دانش‌آموزان و ۳۴ درصد از کارکنان به همراه چهار میلیون و هشتصد و چهل هزار نفر از والدین تحت پوشش بوده‌اند.غربالگری یکی از ابزارهای پیشگیری بوده و هدف آن شناسایی دانش‌آموزان آسیب‌پذیر و آسیب‌دیده است. عملکرد غربالگری نشان می‌دهد حدود ۱۹ درصد از دانش‌آموزان غربال شده‌اند. غربالگری به تفکیک استان تفاوت قابل توجهی را بین استان‌های کشور نشان می‌دهد که در برخی از استان‌ها نظیر استان قزوین حدود یک‌سوم از دانش‌آموزان غربال شده‌اند و در برخی از استان‌ها عملکرد آن یک درصد است.

محور آموزش‌های ارتقایی

منظور از آموزش‌های ارتقایی بالا بردن سطح دانش و مهارت دانش‌آموزان، خانواده‌ها و عوامل مدرسه است. این آموزش‌ها در سه مرحله انجام می‌شود؛ یکی آموزش‌های مربوط به ارتقای دانش و مهارت‌های روانی- اجتماعی دانش‌آموزان، دومی آموزش‌های مربوط به ارتقای دانش و مهارت‌های معلمان درخصوص نحوه آموزش راهکارهای ارتقای سلامت و پیشگیری از آسیب‌های روانی- اجتماعی دانش‌آموزان و در آخر آموزش‌های مربوط به ارتقای دانش و مهارت والدین در خصوص تربیت فرزند سالم. عملکرد این آموزش‌ها اندک ۴۷/۲ درصد بوده و تنها یکی از سرفصل‌های آن مدیریت استرس ارائه شده است.

ارائه خدمات درمان

سازوکار تشخیص و درمان نماد شامل مداخلات مختصر در سطح مدرسه از طریق مشاور مدرسه و در سطح منطقه شامل درمان در مراکز مشاوره و خدمات روانشناسی به دانش‌آموزان نیازمند است. یافته‌های عملکرد درمان نشان میدهد حدود ۵۱ درصد از افراد آسیب‌دیده به صورت اولیه شناسایی و ۸۶/۱۲ درصد درمان شده‌اند.

ارائه خدمات مددکاری اجتماعی

فرآیند مددکاری اجتماعی در نماد در سطح منطقه رخ می‌دهد و به این شرح است: یکی برای دانش‌آموزان در معرض خطر به صورت کمک‌های پایه و معیشتی و دومی برای دانش‌آموزان پرخطر شامل جذب کمک برای تامین هزینه‌های درمان دانش‌آموزان و همکاری با مراجع قضایی و انتظامی برای کاهش وضعیت خطرپذیری آنها. یافته‌های این حوزه نشان میدهد خدمات مددکاری مختلفی به ۱۵۴/۲۴ نفر از دانش‌آموزان ارائه شده است.

آسیب‌های اجتماعی در حال افزایش است

در سال‌های گذشته میزان دانش‌آموزان در معرض خطر و آسیب‌دیده اجتماعی رو به افزایش بوده است. در حالی شاهد افزایش آسیب‌های اجتماعی در میان دانش‌آموزان هستیم که مدارس به جمعیت گسترده‌ای از آنها، خانواده‌هایشان و کارکنان مدرسه دسترسی دارند و می‌توانند با راهبردها و برنامه‌های مبتنی بر شواهد از آسیب‌پذیری آنها پیشگیری کنند و آنها را توانمند کنند. به منظور پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی دانش‌آموزان و کنترل و کاهش آنها، در سال ۱۳۹۴ سند نظام ائتلاف مراقبت اجتماعی دانش‌آموزان تدوین و تصویب و پله‌به‌پله ریز برنامه‌های آن عملیاتی شده است. این نظام چندبخشی و چندلایه‌ها تحت عنوان نماد است. بخش‌های نماد عبارتند از: آموزش، غربالگری، درمان و مددکاری اجتماعی و لایه‌های آن نیز مداخله در سطح مدرسه، منطقه و استان است.
براساس برنامه‌ریزی‌ها باید نماد در سال تحصیلی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ در همه مدارس کشور استقرار یابد و تثبیت شده باشد، اما تا این سال نسخه کامل نماد در ۲۱ هزار مدرسه یا مدرسه یا ۴۵/۱۷ درصد از مدارس اجرا شده، البته نسخه کوتاه آن در همه مدارس اجرا شده است. بر این اساس می‌توان گفت چتر این نظام هنوز فراگیر نیست و همه مدارس و دانش‌آموزان را دربر نمی‌گیرد و به دلیل یکپارچه‌سازی بخش‌هایی از آن در برهه‌هایی از زمان از دسترس خارج شده یا هنوز از دسترس خارج است و هنوز سامانه برخط مقبول ارائه نشده و به نظر می‌رسد با نقطه پوشش کامل فاصله دارد. پرداخت اعتبارات این سامانه نیز با نوسان مواجه بوده و میزان پرداختی‌های آن به ازای هر دانش‌آموز اندک است.نماد همه آسیب‌های اجتماعی شناسایی‌شده را تحت پوشش ندارد و این می‌تواند از یک سو منجر به عدم پیشگیری از برخی از آسیب‌ها و کاهش آنها شود و از سوی دیگر همین آسیب‌ها در چرخه‌ای دیگر منجر به آسیب‌های اجتماعی دیگر شود. برای مثال عدم توجه به کاهش خشونت و قلدری در سطح مدرسه می‌تواند منجر به اختلال در عملکرد تحصیلی و ترک تحصیل شود و اینها نیز منجر به بزهکاری شوند.برنامه‌های پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی در نماد دارای دو نقطه عطف غربالگری و توجه همزمان به دانش‌آموزان/ معلمان و والدین/ سرپرستان است. این توجه می‌تواند به بهبود روابط، افزایش دانش، مهارت‌های مراقبت از خود یا فرزند/ دانش‌آموز، دلبستگی و پیوند به والدین و مدرسه و لذا پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی منجر شود. روابط اجتماعی حمایتی و همراه با توجه و مراقبت بین والدین و کارکنان مدرسه از یک سو و فرزندان/ دانش‌آموزان از سوی دیگر پایه رشدشناختی، عاطفی و اجتماعی کودکان است. درمجموع درباره برنامه‌های پیشگیری باید گفت تنها سراغ دانش‌آموزان رفتن به منظور پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی دانش‌آموزی و کنترل و کاهش آنها کافی نیست، بلکه لازم است کیفیت نهادهای جامعه‌پذیری دانش‌آموزان را نیز ارتقا دهیم. این کیفیت ناظر بر بهبود ویژگی‌هایی نظیر نحوه توزیع دانش‌آموزان در مدارس، بهبود فضاهای آموزشی، تراکم آنها در مدرسه و در کلاس یا نسبت دانش‌آموزان به معلم، امکانات و تجهیزات مدرسه، محتوای دروس آموزشی، رویه‌ها و قواعد حاکم بر تنظیم رفتارها و روابط بین معلمان و دانش‌آموزان، شیوه تربیت فرزندان در خانواده‌ها، کیفیت رابطه بین والدین و معلمان و دانش‌آموزان، غربالگری دانش‌آموزان در معرض خطر و مراقبت از آنها و… است.

مخاطب گرامی، ارسال نظر پیشنهاد و انتقاد نسبت به خبر فوق در بخش ثبت دیدگاه، موجب امتنان است.

ع