سال جدید و چالش‌های قدیم

سال جدید رسید اما این‌طور که از بهارش پیداست خیلی هم نمی‌توان به نکو بودن آن دل‌ خوش کرد. شاهدش همین تحریم‌های جدید آمریکا علیه ایران و وضعیت پیچیده مذاکرات احیای برجام. مروری بر اخبار دو هفته گذشته نشان می‌دهد که روز از نو است و روزی از نو. همزمان با اینکه طرف ایرانی و آمریکایی از فاصله اندک تا توافق در وین می‌گویند، ریابکوف این احتمال را طرح می‌کند که شاید مذاکرات هفته‌ها طول بکشد، در آمریکا نیز برخی جمهوریخواهان دست به قلم شده نامه می‌نویسند تا بایدن کار را یکسره کند و مذاکرات را پایان دهد! همزمان با بحث‌ها درباره نقش تحریم‌های سپاه در روند مذاکرات، شاهد تحریم‌های بیشتر آمریکا می‌شویم. دعوا بر سر اینکه گره اصلی در مذاکرات وین تحریم سپاه است یا خواسته‌های روسیه نیز همچنان باقی است، آنقدر که ریابکوف وارد عمل شده و اینکه روسیه با درخواست‌هایش مساله‌ساز شده را رد می‌کند. فقط هم همین نیست؛ از یک طرف انگلیس و برخی دیگر از کشورهای غربی وضعیت حقوق بشر در ایران را مورد تاکید و توجه و البته محکومیت قرار می‌دهند، از یک طرف آمریکایی‌ها و صهیونیست‌ها و دیگر متحدانشان در منطقه به گفت‌وگو می‌نشینند؛ خلاصه اینکه وضعیت به اندازه قبل پیچیده و درهم و غیرشفاف است.
از این رو بد نیست که همین اول سالی و اول قرنی نگاهی اجمالی به مواضع و سیاست‌های ایران در عرصه سیاست خارجی و چالش‌ها و فرصت‌های پیش‌رو داشته باشیم. شاید با توجه به اوضاع اقتصادی کشور و سفره مردم که هر روز بیشتر آب می‌رود، اقتصاد و چالش‌هایش در اولویت باشد اما از آنجا که اغلب کارشناسان و تحلیلگران بر این باورند که عمده مشکلات اقتصادی کشور ریشه در تعاملات بین‌المللی دارد، بهتر است که از سیاست خارجی شروع کنیم.

فقدان استراتژی مشخص

علی بیگدلی تحلیلگر مسائل بین‌الملل پرونده هسته‌ای و بلاتکلیفی برجام را همچنان اصلی‌ترین چالش دولت در عرصه بین‌المللی می‌داند و معتقد است که در جریان مذاکرات نیز چالش جدی به موضوع تحریم‌های سپاه پاسداران مربوط می‌شود.
او گفت: «اولین مشکلی که دولت فعلی دارد فقدان یک استراتژی تدوین‌شده در سیاست خارجی است. این مشکل البته از خیلی وقت قبل هم وجود داشته است منتها ما الان در سیاست خارجی دچار چندگانگی هستیم که نتیجه آن خروج اختیارات قانونی وزارت خارجه از دست آن و نقش‌آفرینی بیشتر کانون‌های پراکنده قدرت در داخل در زمینه تصمیم‌گیری است. حتی شاهدیم که اظهارنظرهای وزیرخارجه را به حساب نمی‌آورند و این در فضای بین‌المللی بسیار آسیب‌زاست. مثلا سفر اخیر آقای امیرعبداللهیان به افغانستان در فضای داخلی خیلی مشکل به وجود آورد. در زمینه مسائل هسته‌ای هم دیدیم که او گفت فرماندهان عالی‌رتبه سپاه گفته‌اند طبق منافع ملی عمل شود و معطل سپاه نشویم اما آقای شریعتمداری کیهان از تاخت زدن سپاه و آمریکا گفت. این‌ها یعنی ما یک چندگانگی در سیاست خارجی داریم که متاسفانه اجازه نمی‌دهد بر اساس منافع ملی که اصلی‌ترین هسته تصمیم‌گیری در سیاست خارجی است، تصمیم‌گیری کنیم.»
وی افزود: «از این رو مشکل اصلی ایران در روند مذاکرات احیای برجام مساله تحریم‌های سپاه است. خواست ما این است که سپاه و همه سازمان‌ها و نهادهای متعلق به آن باید از زیر سایه تحریم خارج شوند اما آمریکایی‌ها نمی‌پذیرند زیرا بایدن هم تحت فشار فضای داخلی این کشور یعنی کنگره قرار دارد و هم با توجه به نشست‌هایی که در منطقه شکل گرفته، زیر فشار است.»
بیگدلی با انتقاد از برخورد رسانه‌های داخلی با نشست‌های اخیر در منطقه‌گفت: «ممکن است که در آینده این نشست شش‌جانبه یعنی آمریکا، رژیم صهیونیستی، بحرین، امارات، مراکش و مصر حلقه‌های وسیع‌تری داشته باشد. قطعا همین طور است و ترکیه و اردن هم به آنها خواهند پیوست. بعد هم نوبت عربستان است. اگرچه رسانه‌های داخلی از جمله صداوسیما این را خیلی سرسری گرفتند، اما با تشکیل این حلقه بسیار گسترده، حلقه سیاسی و امنیتی ما هم می‌تواند در منطقه بسیار محدود شود. بنابراین خود این نشست هم فشار جدیدی بود که به آمریکا وارد شد تا سپاه را از زیر تحریم‌های به قول آنها تروریستی بیرون نیاورد.»
وی افزود: «در این بین بحث این است که آمریکایی‌ها حاضر شده‌اند خود سپاه را از فهرست تحریم خارج کنند اما ما می‌گوییم که اگر سپاه به تنهایی از تحریم خارج شود، با توجه به اینکه فعالیت‌های اقتصادی، راه‌سازی و… دارد خیلی از شرکت‌ها نمی‌توانند با سپاه ارتباط برقرار کنند و بخش عمده‌ای از اقتصاد ایران فلج باقی خواهد ماند. انتظار ما این است که هم سپاه و هم نهادهای وابسته به سپاه از زیر بار تحریم خارج شوند. تا الان اما به هیچ وجه آمریکایی‌ها زیربار نرفته‌اند و حتی درباره خروج خود سپاه از تحریم هم نرمشی که قبلا داشتند را نشان نمی‌دهند.»
این کارشناس مسائل بین‌المللی تاکید کرد: «به این ترتیب اگر ما با این شرایط و موضعی که الان داریم وارد سال ۱۴۰۱ بشویم، وضعیت اقتصادی ما بسیار پیچیده‌تر خواهد شد. به خصوص که بودجه ما بسیار بودجه آسیب‌پذیری است. بحث ارز ۴۲۰۰ تومانی که معلوم نیست چه شکل و صورتی خواهد داشت در ماه‌های آینده آثار شوم خود را نشان می‌دهد و در مجموع وضعیت اقتصادی ما بسیار سخت و پیچیده‌تر خواهد شد.»

فرصت‌های موجود

به گزارش اقتصاددان به نقل از جهان‌صنعت  ،  جعفر قنادباشی دیپلمات پیشین و کارشناس مسائل بین‌الملل اما خوشبین است که ایران در سال جدید و در حوزه سیاست خارجی و دیپلماسی دستاوردهای قابل توجهی داشته باشد. او  گفت: «در زمینه مذاکرات هسته‌ای بنا به گفته وزیرخارجه فاصله کوتاهی تا رسیدن به توافق جامع داریم. طرف‌های مقابل ما هم در روزهای اخیر ضعف‌های خود را آشکار کردند و این کمک‌کننده است. نگرانی صهیونیست‌ها که در اول، پنجم و هشتم فروردین سه جلسه مختلف داشتند نیز نشانه دیگری است. برخی کشورهای منطقه نیز وارد فاز عادی‌سازی روابط با آنها شده‌اند و طی هفته اول فروردین در مصر ، اردن و فلسطین جلساتی برگزار کردند و این نشست‌ها نشانه روشن نگرانی آنها از نتیجه‌بخشی مذاکرات وین است. بر اساس همین شواهد ما به توافق نزدیک هستیم. ضمن اینکه دستپاچگی و آشفتگی آنها نشانه قوت ما در مذاکرات و ضعف آنهاست.»
وی افزود: «گذشته از این، ما در سال ۱۴۰۱ پیش روی خود فرصت‌های بسیاری داریم چون زمینه آن را فراهم کرده‌ایم. با توجه به راهبردی که در سیاست خارجی ما تدوین شد تا تعامل با همسایگان در اولویت باشد و بعد هم کشورهای اسلامی و بعد هم جهان سوم و … خیلی کمک‌کننده خواهند بود.»
قنادباشی ادامه داد: «دیگر راهبرد مفید ما تداوم و تمرکز بر فعالیت‌های اقتصادی همزمان با فعالیت‌های سیاسی است. تدوین دیپلماسی اقتصادی در سال گذشته اکنون یک فرصت است. در واقع ما الان با تدوین این راهبردها و شروع استفاده از آن دیگر می‌دانیم که باید چه کنیم.»
او تاکید کرد: «اکنون جایگاه ما در بین کشورهای شرق بهتر شده و عضویت ما در شانگهای بسیار مفید بوده است. در واقع می‌توان گفت که سال ۱۴۰۱ سال بهره‌برداری از فرصت‌ها و اقداماتی است که در این شش، هفت ماه دولت آقای رییسی انجام شد. در واقع این مزرعه اکنون به مرحله برداشت رسیده است.»
این کارشناس مسائل بین‌المللی ضمن ابراز خوشبینی به حصول موفقیت‌ها در حوزه سیاست خارجی طی سال جدید، گفت: «عقب‌نشینی عربستان در حوزه یمن از جمله نشانه‌هاست. به هرحال یکی از کشورهایی که با ما دشمنی می‌کرد و سعی در تضعیف ما داشت الان در حالت خنثی و انفعال قرار گرفته است. لذا به نظر من سال آینده سال بهره‌برداری از فرصت‌هایی است که زمینه‌های آن در گذشته ایجاد شده است.»
وی ادامه داد: «البته با این حال دشواری‌هایی وجود خواهد داشت. یکی از این دشواری‌ها این است که ما در عرصه اقتصادی و سیاسی رقبایی داریم که باید آنها را در نظر بگیریم. در واقع صحنه برای ما خالی نیست. مسلما رقبای ما کوشش می‌کنند که مانع از رسیدن ما به فرصت‌هایی که داریم، بشوند. ضمن اینکه دشمنی دشمنان ما پایان نیافته است.
هم رژیم صهیونیستی هم ارتجاع عربی و هم آمریکا و کشورهای غربی به دشمنی‌های خود ادامه می‌دهند و این از جمله چالش‌هاست. تفاوت این چالش با چالش‌های قبلی اما این است که آنها همه شانس‌های خود را از دیدگاه‌های مختلف امتحان کرده‌اند و دیگر شانسی ندارند. آنها فشار حداکثری، فشار سیاسی، کوشش برای از بین بردن پایگاه‌های فرهنگی حکومت و… را امتحان کرده‌اند. لذا باید گفت که دشمنی‌ها و دشواری‌ها وجود دارد اما هرگز به سختی دشواری‌های گذشته نخواهد بود.»

چالش اصلی

چشم‌انداز امیدوارانه‌ای که قنادباشی ترسیم می‌کند یعنی حسابی که روی ضعف طرف مقابل باز کرده و فرصت‌هایی که معتقد است از تعامل با شرق نصیب ما می‌شود؛ همان نگاهی است که با آمدن دولت رییسی مدام بر آن تاکید شده و تاکنون هم دستاوردی نداشته است.
آن دورنمایی که بیدگلی بر مبنای تحولات و تحرکات در نظام بین‌الملل و رویکرد طرف ایرانی ترسیم می‌کند اما اگرچه ناامیدکننده است اما به واقعیت نزدیک‌تر به نظر می‌رسد. شاهدش آنکه در سال‌های گذشته که پرونده هسته‌ای روی میز بوده از این موقعیت‌ها کم ندیده‌ایم و نتیجه‌اش نیز همین حال و روزی است که حالا شاهدیم.
شاید برخی مسوولان و دولتمردان هنوز هم بخواهند و بتوانند با شعارها و حرف‌های قشنگی مثل اینکه فشار حداکثری نتیجه نداشته، تحریم را دور زده‌ایم، اقتصاد و سیاست خارجی با هم گره نخورده و … روزها را بگذرانند اما واقعیت این است که چالش اصلی مردم در سال جدید مثل چند سال گذشته، اقتصاد و معیشت است و چالش اصلی دولت نیز رفع مشکلات موجود در سیاست خارجی که سایه‌اش بر سر اقتصاد کشور سنگینی می‌کند.

مخاطب گرامی، ارسال نظر پیشنهاد و انتقاد نسبت به خبر فوق در بخش ثبت دیدگاه، موجب امتنان است.

ع