ریشه های بحران جمعیتی

محمدرضا یوسفی عضو شورای سردبیری با درج یادداشتی در اقتصاددان نوشت :

رئیس سازمان بسیج مستضعفین گفت: طرح‌هایی در دو موضوع فرزندآوری و ازدواج آسان تعریف شده است. غیر از این دو مورد بحران دیگری در ایران نداریم. وی اشاره کرده است که دشمن در ایجاد این بحران نقش داشته است. او در ادامه، راه حل بحران کم آبی را نیز کار و مدیریت جهادی بیان کرده است. ( آفتاب نیوز، ۲۲ مرداد ۱۴۰۲)
بر اساس داده های آماری، نرخ رشد جمعیت در پنج سال ۹۰ تا ۹۵، ۱٫۲۴ درصد بوده است. این نرخ در سال ۱۴۰۱، کمتر از ۷۷٫ درصد تخمین زده شده است ( خبرگزاری فارس، ۲۱ دی ماه ۱۴۰۰) بنابراین رشد جمعیت ایران از مرز جایگزینی کمتر شده و پیش بینی شده است که باز این روند ادامه داشته باشد. نرخ جایگزینی جمعیت برای کشورهای پیشرفته ۲٫۱ بوده، میانگین جهانی ۲٫۳۳ بوده، اما در ایران با توجه به کاهش نرخ باروری، نرخ جایگزینی فرایندی نزولی و نگران کننده یافته است. بر اساس داده های آماری، تعداد ازدواج در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال قبل بیش از ۸ درصد کاهش یافته است و البته آمار تعداد طلاق نیز افزایش داشته است. ( ابتکار، ۲۸ خرداد ۱۴۰۲) همچنین تعداد متولدین سال ۱۴۰۱ نسبت به سال پیش، بیش از ۱۸ درصد کمتر شده است. ( همشهری، ۲۳ مرداد ۱۴۰۲)

بنابراین سیاست های تشویقی که در قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت تصویب و اجرایی شده است، کارساز نبوده است زیرا تا زمانی که سیاستگذار با اتکاء بر تحلیل های علمی، به متغیرهای کلیدی موثر بر رشد جمعیت مانند رکود، تورم، بیکاری، بی ثباتی اقتصادی، فقدان آیندۀ روشن که موجب گسترش فقر جامعه شده است، توجه نکند، برون رفت از بحران جمعیتی ممکن نخواهد بود. به واقع این بحران معلول سایر عوامل است و بدون توجه به ریشه های آن نمی توان بر این مشکل فائق آمد. برای مواجهه با این بحران نمی توان به خطابه و ابراز نگرانی و ذکر پیامدهای منفی آن بسنده کرد و چنانچه تجربه قانون حمایت از خانواده نیز نشان داد، با سطحی نگری نمی توان بر این بحران غلبه کرد.
دلایل متعددی موجب تغییر روند جمعیتی کشور شده است. برخلاف دنیای سنتی که فرزندان از کودکی در امور معیشتی نیز به یاری خانواده می آمدند و باری از دوش آنان بر می داشتند، در دنیای امروز و به ویژه در ایران، فرزند تا بزرگسالی باید مورد حمایت مالی خانواده بوده و هزینه ای را بر آنان تحمیل می کنند. از سوی دیگر محدودیت های درآمدی به ویژه در دهۀ از دست رفتۀ ۹۰ ناشی از رشد نرخ بیکاری جوانان، تورم، بی ثباتی اقتصادی، نا اطمینانی نسبت به آینده، افزایش وحشتناک اجاره خانه ها و مانند آن موجب افزایش هزینه های زندگی و شکل گیری تلۀ فقر شده است. طبیعی است که انگیزۀ ازدواج و فرزندآوری کاهش یابد. از سوی دیگر نگرش فردگرایی در میان نسل جدید شدیدا رشد کرده است. گروههایی از آنان به مقولۀ دینداری، ازدواج، تعهد و فرزندآوری به گونۀ دیگری نگاه می کنند. در اثر ترکیب دو عامل فرهنگی و اقتصادی یادشده، گروههایی از جوانان به سمت راههای جایگزین ازدواج مرسوم رفته اند.
بنابراین بحران جمعیتی با نگاهی جامع به عوامل اقتصادی و فرهنگی آن قابل فهم است. بحران معیشت نیز خود معلول مجموعه رویکردهایی است. ناکارآمدی، فساد سیستماتیک، نوع تعامل با جهان بیرون، نوع نگاه به اقتصاد موجب پیدایش مجموعه بحرانهای کنونی شده است. رویکردی که به اقتصاد اصالت نمی دهد و اهداف سیاسی را مقدم بر رفاه، معیشت و حقوق مردم می داند. رویکرد مدیریتی که هر روز تنگتر از گذشته شده و حلقۀ بستۀ سیاست و اقتصادی رانتی و فاسد را شکل داده است و حل مسائل فرهنگی را از طریق تحکم و وضع قانون های خلاف عرف جامعه دنبال می کند، بحران زاست. رویکردی که نتیجۀ آن دولت تسخیر شدۀ بی برنامه، ناکارآمد با اعضایی کم تجربه در شرایط خطیر کشور شده است.
ریشه اصلی همه این بحرانها تفکری است که در بیان جناب رئیس بسیج آمده است. دیدگاهی که متکی بر علم نبوده و خود را از تحلیل های علمی بی نیاز دانسته، هر از چندی یک فرمانده نظامی به مسائل اقتصادی اجتماعی ورود کرده و با تعبیر قرارگاه، پدافند و گروه جهادی قصد برخورد با گرانی، جمعیت، کم آبی، کرونا و …را دارند اما دستاورد فقط تعمیق مشکل بوده است. تفکری که خود موجب تبدیل مشکلات به بحران شده است نمی تواند با همان نگاه، بحران را حل کنند.

مخاطب گرامی، ارسال نظر پیشنهاد و انتقاد نسبت به خبر فوق در بخش ثبت دیدگاه، موجب امتنان است.

ع