دلایل شکست ایران در بازارهای صادراتی گاز

کاهش سرمایه‌گذاری در صنعت گاز طی یک دهه گذشته، آثار بعضا جبران‌ناپذیری را بر صنعت نفت ایران به‌‌خصوص در بازارهای جهانی برجای گذاشته است. زیان‌هایی که جبران آن نیازمند تسریع در توسعه میادین گازی است که با توجه به شرایط تحریمی ایران، به سختی امکان‌پذیر است.
اواخر هفته گذشته رسانه‌ها اعلام کردند که عراق در توافقی با ترکمنستان تصمیم دارد از این کشور گاز وارد کند. عراق یکی از کشورهای مقصد صادرات گاز ایران است. صادرات گاز به این کشور به‌خصوص در دوسال اخیر، درآمد نسبتا خوبی را برای کشور به همراه داشته است.
به‌رغم مشکل انتقال پول حاصل از صادرات نفت، عراق یکی از بازارهای استراتژیک برای ایران محسوب می‌شود. ادامه ناترازی گاز می‌تواند این بازار را هم تحت‌تاثیر قرار دهد. قرارداد این کشور با ترکمنستان بنا به گفته کارشناسان بیانگر این است که این کشور نسبت به تامین گاز پایدار از سوی ایران اطمینان ندارد.

آیا بازارهای صادراتی گاز ایران قرار است به تدریج از دست بروند؟

به گزارش اقتصاددان به نقل از جهان‌صنعت ،  محمود خاقانی کارشناس بین‌الملل انرژی و مدیرکل اسبق امور خزر و آسیای میانه وزارت نفت در این رابطه گفت: به‌طور کلی عراق برخلاف ایران برای خودش یک سیاست کلان انرژی تعریف کرده که نشان می‌دهد در میان‌مدت و بلندمدت قرار است چه اقداماتی انجام دهد. این کشور سیاست نه شرقی و نه غربی را برای منافع ملی خود تعریف کرده است، به‌طوری که هم با غربی‌ها روابط خوبی را پیگیری می‌کند و هم با شرقی‌ها و چین و روسیه میلیاردها دلار در کنسرسیوم‌های مشترک پروژه تعریف کرده است.وی با بیان اینکه شرکت‌های اروپایی و آمریکایی در منابع غنی نفت عراق مثل کروم ۱ و ۲ که تقریبا با ایران نیز منافع مشترک محسوب می‌شود سرمایه‌گذاری کرده‌اند، اظهار کرد: این شرکت‌ها با استفاده از فناوری‌های خیلی پیشرفته این مخازن را که مخازن سختی هم برای استخراج هستند، درحال توسعه و آماده‌سازی برای تولید حجم بیشتر هستند. همین الان عراق روزانه حدود ۵/۴ میلیون بشکه نفت صادر می‌کند؛ نفت عراق مورد پسند پالایشگاه‌های آمریکا است؛ درواقع آمریکا نفت عراق را وارد و نفت خودش را صادر می‌کند، چون این نفت برای پالایشگاه‌های آمریکا فرآورده‌های با ارزش‌تری را نسبت به نفت تولیدی آمریکا تولید می‌کند.

چرا عراق به دنبال نفت ترکمنستان است؟

خاقانی با اشاره به اظهارات اخیر نخست‌وزیر عراق و هم وزیر نفت و انرژی این کشور که گفته بود «ما می‌خواهیم از وابستگی واردات برق و گاز از ایران رها شویم»، یادآور شد: به همین دلیل هم این کشور برای تامین برق و گاز با قطر و عربستان، جمهوری آذربایجان و ترکمنستان وارد گفت‌وگو شده است.
خاقانی گفت: ترکمنستان تصمیم دارد از عرض دریای خزر خط لوله انتقال گاز به باکو و به خط انتقال گاز قفقاز جنوبی بپیوندد. این خط لوله گاز را از مسیر جمهوری آذربایجان، گرجستان و ترکیه به اروپا می‌رساند. اگر روابط ترکمنستان و عراق در این قرارداد جدید توسعه پیدا کند که البته قراردادی است که از نظر کارشناسی قابل اجرایی شدن است، به این معناست که ترکیه که اکنون به محور صادرات گاز حوزه دریایی خزر، آسیای مرکزی، روسیه و مدیترانه تبدیل شده، می‌تواند گاز ترکمنستان را به عراق برساند.
او اضافه کرد البته که احتیاجی به این کار نیست، چراکه گاز در خط لوله وجود دارد و در واقع کشورهایی مثل ترکمنستان می‌توانند بخشی از خط لوله را در چارچوب قرارداد میان آنها به عراق بدهند. حتی هزینه‌های ترانزیت و حمل‌و‌نقل نیز از عراق و ترکمنستان دریافت می‌شود که این موضوع هم کاسبی خوبی را ایجاد کرده است.
این کارشناس بین‌الملل انرژی با تاکید بر اینکه در نقشه انرژی جدید، ایران از سبد سرمایه‌گذاری صنعت نفت و گاز جهان در حال خارج شدن است، گفت: اگر تا به امروز از این نقشه خارج نشده باشد هم در آخر لیست قرار دارد.او اضافه کرد: درحالی که بزرگ‌ترین شرکت ساختمانی چین اعلام ورشکستگی کرده، به نظر می‌رسد که دولت سیزدهم برای نجات آن شرکت ساختمانی چینی طرح تهاتر « نفت به ازای ساختمان‌سازی» را مطرح کرده است. حال آنکه اولویت صنعت نفت باید توسعه میادین به‌خصوص میادین مشترک باشد.

نقش چین در قرارداد عراق و ترکمنستان

این مدیر باسابقه صنعت نفت در ادامه با طرح این سوال که در طول دو دهه گذشته که روابط ایران با روسیه و چین ویژه بوده، چرا این کشورها در هیچ یک از بخش‌های بالادستی نفت ایران سرمایه‌گذاری نکرده اند، گفت: مگر چین با توتال در فاز ۱۱ به‌طور برابر سهام نداشتند؟ چرا وقتی توتال از فاز ۱۱ خارج شد، وزیر نفت دولت دوازدهم به پکن رفت و به چین پیشنهاد داد که ۱۰۰ درصد سهام را بگیرد و در فاز ۱۱ کار کند و چین قبول نکرد؟
او افزود: اینها سوالاتی است که باید در سیاست خارجی به صورت عمیق ریشه‌یابی شوند، زیرا ظاهر ماجرا نشان می‌دهد چینی‌ها تمایلی به سرمایه‌گذاری کلان چین در ایران ندارند یا برای آنها سرمایه‌گذاری در ایران مقرون به‌صرفه نیست، در حالی که چین در صنعت گاز ترکمنستان سرمایه‌گذاری کرده است. حتی سرمایه‌گذاری در افغانستان هم با وجود حکومت طالبان از سوی چینی‌ها در جریان است. تردید نکنید در این قراردادی که بین ترکمنستان و عراق منعقد شده، چین هم در پشت پرده حمایت می‌کند.
خاقانی درخصوص تاثیر این موضوعات بر بازارهای صادراتی گاز ترکیه تاکید کرد: همین الان قرارداد صادرات گاز ایران به ترکیه در دست‌انداز افتاده است. ما در زمستان وقتی با کمبود گاز مواجه می‌شویم به ترکیه صادر نمی‌کنیم، ولی الان ترکیه دیگر شکایتی ندارد، چون کمبود خود را از سایر منابع جبران می‌کند. وقتی ترکیه هم از منابع دیگری گاز می‌گیرد و ارزان‌تر هم نسبت به گاز ایران به دست می‌آورد، شما ناگهان می‌بینید که یک خط لوله منفجر می‌شود و ترکیه هم اعلام می‌کند به دلیل اشکال فنی قادر به دریافت گاز از ایران نیست. اینها نشان می‌دهد که همه به دنبال منافع ملی خودشان هستند و امروز در دنیا منافع را اقتصاد تعریف می‌کند نه ایدئولوژی‌های سیاسی.

فقدان یک نقشه راهبردی انرژی

این کارشناس ارشد انرژی با تاکید بر اینکه در داخل کشور هم نقشه راهی برای توسعه اقتصاد کلان وجود ندارد، گفت: آقای رییسی گفتند که «ما می‌خواهیم ناف اقتصاد ایران را از دلار ببریم» سوال این است: اگر چنین تصمیمی دارید، چطور می‌خواهید از طریق تهاتر با نفت ساختمان بسازید‌؟ این کار یعنی ناف اقتصاد را به نفت گره می‌زنید!
او با تاکید بر اینکه درآمد نفت به عنوان کالایی گرانبها، نباید صرف ساختمان‌سازی شود و باید با این درآمد عقب‌ماندگی‌های توسعه آن جبران شود، خاطرنشان کرد: ساختمان یک صنعت داخلی است نه وارداتی؛ چگونه چنین طرحی را برای اقتصاد کلان انرژی کشور تعریف کرده‌اند؟ ما انگشت به دهان مانده‌ایم! اگر شرکت شل، CNPC و TOTAL درباره انتقال سکوی فاز ۱۲ و نصب آن در فاز ۱۱ انگشت به دهان ماندند، اکنون ما در داخل کشور انگشت به دهانیم که دولت سیزدهم این سیاست‌های تازه برای اقتصاد انرژی را بر چه اساسی قرار است اجرا کند؟
خاقانی با اشاره به اینکه همه کشورها نفت را برپایه دلار معامله می‌کنند، گفت: حتی باتوجه به عضویت ایران، عربستان سعودی، امارات و… در گروه بریکس، اگر این گروه بخواهد یک ارز جدیدی تعریف کند که البته در کوتاه‌مدت مطرح شدن این موضوع بعید است، نه‌تنها قادر به رقابت با دلار نیست، بلکه به این سرعت هم قابل اجرا شدن نیست.
او افزود: بیش از ۲ دهه از تشکیل این گروه می‌گذرد، در این سال‌ها همواره از تعریف یک ارز جدید علیه دلار سخن به میان آمده است، اما تاکنون موفق نشده‌اند.
خاقانی با تاکید بر اینکه لازم است یک برنامه اقتصاد انرژی برای کشور تعریف شود، گفت: دولت محترم سیزدهم باید یک نقشه راه اقتصاد انرژی و اقتصاد کلان تعریف کند. به گونه‌ای که ما بدانیم اقتصاد کشور قرار است برچه مبنایی و با چه هدفی هدایت شود.وی درباره امکان از بین رفتن بازارهای صادراتی گاز ایران گفت: این حرف را نه ما گفته‌ایم، نه مردم و نه رسانه‌های منتقد دولت، بلکه آقای اوجی وزیر محترم نفت دولت سیزدهم گفته است که «‌ما برای اینکه بتوانیم به یک حد قابل قبول حفظ منابع و ذخایر فعلی نفت و گاز برسیم، حداقل ۲۴۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز داریم»‌؛ البته کارشناسان صاحب نظر معتقدند این رقم حداقل ۳۵۰ تا ۴۰۰ میلیارد دلار است، ولی باز اگر همین اظهارات وزیر محترم نفت را هم ملاک قرار بدهیم، نقدی جدی به این هدف‌گذاری وارد است که این پول چگونه قرار است تامین شود؟ از سویی، در حال حاضر برنامه هفتم توسعه در مجلس در حال بررسی است. من به عنوان یک کارشناس انرژی به این برنامه نقد جدی دارم و معتقدم برنامه‌ای که مسیرمشخصی نداشته باشد، اجرای آن برای کشور ایجاد بحران و فاجعه است. معلوم هم نیست با قانونی شدن این برنامه چه اتفاقی بر سر اقتصاد کشور خواهد آمد.
او اضافه کرد: شما نمی‌توانید با این برنامه سرمایه‌گذاران خارجی را ترغیب کنید که برای سرمایه‌گذاری در ایران اقدام کنند.

مخاطب گرامی، ارسال نظر پیشنهاد و انتقاد نسبت به خبر فوق در بخش ثبت دیدگاه، موجب امتنان است.

ع