طبق روایت رسمی وزارت نیرو، کل حجم کنونی مخازن کشور تا انتهای خرداد ۱۴۰۱ در حالی به ۲۵میلیارد و ۸۴۹میلیون مترمکعب محدود شده که حجم آب مخازن کشور تا انتهای خرداد ۱۴۰۰ حدود ۲۷میلیارد و ۳۰۰میلیون مترمکعب بود. کاهش رهاسازی آب از سدها یکی از عمده‌‌‌ترین راه‌‌‌های جبران افت ۳/ ۵درصدی ذخایر آبی کشور بوده است. گزارش وزارت نیرو از دخل‌و‌خرج آب ایران در سال‌جاری از کاهش ۷/ ۵میلیارد مترمکعبی در رهاسازی آب از پشت سدهای کشور در ۹ حوضه و زیرحوضه اصلی حکایت دارد؛ موضوعی که عمده آن در سدهای دو زیرحوضه کارون و کرخه بوده است. ورود آب به سدهای کشور در سال آبی۱۴۰۱، تا انتهای خرداد یک‌میلیارد و ۴۵۰میلیون مترمکعب کم شده است. براین مبنا همزمان با کاهش بارندگی در ۳۰ استان کشور در سال آبی جاری (نسبت به میانگین بلندمدت)، رهاسازی آب از سدهای کشور نیز افت قابل‌توجهی پیدا کرده تا اثر تنش آبی بر مشترکان بخش کشاورزی، صنعتی و خانگی (اعم از شهری و روستایی) دوچندان شود.
در سال آبی جدید، بارندگیها افزایش یافته؛ اما این رشد نشانه پایان خشکیدگی ایران نیست. شواهد گزارش وزارت نیرو نشان می‌دهد که ارتفاع بارندگی در کل کشور نسبت به مدت مشابه در سال آبی گذشته، ۲۶درصد افزایش داشته است؛ رشدی که البته با در نظر گرفتن ابعاد بلندمدت ریزشهای جوی کشور رنگ می‌‌‌بازد؛ چرا که بررسی نمای بلندمدت آب کشور شرایط خوبی را نشان نمی‌‌‌دهد. برای نمونه امسال وزارت نیرو حدود ۵/ ۱میلیارد مترمکعب از حق‌آبه دریاچه ارومیه را تخصیص نداده که در گزارش به‌خوبی منعکس شده است. البته در دریاچه ارومیه که با موضوع خشکیدگی روبه‌روست، به نظر می‌رسد بارگذاری شدید مصارف کشاورزی روی دریاچه مهم‌ترین دلیل خشکیدگی این حوضه باشد؛ چرا که میزان خروج آب از سدهای این منطقه حدود ۳۰درصد افزایش یافته که به نوعی حق‌آبه دریاچه را نشان می‌دهد.
از نکات عجیب گزارش آب وزارت نیرو، کاهش یک‌میلیارد و ۹۴۰میلیون مترمکعبی رهاسازی آب از سدهای زیرحوضه کارون است که می‌‌‌تواند خشکیدگی‌‌‌های اخیر رودخانههای غرب و جنوب غرب ایران را توضیح دهد. در فقره کرخه نیز که اخیرا تصاویری از خشکیدگی آن در رسانه‌‌‌ها منتشر شد، گزارش وزارت نیرو از کاهش یک‌میلیارد مترمکعبی رهاسازی آب سدهای این حوضه آبریز حکایت دارد. نکته مهم این است که در این دوره، برخلاف زیرحوضه کارون که حجم آب ورودی به سدها افزایش یافته، حجم آب ورودی به زیرحوضه کرخه بیش از ۸۰۰میلیون مترمکعب کاهش یافته که با داده‌‌‌های کاهش بارندگی در سه استان ایلام، لرستان و کرمانشاه به عنوان استان‌‌‌های بالادست کرخه همپوشانی دارد.
در فقره زایندهرود هم شواهد گزارش وزارت نیرو نشان می‌دهد که با وجود افزایش حجم آب ورودی به سدهای این زیرحوضه، کاهش ۱۵۰میلیون مترمکعبی در خروج آب بروز کرده که احتمالا می‌‌‌تواند بخشی از خشکیدگی این رودخانه تاریخی را توضیح دهد؛ خشکیدگی‌ای که در نتیجه یک مجموعه خطاهای سیاستی در این حوضه آبی رخ داده و زمینه‌‌‌ساز خشکی کامل زایندهرود را فراهم کرده است.
نظام آماری ناقص یعنی خطا در سیاستگذاری
به گزارش اقتصاددان به نقل از دنیای اقتصاد ، اما چگونه باید به این آمار و ارقام اشاره کرد؟ در تحلیل این وضعیت، دکتر جمال محمدولی سامانی، بخش مهمی از گناه خطاهای متعدد در سیاستگذاری آب را به گردن سیستم آماری پرایرادی می‌‌‌اندازد که بعد از یکصد سال مدیریت آب مدرن در ایران، هنوز هم روایت دقیقی از بیلان آبی حوضههای آبریز کشور ارائه نمی‌‌‌کند و برمبنای حدسیات یا اطلاعات ناقص سیاست‌‌‌ها و تدابیر را اتخاذ می‌کند. مدیر مطالعات آب، منابع طبیعی و محیط‌زیست مرکز پژوهش‌های مجلس و استاد دانشگاه تربیت مدرس در گفت‌وگویی ضمن تحلیل اعداد و ارقام بیلان آبی کشور که در گزارش وزارت نیرو آمده، شرایط حوضههای کرخه، ارومیه، کارون و زایندهرود را سخت دانست. سامانی در توضیح حجم کلی ریزشهای جوی کشور گفت: اگر میانگین بارشهای کشور را در مساحت ۶/ ۱میلیون کیلومتری آن ضرب کنید، به عددی می‌‌‌رسید که حجم ریزشهای جوی کشور در یک سال آبی را نشان می‌دهد. وی در پاسخ به این پرسش که چرا حجم اندکی از مجموع ریزش جوی کشور پشت سدها ذخیره می‌شود، گفت: از مجموع ۲۹۹میلیارد مترمکعب ریزش جوی در سال آبی ۱۴۰۱ تنها یک‌سوم آن به سفره‌‌‌های زیرزمینی، رواناب‌‌‌ها یا سدها می‌رسد و حدود دوسوم یا ۷۰درصد آن درجا یا در نتیجه فعل‌وانفعالاتی که پس از بارندگی رخ می‌دهد، بخار می‌شود. در حالت نرمال البته کل بارندگی کشور حدود ۴۰۰میلیارد مترمکعب در یک سال آبی کامل است. استاد دانشگاه تربیت‌مدرس با اشاره به کاهش چشمگیر رهاسازی آب از سدها این موضوع را نشانه دو چیز دانست و گفت: عموما وقتی آب خروجی از سدها کم می‌شود، نشانه کاهش بارندگی و سختی شرایط آبی حوضه است. به همین دلیل رویکرد مدیران آب، کاهش خروجی سد است. در واقع اگر ورود آب به سد کم شود، خروج آب هم کاهش می‌‌‌یابد. درعین‌حال ممکن است رویکرد مدیریت آب کشور به این سمت رفته باشد که با توجه به گرمای هوا و تنگنای آبی کشور، برخورد احتیاطی با منابع آب صورت گرفته و در میزان خروج آب سدها تجدیدنظر شود. اکنون هم اگر میزان خروج آب از سدهای کارون یا کرخه کم شده، دلیل آن احتیاط برای داشتن مقادیر مکفی آب برای ماه‌‌‌های آینده است. مدیر مرکز پژوهش‌های مجلس با اشاره به دلایل اثربخشی اندک رشد بارشها بر میزان ذخایر آبی ایران در سدهای مختلف، گفت: نوع و شکل بارش و الگوی توزیع آن در بهبود وضعیت آبی کشور مهم است. طبیعتا بارش برف برای بهبود میزان آب ورودی به سدها یا سفره‌‌‌ها بهتر است، درعین‌حال برخی از انواع بارندگی اثر چندانی بر ذخایر آبی کشور ندارند. بارش در برخی از مناطق هم اثر مشخصی روی بهبود مخازن آب سدها ندارد.
سامانی با اشاره به نظام ناقص آماری بخش آب کشور، یک دلیل کاهش ورود آب به مخازن سدها را آب‌‌‌دزدی و سرقت بهره‌‌‌برداران مختلف از منابع پیش از رسیدن به مخزن سد دانست و گفت: قطعا در سال آبی حاضر تبخیر افزایش یافته؛ اما همه دلیل کاهش ورود آب به مخازن سدهای کشور این نیست. متاسفانه در بسیاری از مناطق کشور در بالادست سد، بهره‌‌‌برداران به‌ویژه از بخش کشاورزی، با ادوات و دستگاه‌‌‌های خود آب را منحرف کرده و زمینه‌‌‌ساز کاهش ورود آب به مخازن سد می‌‌‌شوند. چیزی که می‌‌‌دانم این است که دست‌کم در بالادست کرخه، کارون یا زایندهرود این قبیل مسائل وجود دارد. نظام آماری ما متاسفانه این قبیل موارد را نشان نمی‌‌‌دهد و هنوز با حدس و گمان وضعیت حوزه آب را گزارش می‌کند. طبیعتا هم تا بانک اطلاعاتی دقیقی درباره منابع و مصارف نداشته باشیم، امکان حل‌و‌فصل مشکلات حوزه آب را پیدا نمی‌‌‌کنیم.
دخل‌و‌خرج آب ایران به روایت آمار
با بررسی حوضهها و زیرحوضه‌‌‌های آبریز، ارتفاع بارندگی در حوضه آبخیر سفیدرود بزرگ، امسال ۵/ ۲۶۴میلی‌متر و در سال گذشته ۸/ ۲۴۵میلی‌متر بوده است. با بررسی میانگین‌های بلندمدت ریزشهای جوی در این حوضه، درمی‌یابیم با وجود اینکه میانگین بارشها نسبت به سال پیش ۸درصد افزایش یافته؛ اما بارشها نسبت به میانگین بلندمدت، ۲۲درصد کاهش داشته است. در اترک و حوضههای شمالی، میزان بارندگیها ۷/ ۴۷۶میلی‌متر بوده؛ این در حالی است که در سال آبی گذشته، ارتفاع بارندگیها ۶/ ۳۶۳میلی‌متر بوده است. اترک و حوضههای شمالی تنها حوضههای آبریزی هستند که میانگین درصد اختلاف بارشهای آنها، هم نسبت به سال گذشته و هم در بلندمدت مثبت بوده است. میانگین اختلاف بین ارتفاع بارشهای سال جدید در این حوزه، ۳۱درصد رشد داشته است؛ اما در طولانی‌مدت به همین میزان نیست و رشد این حوضه آبریز در میانگین بلندمدت به ۵درصد می‌رسد.
حوضه آبی کارون بزرگ که سال گذشته با مشکلات زیادی مواجه بود، امسال از بارشهای خوبی برخوردار شد و ۷/ ۴۴۳میلی‌متر بارش داشت. این میزان در مدت مشابه سال آبی قبل، ۶/ ۳۹۷میلی‌متر بوده است. با این همه، میانگین بارشها در این حوضه نسبت به مدت مشابه در سال گذشته، ۱۲درصد رشد و نسبت به میانگین بلندمدت، ۲۹درصد افت داشته است. با اینکه ارتفاع بارشهای جوی در حوضه جراحی و حوضههای جنوبی، ۱۱۲درصد رشد داشته، اما این میزان در مقایسه با میانگین بلندمدت همین حوضه، ۷درصد کاهش داشته است. میزان ارتفاع بارشهای سال آبی جاری در حوضه جراحی و حوضههای جنوبی، ۳/ ۲۴۴میلی‌متر بوده اما در سال جدید، ۱۱۵میلی‌متر ارتفاع داشته‌اند. حوضههای فلات مرکزی و شرقی، در سال جدید آبی ۱/ ۹۹میلی‌متر ارتفاع بارندگی داشته‌اند؛ اما این میزان در مدت مشابه در سال گذشته، ۵/ ۸۵میلی‌متر بوده است. این مقدار نسبت به سال آبی گذشته، ۱۶درصد رشد داشته است؛ اما تقریبا نصف میانگین ارتفاع بارشهای بلندمدت است که حدود ۳۰درصد کاهش یافته است. خبر خوب اینکه حتی در حوضه پرمشکلی مانند زایندهرود و حوضههای جنوب غربی فلات، میزان ارتفاع بارشها از ۴/ ۱۱۰میلی‌متر در سال آبی گذشته، به ۶/ ۱۴۲میلی‌متر رسیده است. میزان بارشها در این حوضه نسبت به مدت مشابه سال گذشته، ۲۹درصد افزایش داشته؛ اما نسبت به میانگین آن در بلندمدت، ۳۵درصد کاسته شده است. خبر بد هم اینکه ارتفاع بارشهای سال آبی جدید در همه حوضهها افزایش نداشته است؛ پراکندگی بارشها در حوضههای ارس، کرخه و مرزی غرب، ارومیه کاهش یافته است. میزان ارتفاع بارشها در سال جدید آبی در حوزه ارس ۶/ ۲۱۹ میلی‌متر بوده و نسبت به سال گذشته، ۴درصد کاهش داشته است. این میزان در میانگین بلندمدت به ۱۴درصد هم می‌رسد. حوضههای کرخه و مرزی غرب نسبت به مدت مشابه سال آبی قبلی، از ۳/ ۲۹۹ میلی‌متر به ۳/ ۲۷۱ میلی‌متر رسیده‌اند و میانگین درصدی آنها نسبت به سال پیش، ۹درصد و نسبت به میانگین بلندمدت، ۳۸درصد کاهش را نشان می‌دهد. میزان بارشها در حوضه آبریز ارومیه نسبت به مدت مشابه سال قبل تغییر نکرده؛ اما در بلندمدت، ۱۵درصد کاسته شده است. البته با وجود این، به طور کلی میزان ارتفاع بارشها در سال جدید آبی نسبت به مدت مشابه سال پیش بیشتر بوده و به ۲۶درصد افزایش رسیده؛ اما از میانگین بارشهای کشور نسبت به میانگین بلندمدت، ۲۲درصد کاسته شده است.
حجم آب مخازن در حوضه رودخانههای کرخه و مرزی غربی در سال‌جاری به ۴میلیارد و ۱۵۱مترمکعب رسیده است. این میزان در مدت مشابه سال گذشته، ۶ میلیارد و ۲۸مترمکعب بوده است. بنا بر شواهد وزارت نیرو میتوان نتیجه‌گیری کرد که حجم آب در این حوضه، ۱/ ۳۱درصد افت داشته است. حجم آب ورودی این حوضه آبریز از ابتدای سال آبی تاکنون ۴میلیارد و ۲۵مترمکعب بوده است. این در حالی است که حجم آب ورودی این حوضه در مدت مشابه سال گذشته، ۴میلیارد و ۸۴۴مترمکعب بوده و شواهد گزارش وزارت نیرو از کاهش ۹/ ۱۶درصدی میزان حجم ورودی آب حوضه رودخانههای کرخه و مرزی غرب خبر می‌دهد.
همچنین در این حوضه، حجم آب خروجی در سال آبی جاری ۴میلیارد و ۱۳۸مترمکعب بوده است. این میزان در مدت مشابه سال پیش، ۵میلیارد و ۲۰۲ مترمکعب بوده و در سال جدید، ۵/ ۲۰درصد از آن کاسته شده است. حجم آب موجود مخازن حوضه کارون بزرگ در سال آبی جدید، ۱۱میلیارد و ۴۸۴مترمکعب بوده است. این میزان در سال آبی قبل، ۱۰میلیارد و ۵۵۴مترمکعب بوده که حدود ۸/ ۸درصد رشد داشته است. حجم آب ورودی در حوضه رودخانه کارون بزرگ تا پایان خردادماه امسال، ۱۰ میلیارد و ۷۷۶ مترمکعب بوده است. این در حالی است که این میزان در سال آبی گذشته، ۱۰ میلیارد و ۳۲مترمکعب بوده و ۳/ ۷درصد رشد داشته است. حجم آبی خروجی حوضه کارون بزرگ تا خردادماه امسال ۶ میلیارد و ۹۷۷ مترمکعب بوده، در حالی که این میزان در سال گذشته، ۹ میلیارد و ۹۱۱مترمکعب بوده و ۶/ ۲۹درصد از آن کاسته شده است.
حجم آب موجودی مخازن دریاچه ارومیه در سال‌جاری یک‌میلیارد و ۱۱۵مترمکعب بوده؛ اما این میزان در سال آبی گذشته، ۹۱۳مترمکعب بوده و بنا بر همین آمار، ۱/ ۲۲درصد رشد داشته است. حجم آب ورودی به حوضه آبریز دریاچه ارومیه، یک‌میلیارد و ۸۷۷ مترمکعب و این میزان در سال گذشته، یک‌میلیارد و ۲۶۷ مترمکعب بوده است؛ یعنی ۲/ ۴۸درصد افزایش داشته است.
حجم آب خروجی از حوضه آبریز ارومیه در سال‌جاری، یک‌میلیارد و ۲۳۶مترمکعب و این میزان در سال گذشته ۹۵۳ مترمکعب بوده و در سال‌جاری، ۶/ ۲۹درصد افزایش داشته است. در حوضه زایندهرود، حجم آب موجود در مخازن امسال یک‌میلیارد و ۱۵۶ مترمکعب و این میزان در سال آبی گذشته، یک‌میلیارد و ۱۲۳مترمکعب بوده و ۹/ ۲درصد افزایش داشته است. میزان حجم آب ورودی سال ۱۴۰۱ در حوضه زایندهرود، یک‌میلیارد و ۱۳۲مترمکعب و این عدد در سال آبی گذشته، یک‌میلیارد و ۴۷ مترمکعب بوده و حدود ۱۲/ ۸درصد افزایش داشته است. حجم آب خروجی از این حوضه در سال جدید تاکنون، ۸۰۸ مترمکعب و این مقدار در سال آبی گذشته، ۹۵۱ مترمکعب بوده؛ یعنی ۱۵و۱ مترمکعب کاهش داشته است. به طور کلی حجم آب موجود در ذخایر مخازن کشور در همه حوضهها، ۲۵ میلیارد و ۸۴۹ مترمکعب بوده که این مقدار در سال گذشته، ۲۷ میلیارد و ۲۹۹ مترمکعب بوده و ۳/ ۵درصد کاهش داشته است. حجم آب ورودی در تمام حوضههای آبریز کشور در سال آبی جاری تاکنون، ۲۷ میلیارد و ۵۷۱ مترمکعب و این میزان در سال آبی گذشته، ۲۶ میلیارد و ۳۷۲ مترمکعب بوده، بنابراین، ۵/ ۴درصد رشد داشته است. حجم آب خروجی کشور در سال‌جاری نیز تاکنون، ۲۰ میلیارد و ۷۱۴مترمکعب بوده و این مقدار در سال آبی قبل، ۲۶ میلیارد و ۳۹۹ مترمکعب بوده است. با مقایسه این دو عدد میتوان نتیجه گرفت که میزان خروجی آب کشور در سال جدید تاکنون، ۵/ ۲۱درصد افت داشته است.
ارسال نظر شما
مجموع نظرات : 0 در انتظار بررسی : 0 انتشار یافته : ۰