تقسیم نفت ایران بین چین و روسیه

آیا سفر وزیر امور خارجه ایران پیش‌درآمد عمل به تعهد پاکستان برای تکمیل خط لوله انتقال گاز ایران به این کشور خواهد شد؟ این سوالی است که این روزها برخی رسانه‌های دولتی با انتشار گزارش‌هایی از احتمال اقدام پاکستان برای تکمیل این خط لوله خبر می‌دهند.
یک هفته بعد از سفر حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه کشورمان به پاکستان زمزمه‌هایی درباره اجرایی شدن خط لوله انتقال گاز ایران به پاکستان موسوم به خط لوله صلح به گوش می‌رسد .
خبرگزاری ایرنا در گزارشی می‌نویسد: «‌با گذشت حدود یک دهه از تعلل اسلام‌آباد در قبال قرارداد خط لوله انتقال گاز ایران به پاکستان، برخی صاحب‌نظران روس با اشاره به مزایای این طرح در تبادلات انرژی کشورهای منطقه، تلقی پایان این قرارداد را نادرست می‌دانند و از فرصت‌های امیدبخش برای اجرای این طرح سخن می‌گویند.»
پیش از آن پایگاه خبری داون پاکستان در گزارشی نوشت که پاکستان وضعیت فورس‌ماژور و واقعه قابل توجیه را به ایران اعلام کرده است تا تعهدات قراردادی خود درخصوص تکمیل پروژه چند‌میلیارد دلاری خط لوله گازی با ایران را به دلیل عوامل خارجی که خارج از کنترل اسلام‌آباد قرار دارند، تعلیق کند. دولت پاکستان با این اطلاعیه، ناتوانی خود را برای پیگیری این پروژه ابراز کرده است مگر اینکه تحریم‌های آمریکا علیه ایران رفع شود یا واشنگتن به اسلام‌آباد چراغ سبز نشان دهد تا این پروژه‌ که تقریبا به مدت یک دهه متوقف مانده است را ادامه دهد.
طبق اظهارات مکتوبی که مصدق مالک وزیر نفت پاکستان به مجلس ملی داده است، این کشور تحت قرارداد خرید و فروش گاز، یک اخطاریه فورس‌ماژور به ایران صادر کرده که در نتیجه، تعهدات پاکستان تحت این قرارداد را به حال تعلیق در‌می‌آورد.
وزیر نفت پاکستان همچنین به این موضوع اشاره کرد که ایران به اعلام وضعیت فورس‌ماژور اعتراض کرده است. این پاسخ به پرسش‌های یک نماینده درباره این بود که آیا پاکستان، تاریخی برای تکمیل پروژه خط لوله گازی تعیین کرده و در صورت تاخیر، آیا جریمه‌ای تعیین شده است.
چندماه پیش هم المیادین به نقل از علی‌رضا بوتا وزیر نفت پاکستان گزارش داد که اسلام‌آباد با نمایندگان ایالات‌متحده در مورد پروژه گاز صحبت کرده و از آنها خواسته است یا تحریم‌ها علیه ایران را لغو کنند یا ضرری را که تهران به دلیل عدم ساخت این خط لوله در پاکستان متحمل شده، جبران کنند.

تاریخچه یک قرارداد طلسم‌شده

به گزارش اقتصاددان به نقل از جهان‌صنعت  ،  خط لوله گاز ایران-‌پاکستان IP که ۲۷۳۵ کیلومتر (۱۷۰۰ مایل) طول دارد و به خط لوله صلح هم معروف است، اولین بار در سال ۱۹۹۴، زمانی که هند نیز در این پروژه مشارکت داشت، مورد توجه قرار گرفت. در طرح اول این پروژه ۵/۷ میلیارد دلاری آمده بود که گاز میدان‌های پارس‌جنوبی از طریق بلوچستان در غرب پاکستان به هند انتقال داده می‌شود.
از زمان شروع این پروژه، مشکلات متعددی وجود داشته است که تکمیل آن را به تعویق انداخته است. پاکستان به شدت به این پروژه گاز طبیعی نیاز دارد، چراکه با کمبود انرژی مواجه است.
در سال ۲۰۰۸، این سه کشور به توافق نزدیک بودند، اما هند تصمیم گرفت خط لوله ترکمنستان-‌افغانستان-‌پاکستان-‌هند‌(TAPI) را پیش ببرد. به دلیل تحریم‌ها و فشارهای آمریکا بر ایران، به نظر می‌رسد هند تصمیم گرفته است از توافقنامه خط لوله گاز IP خارج شود و به دنبال جایگزینی باشد که شامل ایران نباشد.
در سال ۲۰۰۹، قرارداد خرید و فروش ۲۵ساله گاز برای ساخت خط لوله‌ای که از مرز ایران تا نوابشاه به فاصله ۷۸۱ کیلومتر می‌رود، مورد مذاکره قرار گرفت. این خط لوله قرار بود ۶۶۵ کیلومتر از استان بلوچستان پاکستان و ۱۱۵ کیلومتر از استان سند عبور کند. این خط لوله بیش از ۱۱۰۰ کیلومتر در ایران از میدان گازی پارس تا منطقه مرزی پاکستان در بلوچستان کشیده شده است.
براساس شرایط، قراردادی‌ بین ایران و پاکستان امضا شده بود که هر کشور موظف بود بخشی از خط لوله را در خاک خود بسازد و قرار بود صادرات گاز ایران به پاکستان از اول ژانویه ۲۰۱۵ آغاز شود. در این توافقنامه آمده بود که پاکستان در ازای دریافت روزانه ۷۵۰ میلیون فوت مکعب گاز طی ۲۵ سال، روزانه یک میلیون دلار به ایران پرداخت خواهد کرد.
ایران قبلا ساخت این خط لوله را در خاک خود که از منطقه اقتصادی انرژی پارس به طول بیش از ۱۱۰۰ کیلومتر کشیده شده، به پایان رسانده است. این خط لوله به ایرانشهر و بوشهر کشیده شده و سپس از فارس، کرمان، هرمزگان و سیستان و بلوچستان عبور کرده است.
حالا پاکستان بخشی از این خط لوله را که باید در خاک خود می‌ساخت، احداث نکرده است. تحریم‌های آمریکا علیه ایران، همکاری معنادار ایران و پاکستان را برای تامین منافع متقابل سد کرده است. خطرات ژئوپلیتیکی نیز بانک‌های پاکستانی را برای تامین مالی این پروژه منصرف کرده است.

کارشکنی روسیه و چین

محمود خاقانی کارشناس ارشد انرژی درباره احتمال اجرایی شدن خط لوله انتقال گاز ایران به پاکستان  می‌گوید: به نظرم باید مذاکرات ایران و پاکستان را درباره تجارت انرژی جدی گرفت؛ به نظر می‌رسد تحولات تازه در این مذاکرات در چارچوب منافع چین اتفاق می‌افتد. قرار است گاز ایران در چارچوب منافع چین به پاکستان صادر شود.
او با اشاره به تاریخچه اجرای این قرارداد و حواشی‌ای که به دنبال آن ایجاد شد، اظهار کرد: ایران در زمان دولت محمود احمدی‌نژاد طبق قرارداد امضاشده بین دو کشور، کار ساخت خط لوله را تا مرز پاکستان با صرف هزینه ۳/۱ میلیارد دلار ایران انجام داد، اما طرف پاکستانی مسیر مربوط به خود را تا مرز ایران تکمیل نکرد. حتی زمانی بحث این بود که ایران می‌تواند از پاکستان غرامت بگیرد به این دلیل که طرف پاکستانی به تعهد خود عمل نکرده است.
وی افزود: به نظرم پاکستان به دو دلیل این قرارداد را اجرایی نکرد: نخست، این قرارداد درست زمان حضور آمریکایی‌ها در افغانستان امضا شد‌. آن زمان شرکت‌های اروپایی و آمریکایی با تفاهمی که با طالبان داشتند، درباره امنیت خط لوله ترکمنستان-‌افغانستان-‌پاکستان-‌هند تحت عنوان (TAPI) که طرح انتقال گاز طبیعی ترکمنستان از مسیر افغانستان به پاکستان و هند است، به توافق رسیده بودند.
خاقانی گفت: از آن سو چین هم با تاپی همراهی می‌کرد. این کشور در ترکمنستان برای تولید گاز سرمایه‌گذاری کرده بود و اخیرا هم با طالبان توافق نهایی کرده که امنیت سرمایه‌گذاری در پتروشیمی بندر گوادر حفظ شود.
این کارشناس بین‌الملل انرژی با اشاره به اینکه خط لوله تاپی که به نوعی رقیب خط لوله صلح ایران است، توسط بانک توسعه آسیایی سرمایه‌گذاری شده، گفت: زمانی در کنفرانسی گفتم اگر این خط لوله همسایه‌های ما را ثروتمند می‌کند، چرا باید مخالف باشیم؟ اما قطعا از این بابت که مسیر انتقال گاز از ایران کوتاه‌تر و اقتصادی‌تر است و آلودگی زیست‌محیطی کمتری دارد، به نفع کشورهای همسایه و منطقه است. با این حال مسیر ایران همیشه با ملاحظاتی همراه بوده است.
او اضافه کرد: اولا خط لوله تاپی در زمانی که ایران غافل بود، با محوریت چین و روسیه احداث شد. روسیه دنبال این بود که ۳۰ میلیارد مترمکعب گاز ایران به پاکستان برود و به اروپا نرود. از آن سو، پاکستان هم بهانه‌های مختلف می‌آورد که این خط را اجرایی نکند. در حالی که اگر پاکستان و سایر کشورهای منطقه برای اجرایی شدن این خط جدی بودند، مثل سهم ما در میدان شاه‌دنیز آذربایجان می‌شد از طریق مذاکره با آمریکا از تحریم‌ها مستثنی شود، اما پاکستان این کار را نکرد، چون اولا پول نداشت و بعد هم غربی‌ها نمی‌خواستند گاز ایران رقیب تاپی شود.
این مدیر سابق صنعت نفت خاطرنشان کرد: بنابراین ایران در یک بن‌بست گیر کرده بود که از یک سو روسیه نمی‌خواست گاز ایران به اروپا برود و از سوی دیگر چین نمی‌خواست گاز ایران رقیب تاپی شود، زیرا در صنعت گاز ترکمنستان سرمایه‌گذاری کرده بود. بنابراین ایران در بن‌بست منافع ملی روسیه، چین و غرب گیر کرده بود. از آن سو هم کاسبان تحریم نمی‌خواستند و نمی‌خواهند که روابط ایران و اروپا از سر گرفته شود.

کره‌شمالی منطقه؟

مدیرکل پیشین امور خزر و آسیای میانه وزارت نفت ایران در پاسخ به این سوال که چرا روسیه نمی‌خواهد گاز ایران به اروپا برود، گفت: امروز حتی دیگر چین هم نمی‌خواهد گاز ایران به اروپا برود و شاید به همین دلیل هم پاکستانی‌ها برای تکمیل خط لوله صلح جدی‌تر شده‌اند، زیرا چین از آنها خواسته که این خط را تکمیل کنند. شاید دلیل آن این باشد که آنها متوجه شده‌اند که گاز ترکمنستان کفایت نیاز آنها را نمی‌کند و گاز ایران را برای پروژه‌هایشان نیاز دارند.
خاقانی گفت: البته طرفداران چین و روسیه هم همین خط را در رسانه‌های ایران دنبال می‌کنند، بنابراین باید نقش روسیه و چین در این تصمیم تازه پاکستان بیشتر دیده شود. از آن سو تعلل ایران و پرونده متوقف‌شده برجام باعث شده غرب هم دیگر نگران نباشد؛ نه برای نفت ایران و نه نفت، چون الان در آرش و برخی مناطق مشترک با عربستان سرمایه‌گذاری کرده است.
او با اشاره به حضور تازه نیروهای آمریکا در دریای سرخ اظهار کرد: آمریکا با پیاده کردن جنگنده‌های F35 و نیروهای جدید در دریای سرخ‌، عملا به چین پیام داده که اگر در منطقه تنش‌زایی شود، آماده است. از آن سو، چین هم با کشورهای منطقه توافق کرده که ایران در منطقه تنش‌زایی نخواهد کرد. در واقع به نظر می‌رسد چین و روسیه، ایران را تبدیل به کره‌شمالی در منطقه کرده‌اند و ایران در بن‌بست منافع ملی چین و روسیه و همکاری آنها با کشورهای غربی و در چاه معروف استراتژیک گیر کرده است.

مخاطب گرامی، ارسال نظر پیشنهاد و انتقاد نسبت به خبر فوق در بخش ثبت دیدگاه، موجب امتنان است.

ع