تحریم های اقتصادی: دیدگاه های متفاوت اوباما و ترامپ

هادی کحال زاده  با درج یادداشتی در اقتصاددان نوشت :

آمریکا در طی چهل سال گذشته تحریم های مختلفی علیه ایران وضع نمود و هریک از آنها اثرات متفاوتی بر روی اقتصاد ایران به همراه داشته است.دیدگاه دولتمردان آمریکا برای مقابله با برنامه هسته ای ایران مهمترین عامل برقراری تحریم های متفاوت از یکدیگر بوده است.

تحریم‌های آمریکا علیه اقتصاد ایران بسته به شدت هزینه‌های اقتصادی‌ آن می توان به سه مرحله تقسیم کرد. مرحله اول در سال ۱۳۵۸
آغاز شد و تا سال ۱۳۷۹ ادامه یافت. پس از بحران گروگان‌گیری ایران ، ایالات‌متحده روابط دیپلماتیک خود را با ایران قطع کرد. تقریبا تمام دارایی‌های ایران نزد خود را مسدود نمود و تحریم‌هایی را بر نفت و تجارت ایران اعمال نمود. ایران از بخش بانکداری و انرژی ایالات‌متحده محروم شد. اما از بازار بین‌المللی محروم نگردید. در نتیجه اقتصاد ایران از فرصت‌های از دست رفته بیش از تحمیل هزینه‌های در حال افزایش رنج می‌برد. براساس برخی برآوردها، تحریم‌ها سال‌های ۱۳۵۸ تا ۱۳۷۹ برای اقتصاد ایران بین ۱.۱ تا ۳.۶ درصد تولید ناخالص سال ۱۳۷۹ ، هزینه داشته است.
مرحله دوم تحریم‌های ایران بدنبال شکست مذاکرات بین ایران و گروه ۱ + ۵ (‏پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد به علاوه آلمان) ‏در ۱۳۸۸ به اجرا گذاشته شد.ایالات‌متحده قطعنامه ۱۹۲۹ شورای امنیت سازمان ملل متحد که در سال ۱۳۸۹ تنظیم کرد و قانون تحریم‌های جامع ایران، پاسخگویی و عدم سرمایه‌گذاری (CISADA) را در همین سال به تصویب رساند.رئیس جمهور اوباما تحریم‌های ثانویه را به بانک مرکزی ایران و بخش نفت در دسامبر ۲۰۱۱ گسترش داد. بر خلاف تحریم‌های اولیه اعمال‌شده مرحله اول که شرکت‌های آمریکایی را از تجارت با ایران منع کرد، تحریم‌های ثانویه شهروندان خارجی و اشخاص خارجی که با ایران داد و ستد داشتند نیز مجازات می کرد. اتحادیه اروپا در ژانویه ۲۰۱۲به تحریم‌های آمریکا علیه صنعت نفت ایران پیوست و دسترسی ایران به جامعه جهانی ارتباطات از دور مالی بین‌بانکی (‏سویئفت)‏ که سیستم پیام‌رسانی جهانی برای نقل و انتقالات بانکی است، متوقف کرد. بین سال‌های ۱۳۹۱ و ۱۳۹۲ اقتصاد ایران ۱۷ تا ۲۰ درصد کوچک‌تر شد و صادرات نفت خام به میزان ۵۰ درصد کاهش یافت. این دور از تحریم‌ها تا توافق هسته‌ای۱۳۹۴ که ایران موافقت نمود برنامه هسته‌ای خود را در ازای رهایی از تحریم‌ها محدود نماید، به قوت خود باقیماند.
دوره سوم تحریم‌ها در تاریخ ۱۳۹۷ از زمانی که رئیس‌جمهور ترامپ رسما مشارکت آمریکا در برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) را کنار گذاشت و تحریم‌های جدیدی را علیه ایران وضع نمود آغاز شد. در این دور علاوه بر اینکه تمام تحریم‌های تعلیق شده برنامه جامع اقدام مشترک مجددا برقرار شد، دولت ترامپ دور جدیدی از تحریم‌های بی سابقه‌ای را بر ایران وضع نمود. در طول دوره سیاست حداکثر فشار، موارد تحریم‌ها سه برابر شد. در سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ صادرات نفت ایران ۸۰ % کاهش یافت و از ۲.۵ میلیون بشکه در روز ‏به ۳۰۰ هزار بشکه در روز رسید که به نوبه خود درآمد نفت را از ۴۲.۲ میلیارد دلار در سال ۱۳۹۷ به تنها ۱۳.۷۵ میلیارد دلار در سال ۱۳۹۸ کاهش یافت. در حالی که ذخایر خارجی ایران پس از برجام در سال ۱۳۹۶ بالغ با ۱۱۵ میلیارد دلار بود در سال ۱۳۹۸ تحریم ها این ذخایر را به ۸۵ میلیارد دلار کاهش داده است. این مرحله از تحریم‌ها همزمان با شیوع ویروس کرونا بود که تاثیرات اجتماعی و اقتصادی تحریم‌ها را تشدید کرد.
هدف اصلی سیاست اوباما از بین بردن یا کاهش توان هسته‌ای ایران بود. در مقابل، هدف مورد نظر سیاست ترامپ مجبور کردن ایران به بازگشت به میز مذاکره برای مذاکره مجدد درباره برجام با محدودیت‌های شدیدتر در مورد برنامه‌های هسته‌ای و موشکی بود. مقامات ارشد ترامپ مانند مایک پومپئو وزیر امور خارجه و جان بولتون مشاور امنیت ملی تلاش داشتند از طریق وضع تحریم های بیرحمانه‌تر عرصه را بر مردم ایران تنگ نمایند تا در مقابل جمهوری اسلامی شورش کنند.
از نظر تاثیر بشردوستانه، تحریم‌های ثانویه اقتصادی از سال ۱۳۹۰ به رفاه ایرانی‌ها آسیب وارد نمود. طبقه متوسط ایرانی را فلج نموده، بخش قابل‌توجهی از جامعه را به فقر کشانده و دسترسی به نیازهای اساسی زندگی شامل مواد غذایی، مراقبت‌های بهداشتی و دارو را تضعیف نموده است. جای تعجب نیست که محروم‌ترین اقشار جامعه، بیش از دیگران از این تحریم ها رنج می‌برند.

نویسنده: هادی کحال زاده
ترجمه و تلخیص: محمود نظری

مخاطب گرامی، ارسال نظر پیشنهاد و انتقاد نسبت به خبر فوق در بخش ثبت دیدگاه، موجب امتنان است.

ع