ایران به جمع اقتصادهای نوظهور می‌پیوندد؟

 ایران تنها ۹ ماه پس از آنکه اعلام کرد به سازمان شانگهای پیوسته است، امروز از سوی روسیه اعلام شد که ایران و آرژانتین درخواست رسمی خود را برای پیوستن به گروه بریکس را دارند.

گروه بریکس برخلاف، سازمان شانگهای که به‌عنوان یک اجلاس در سطح امنیتی شناخته می‌شود، متشکل از پنج کشور دارای اقتصاد نوظهور است و حالا ایران در تلاش است در شرایطی که هنوز تحریم‌ها علیه این کشور در جریان است و برجام احیا نشده، با پیوستن به این گروه، قدرت‌نمایی کند. این درحالی است که عضویت ایران در سازمان شانگهای، به گفته لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، هنوز مراحل حقوقی خود را طی می‌کند و اگر به این اظهارنظر استناد کنیم، ایران هنوز به عضویت دائم این سازمان درنیامده است.

حامیان پیوستن ایران و آرژانتین به بریکس

با این همه، پیوستن ایران و آرژانتین به بریکس مورد استقبال دو قدرت اول این گروه، یعنی روسیه و چین قرار گرفته است. در این بین روسیه با مانور سیاسی در زمان بزرگ‌ترین تحریم‌های اقتصادی علیه مسکو، این دو درخواست را به رخ غرب کشیده و ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت خارجه روسیه در پیامی تلگرامی نوشته: «درحالی‌که کاخ سفید در فکر است که چه چیز دیگری را در جهان از کار بیندازد، ممنوع یا نابود کند، آرژانتین و ایران برای پیوستن به بریکس درخواست رسمی داده‌اند.»

روسیه و چین هر دو در اظهارنظرهایی جداگانه، از پیوستن ایران و آرژانتین به این گروه استقبال کرده‌اند. سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه در پایان نشست وزرای خارجه کشورهای حاشیه خزر گفته: «آرژانتین و ایران نامزدهای شایسته برای پیوستن به بریکس هستند و مراحل مقدماتی برای گسترش این اتحادیه آغاز شده است.»

همچنین ژائو لیجیان، سخنگوی وزارت خارجه چین روز سه‌شنبه در کنفرانسی خبری در پی درخواست ایران و آرژانتین برای عضویت در گروه بریکس گفت: «این کشور با شرکای بریکس همکاری می‌کند تا سازوکار لازم برای گسترش اعضا را جهت الحاق شرکای هم‌فکر به خانواده بریکس به‌طور پیوسته پیش ببرند.»

سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران هم در نشست خبری روز دوشنبه‌اش در پاسخ به سوالی درباره سخنرانی روز جمعه رئیس‌جمهور ایران در نشست بریکس‌پلاس و درخواست عضویت ایران در این سازمان گفته بود: «بریکس یک سازوکار ابتکاری است که دارای ابعاد مختلف است ۳۰ درصد تولید ناخالص جهان و ۴۰ درصد جمعیت جهان در این حوزه تعریف می‌شود. وزیر خارجه ایران درخواست عضویت ایران را در این نشست ارائه و روز جمعه نیز آقای رئیس‌جمهور در نشست بریکس‌پلاس به‌صورت مجازی سخنرانی کرده است.»

گروه بریکس چیست؟

به گزارش اقتصاددان به نقل از بورسان ،   یورونیوز، گروه اقتصادهای نوظهور در سال ۲۰۰۹ و با مشارکت برزیل، روسیه، هند و چین بنیانگذاری شد و در آغاز بریک (BRIC) نام گرفت که برگرفته از حروف انگلیسی ابتدای نام هر کشور عضو بود. پس از پذیرش عضویت آفریقای جنوبی در سال ۲۰۱۰ نام این گروه به بریکس (BRICS) تغییر کرد. در این بین، پکن و مسکو به‌عنوان جایگزین قدرتمند بازارهای نوظهور در برابر غرب شناخته می‌شوند.

پنج کشور در حال توسعه عضو بریکس، ۴۱ درصد از جمعیت جهان، ۲۴ درصد از تولید ناخالص داخلی جهان و ۱۶ درصد از تجارت جهانی را در اختیار دارند.

به گزارش رویترز، چین بزرگترین اقتصاد در گروه بریکس را دارد که بیش از ۷۰ درصد از ۲۷.۵ تریلیون دلار قدرت اقتصادی گروه را به خود اختصاص داده است. بر اساس داده‌های صندوق بین‌المللی پول، هند حدود ۱۳ درصد و روسیه و برزیل هر کدام حدود ۷ درصد را به خود اختصاص داده‌اند.

یورونیوز در گزارشی در قیاس کوچک‌ترین عضو بریکس با ایران نوشته: «آفریقای جنوبی به‌عنوان کوچک‌ترین کشور عضو بریکس، کمی بیش از ۶۰ میلیون نفر جمعیت دارد که از جمعیت ۸۴ میلیون نفری ایران پایین‌تر است، اما نرخ تورم آفریقای جنوبی در سال ۲۰۲۱، ۴.۵ درصد بوده که بسیار کمتر از تورم ۴۰ درصدی ایران است. نرخ تورم آفریقای جنوبی در ۴ دهه گذشته هیچ‌گاه از ۱۸.۱ درصد بالاتر نرفته و از سال ۱۹۹۳ تا ۲۰۲۱ تنها در سال ۲۰۰۸ شاهد ثبت نرخ تورم دو رقمی بوده است. رشد اقتصادی آفریقای جنوبی نیز در سال گذشته میلادی ۴.۹ درصد گزارش شده که بالاتر از نرخ رشد ۴ درصدی اقتصاد ایران بوده است. همچنین در شرایطی که بانک جهانی، تولید ناخالص داخلی ایران بر مبنای قیمت‌های جاری را در سال ۲۰۲۰، ۲۰۳ میلیارد دلار برآورد کرده، تولید ناخالص داخلی آفریقای جنوبی را ۳۳۵ میلیارد دلار اعلام کرده است.»

براساس این گزارش، ارزش صادرات آفریقای جنوبی در سال گذشته میلادی نزدیک به ۱۲۴ میلیارد دلار بوده که مهم‌ترین مقصد این صادرات به ترتیب چین، ایالات متحده، آلمان و بریتانیا بوده است. این در حالی است که صادرات ایران در سال گذشته خورشیدی با وجود رشد ۴۱ درصدی ۴۸ میلیارد دلار بوده که مقصد اصلی آن کشورهای چین، عراق، ترکیه، امارات و افغانستان بوده است.

این رسانه در پایان نتیجه گرفته: «ایران در صورت پذیرش درخواست عضویتش و تبدیل بریکس به بریکسی، از نظر جمعیت پنجمین، از لحاظ قدرت اقتصادی ششمین عضو و پس از روسیه، دومین دارنده ذخایر نفت و گاز در گروه اقتصادهای نوظهور خواهد بود.»

بر این اساس، هرچند که ایران پس از روسیه دومین کشور دارای ذخایر گاز جهان به شمار می‌رود، اما اقتصاد ایران از آفریقای جنوبی به‌عنوان کوچکترین عضو این گروه، کوچک‌تر است و در کنار آن نمی‌توان اثر تحریم‌ها را بر منقبض شدن اقتصاد کشور نادیده گرفت.

تفاوت گروه بریکس با سازمان شانگهای

این گروه تفاوت ساختاری با سازمان شانگهای دارد. سازمان همکاری‌های شانگهای، سازمانی اوراسیایی میان‌دولتی است که برای همکاری‌های چندجانبه امنیتی، اقتصادی و سیاسی تشکیل شده ‌است. این سازمان در سال ۱۹۹۶ توسط رهبران چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان با هدف برقرار کردن موازنه در برابر نفوذ آمریکا و ناتو در منطقه، پایه‌گذاری شد. اندکی بعد، ازبکستان هم به این سازمان پیوست و این سازمان رسما به «سازمان همکاری شانگهای» تغییر نام داد. نقش اصلی و تعیین‌کننده را در سازمان شانگهای، دو کشور چین و روسیه تشکیل می‌دهند.

علاوه بر اعضای اصلی، ابتدا مغولستان در سال ۲۰۰۴ و یک سال بعد ایران، پاکستان، هند و افغانستان در سال ۲۰۰۵ و پس از آن بلاروس به‌عنوان عضو ناظر به سازمان ملحق شدند. در ۱۰ ژوئیه ۲۰۱۵ این سازمان با عضویت هندوستان و پاکستان موافقت کرد و این دو کشور در کمتر از دو سال همه شرایط برای عضویت کامل این سازمان را اجرا کردند و عضویت این دو کشور در سازمان همکاری شانگهای به تصویب رسید.

عضویت نامعلوم ایران در سازمان شانگهای

در ۱۷ دسامبر ۲۰۲۱ با سفر سید ابراهیم رئیسی به دوشنبه پایتخت تاجیکستان، این سازمان با عضویت ایران موافقت کرد. با این همه در سفر اخیر لاوروف به ایران و در دیدار با وزیر امور خارجه ایران، اظهارنظر او شائبه‌ای را در عضویت رسمی و دائم ایران در این سازمان ایجاد کرده است. لاوروف در این دیدار گفته بود که ایران می‌تواند نقش مهمی پس از عضویت در سازمان همکاری شانگهای ایفا کند. وزیر خارجه روسیه تأکید کرد که «پروسه حقوقی» پیوستن ایران به این سازمان همچنان در جریان است.

نمایش روسیه و چین در برابر غرب؟

رویترز در گزارشی که در این زمینه تهیه کرده به ابعاد سیاسی فضای جهان پرداخته و نوشته است: «شی جین پینگ، رئیس‌جمهور چین، در نشست مجازی بریکس در هفته گذشته، از سوء‌استفاده از تحریم‌های بین‌المللی انتقاد کرد، درحالی‌که پوتین غرب را به دلیل دامن زدن به بحران جهانی سرزنش کرد و هر دو رهبر خواستار همکاری بیشتر در مذاکرات احیای برجام شدند.

پوتین گفته است که روابط با چین بهترین بوده است و از شراکت استراتژیک با چین با هدف مقابله با نفوذ ایالات متحده خبر می‌دهد. در مقابل جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا گفته است که غرب درگیر نبرد با دولت‌های مستبدی مانند چین و روسیه است.

اما پوتین می‌گوید که غرب می‌خواهد روسیه را نابود کند، تحریم‌های اقتصادی شبیه اعلان جنگ اقتصادی است و روسیه با دیگر قدرت‌ها مانند چین، هند و قدرت‌های خاورمیانه روابط برقرار خواهد کرد.

پوتین که جنگ اوکراین را یک “عملیات نظامی ویژه” می‌داند، ایالات متحده را به تحقیر روسیه پس از سقوط اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱ و تهدید مسکو از طریق گسترش اتحاد نظامی ناتو متهم می‌کند.

روسیه در ۲۴ فوریه نیروهای خود را به اوکراین اعزام کرد تا توانایی‌های نظامی همسایه جنوبی خود را کاهش دهد، افرادی را که ملی‌گرایان خطرناک می‌خواند ریشه‌کن کند و از روسی‌زبانان دو منطقه شرق اوکراین دفاع کند، اما اوکراین می‌گوید روسیه به سبک امپریالیستی اقدام به تصرف زمین کرده است و هرگز خاک خود را به روسیه تسلیم نخواهد کرد.»

در چنین شرایطی، به نظر می‌رسد روسیه و چین به‌عنوان دو قدرت جهانی اکنون در برابر غرب، مانور سیاسی می‌دهند و حالا پیوستن ایرانِ در تحریم در گروه بریکس، هرچند می‌تواند به نفع ایران هم تمام شود، شبیه به یک پرده نمایش است.