آشتی دولت با بخش خصوصی

هدفگذاری تجارت ۳۰ میلیارد دلاری ایران و ترکیه

داستان اختلاف میان دولت و بخش خصوصی که از ۲۸ خرداد و در زمان انتخاب حسین سلاح‌ورزی آغاز شده بود با انتخابات میان‌دوره‌ای ریاست اتاق بازرگانی ایران پایان یافت و با این شرایط به نوعی شاهد آشتی دولت با بخش خصوصی هستیم. به طوری که ابراهیم رییسی رییس‌جمهوری به دعوت همتای ترکیه‌ای خود در صدر یک هیات عالی‌رتبه سیاسی و اقتصادی به آنکارا سفر کرده و آن‌طور که در فرودگاه مهرآباد گفته است، هدف از این سفر تشکیل هیات عالی مشترک ایران و ترکیه و همچنین مذاکرات در روابط دو‌جانبه به ویژه در حوزه مسائل اقتصادی و تجاری است. در این سفر صمد حسن‌زاده رییس اتاق ایران، نیز در اولین سفر خود پس از انتخاب به عنوان رییس پارلمان بخش خصوصی، در معیت رییس‌جمهوری و هیات همراه برای دیدار با اردوغان رییس‌جمهوری ترکیه و هیات اقتصادی و تجاری این کشور عازم آنکارا شد.
رییسی پیش از این سفر گفته بود هدف‌گذاری ارتقای سطح روابط تجاری و اقتصادی با ترکیه به میزان ۳۰ میلیارد دلار است که این هدف با توجه به ظرفیت‌های موجود دو کشور قابل دستیابی است. بنابراین به نظر می‌رسد در این شرایط بررسی روند مبادلات تجاری ایران و ترکیه و همچنین شناسایی موانع تجاری خالی از لطف نیست.
در عین حال، مجاورت جغرافیایی ترکیه با ایران و مزایای استفاده از فرهنگ مشترک، فضای مساعدی را برای تجار ایجاد می‌کند. در سال‌های اخیر تعداد شرکت‌های سرمایه‌گذاری در ایران و میزان سرمایه‌گذاری افزایش یافته است. تراز تجاری ایران و ترکیه از سال ۱۹۹۶ به نفع ایران بوده است. اگرچه ترکیه برای تغییر این تعادل تلاش می‌کند، اما به نتیجه مطلوب نمی‌رسد.
عدم عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی، سیاست اقتصادی حمایت‌گرایانه، ذهنیت جایگزینی واردات، مشکلات سرمایه‌گذاری خارجی در چارچوب قوانین اقتصادی، فرهنگ کار اقتصادی، رویارویی‌های سیاسی و برداشت‌های امنیتی این فرآیند را با مشکل مواجه می‌کند. به گفته کارشناسان، عوارض گمرکی بالا، مشکلات گشایش وام به دلیل عدم همکاری لازم بین بانک‌های دو کشور و دریافت غرامت‌های کلان در مبادلات دوجانبه، روند روابط تجاری دوجانبه را مختل می‌کند.
به گزارش اقتصاددان به نقل از جهان صنعت  ،  با این حال، به نظر ‌می‌رسد هر دو کشور اهمیت جدی برای روابط اقتصادی قائل هستند. افزایش وابستگی متقابل با تشدید روابط اقتصادی تاثیر مثبتی بر روابط سیاسی دارد. در واقع، نیاز ترکیه به گاز طبیعی ایران، ترکیه را وادار می‌کند تا در مورد ایران محتاط‌تر باشد. علاوه بر این، ایران هم از نظر منابع اقتصادی و هم از نظر مانور استراتژیک به روابط اقتصادی با ترکیه نیاز دارد. به همین دلیل نهادهای متعددی برای تنظیم روابط اقتصادی دو کشور ایجاد شده است. کمیسیون مشترک اقتصادی، کمیسیون مشترک حمل‌و‌نقل، کمیته تجارت مشترک و شورای بازرگانی را می‌توان از مهم‌ترین آنها دانست.
ایران کشور مهمی در حمل‌و‌نقل زمینی ترکیه است. ترکیه بیشتر حمل‌و‌نقل زمینی خود را از طریق ایران به افغانستان و آسیای مرکزی انجام می‌دهد. سالانه ۹۰ هزار دستگاه خودرو از مرز ایران به آسیای میانه تردد می‌کنند. مشکلاتی مانند تعرفه گمرکی و رویه قیمت سوخت بین ایران و ترکیه در مورد حمل‌و‌نقل وجود دارد. اگرچه ترکیه برای حل این مشکلات تلاش کرد، اما موفق نشد.
تجارت ایران و ترکیه در ۱۰ ماهه سال جاری به میزان ۱۰ میلیون و ۲۹۷ هزار تن و به ارزش ۹ میلیارد و ۵۴۱ میلیون دلار بوده که از این میزان سهم ترکیه از صادرات به ایران در این مدت برابر با ۳ میلیون و ۵۴۶ هزار تن کالا به ارزش ۶ میلیارد و ۴۴ میلیون دلار بوده که به لحاظ وزن ۹۳/۱۶ درصد و از حیث ارزش ۷۴/۱۸ افزایش داشته است. با توجه به سهم ترکیه از صادرات به ایران می‌توان گفت این کشور دست‌بالا در تجارت با ایران داشته است.
معاون وزیر اقتصاد و رییس کل گمرک ایران با اعلام در خصوص میزان صادرات به کشور ترکیه در ۱۰ ماهه امسال گفت: در این مدت ۶ میلیون و ۷۵۱ هزار تن کالا به ارزش ۳ میلیارد و ۴۹۸ میلیون دلار به ترکیه صادر شده است که با توجه به آمار صادرات ترکیه به ایران می‌توان گفت سهم ایران به لحاظ ارزشی نصف ترکیه بوده است. به گفته محمد رضوانی‌فر، میزان صادرات کالای ایرانی به ترکیه به لحاظ وزنی و ارزشی به ترتیب ۵۱/۴۷ درصد و ۱۱/۴۷ درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش داشته است.
معاون وزیر اقتصاد و رییس کل گمرک ایران در خصوص دو قلم عمده کالای صادراتی به ترکیه گفت: گاز طبیعی مایع‌شده به ارزش ۹۵۵ میلیون دلار و اوره به ارزش ۶۱۶ میلیون دلار دو قلم عمده کالاهای صادراتی به ترکیه در ۱۰ ماهه امسال بوده است. از سوی دیگر عمده‌ترین اقلام وارداتی از کشور ترکیه در ۱۰ ماهه امسال به کالاهایی همچون طلا به اشکال خام، روغن دانه آفتابگردان و تراکتور‌ها اختصاص داشت.

اهتمام بخش خصوصی در تجارت ایران و ترکیه

رییس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران، در این نشست ضمن ابراز خرسندی از حضور در جمع مسوولان و فعالان اقتصادی دو کشور گفت: روابط عمیق، فرهنگی، دینی و تاریخی ایران و ترکیه و حسن همجواری دو کشور، به خوبی توانسته است همکاری دو‌جانبه در تمامی زمینه‌ها به‌خصوص در حوزه‌های تجاری و اقتصادی را تقویت کند.
صمد حسن‌زاده افزود: همچنان حجم روابط ایران و ترکیه در مقایسه با ظرفیت و توانمندی‌های دو طرف پایین است، اما با تلاش مسوولان بلندپایه هر دو کشور برای تقویت مناسبات براساس اصول محکم و قابل اعتماد، امکان ارتقا و توسعه سطح همکاری‌ها وجود دارد. او با اشاره به تعیین هدف ۳۰ میلیارد دلاری برای مبادلات آتی ایران ترکیه اظهار کرد: این رقم بیش از دو برابر حجم فعلی تجارت دو کشور است که برای تحقق آن باید سخت تلاش شود و ما نیز به عنوان نمایندگان بخش خصوصی لازم است مصمم‌تر از قبل، گام‌های جدی برداریم و بهترین اقدامات را در توسعه روابط دو کشور انجام بدهیم.
رییس اتاق ایران با تاکید بر اینکه ظرفیت‌های موجود همکاری میان دو کشور، بیش از این میزان است، ابراز امیدواری کرد طی یک سال آینده، مقدمات دسترسی به این هدف فراهم شود.
حسن‌زاده در بخش دیگری از سخنان خود، تصریح کرد: در جهان امروز، بخش مهمی از مناسبات بین‌المللی برمبنای اقتصاد و حضور در بازارهای جهانی قرار دارد و ما به عنوان بخش خصوصی، با استفاده از پتانسیل‌های اقتصادی مکمل یکدیگر می‌توانیم نقشی راهبردی در تحکیم این مناسبات ایفا کنیم. او ابراز امیدواری کرد: با اجرایی شدن توافقات مهم اقتصادی که در جریان این سفر به امضا می‌رسند و همچنین توافقات کمیسیون مشترک دو کشور در تهران، به‌زودی شاهد جهش در توسعه همکاری‌های تجاری باشیم.
حسن‌زاده با تاکید بر نقش اتاق‌های بازرگانی دو کشور در توسعه مناسبات اقتصادی گفت: دو کشور برای همکاری در بخش‌های مختلف انرژی، معادن، تجهیزات صنعتی، تجهیزات پزشکی و دارو، کشاورزی، حوزه حلال، دانش‌بنیان و همچنین تولید مشترک در همه زمینه‌ها از جمله لوازم خانگی، شرایط و فرصت‌های خوبی دارند و باید برای ارتقای همکاری‌ها برنامه‌ریزی کنند.
رییس اتاق ایران ادامه داد: ما به عنوان نمایندگان بخش خصوصی ایران، بسیار تمایل داریم همکاری‌های خود را در کنار برادران خود در کشور ترکیه توسعه دهیم و در همین جا ضمن دعوت برای حضور هیات‌های تجاری از ترکیه به ویژه در جریان برگزاری کمیسیون مشترک ایران و ترکیه در تهران، آمادگی خود را برای تبادل هرگونه اطلاعات و همکاری با دوستان خود در هر مرحله از فعالیت اقتصادی میان تجار دو کشور اعلام می‌کنیم و بیشترین کوشش خود را به انجام رسانیم.
حسن‌زاده اظهار کرد: امیدوارم با انجام تعاملات مشترک و همکاری‌های سازنده، بتوانیم در آینده نه‌چندان دور شاهد جهش قابل توجه در مناسبات اقتصادی دو کشور باشیم.

جزئیات تجارت ایران و ترکیه در سال ۲۰۲۲

مطابق با آمار گمرک ترکیه، کل مبادلات تجاری ایران و ترکیه در سال ۲۰۲۲ حدود ۴/۵ میلیارد دلار بوده که حدود ۳ میلیارد دلار آن متعلق به صادرات است و ۴/۲ میلیارد دلار آن را نیز واردات تشکیل می‌دهد. طی ۱۲ سال منتهی به سال ۲۰۲۲ تراز تجاری بین دو کشور، به جز دو سال ۲۰۱۶ و ۲۰۲۰ به نفع ایران بوده است.
صادرات ایران به ترکیه را اغلب مواد اولیه خام تشکیل می‌دهد؛ به گونه‌ای که مطابق با آمارهای گمرک ایران در سال ۱۴۰۱ «گاز طبیعی مایع‌شده» مهم‌ترین کالای صادراتی ایران به ترکیه بوده و سهم حدود ۴۱ درصدی از کل ارزش صادرات بدون نفت خام ایران به ترکیه را به خود اختصاص داده است.
«آلومینیوم» و «سایر اوره حتی به صورت محلول در آب» پس از گاز طبیعی، حدود ۱۷ درصد از ارزش صادرات بدون نفت خام ایران در سال ۱۴۰۱ را تشکیل می‌دهند. به طور کلی بررسی کالاهای صادراتی ایران به ترکیه در سال ۱۴۰۱ نشان می‌دهد ۱۰ قلم کالای عمده صادراتی ایران به این کشور حدود ۷۹ درصد از کل ارزش صادرات کالایی آن را تشکیل می‌دهند.
آمارهای گمرک ایران در سال ۱۴۰۱ نشان می‌دهد مهم‌ترین کالای وارداتی ایران از ترکیه، ۳۴۹ هزار تن «روغن دانه آفتابگردان، روغن گلرنگ یا زعفران کاذب، خام» به ارزش ۶۷۱ میلیون دلار بوده که سهم حدود ۱۱ درصد از کل ارزش وار‌دات ایران از این کشور را تشکیل می‌دهد و پس از این کالا «تراکتورهای جاده‌ای برای نیمه‌تریلرها» و «ذرت دامی» به ترتیب با سهم حدود هشت درصد و چهار درصد، عمده کالاهای وارداتی از ترکیه هستند.

موانع تجاری دو کشور

با این حال گزارش‌های منتشر‌شده از سوی اتاق بازرگانی ایران نشان می‌دهد طی دهه گذشته بین سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۲۲، باوجود اینکه ترکیه سومین شریک تجاری مهم ایران محسوب می‌شود، اما جایگاه ایران در بازار کالای ترکیه به گونه‌ای بوده که از رتبه ۷ در میان مبادی وارداتی ترکیه در سال ۲۰۱۳ به رتبه ۲۳ در سال ۲۰۲۲ رسیده است. سهم ایران در بازار ترکیه نیز از ۴ درصد از کل ارزش واردات این کشور در سال ۲۰۱۳ به حدود ۹/۰ درصد در سال ۲۰۲۲ کاهش یافته که یکی از علل این کاهش را می‌توان جایگزین کردن روسیه به جای ایران در واردات نفت و گاز و همچنین کشف منابع جدید گازی در ترکیه عنوان کرد.
کشور ترکیه طی سال‌های گذشته از شرکای مهم تجاری ایران محسوب شده به گونه‌ای که مطابق با آمار منتشر‌شده توسط گمرک ایران، این کشور طی ۱۰ سال گذشته همواره جزو پنج کشور نخست در عمده مبادی وارداتی ایران بوده است و از سال ۱۳۹۵ توانسته در صادرات هم جایگاه خودش را در پنج مقصد مهم صادراتی ایران تثبیت کند. پس از آن نیز از سال ۱۳۹۸ تا ۵ ماهه نخست ۱۴۰۲ همواره سومین شریک تجاری ایران پس از چین و امارات متحده عربی بوده است.
دلایل گوناگونی منجر به کاهش تجارت ایران با ترکیه شده که از جمله آنها می‌توان به ظهور بازارهای جدید برای صادرات محصولات پتروشیمی ایران و همچنین به وجود آمدن تغییراتی در نیازهای بازار ترکیه اشاره کرد که در واقع تولید صادراتی مناسب با بازار ترکیه شکل نگرفته است. یکی دیگر از دلایل کاهش تجارت ایران به ترکیه طی سال‌های اخیر را می‌توان به جایگزین شدن روسیه به جای ایران در بازار واردات گاز به این کشور نسبت داد که جنگ روسیه و اوکراین این عامل را تشدید کرد، زیرا در حال حاضر روسیه گاز خود را به قیمتی پایین‌تر به ترکیه عرضه می‌کند و امتیازات ویژه‌ای برای صادرات به این کشور در نظر گرفته است.
عدم موفقیت موافقتنامه تجارت ترجیحی ایران و ترکیه و همچنین بحران‌های جهانی طی سال‌های گذشته نظیر همه‌گیری کووید‌-۱۹ را می‌توان به عنوان دلایل دیگر از مشکلات تجارت ایران با این کشور بیان کرد.

مخاطب گرامی، ارسال نظر پیشنهاد و انتقاد نسبت به خبر فوق در بخش ثبت دیدگاه، موجب امتنان است.

ع