برون رفت از چالش‌های ارزی اقتصاد ایران با راه اندازی بورس ارز

یک کارشناس اقتصادی با بیان اینکه، شرکتهایی که دفاتر شفاف ندارند از فرصتهای بازار سرمایه بی بهره ماندند، گفت: با راه اندازی بورس ارزی به شرط جامع و مانع بودن سامانه معاملاتی میتوان از چالشهای ارزی اقتصاد ایران عبور کرد.

به گزارش اقتصاددان: در روزهای اخیر موضوع افزایش تورم نقطه ای در تیر ماه واکنش بسیاری از صاحب نظران اقتصادی را برانگیخته است. برخی از دستگاههای دولتی به صراحت عامل افزایش تورم در ابتدای تابستان امسال را به موضوع افزایش نرخ ارز ارتباط داده‌اند. نکته جالب توجه اینکه در بسیاری از اقتصادهای دنیا به دلیل شیوع کرونا عملا افزایش نرخ بیکاری ناشی از رکود باعث کاهش نرخ تورم شده است. موضوع نوسانات ارزی همواره یکی از دلایل جهش نرخ تورم در اقتصاد ایران عنوان شده است. نکته جالب توجه اینکه سیکل جهش نرخ ارز برای مدتها هر ۵ سال یکبار تکرار میشد اما برای نخستین بار پس از جهش ارزی سال ۹۷ در ابتدای سال ۹۹ و بعد از گذشت ۲ سال سیکل رشد نرخ ارز تکرار شد. برخی کارشناسان موضوع بورس ارز را برای کنترل نوسانات خارج از قاعده دلر و سایر ارزها پیشنهاد میدهند. در همین خصوص با محمد حسن ملیحی کارشناس اقتصادی به گفتگو نشستیم.

نابسامانیهای اخیر در بازار ارز و صرافیها چگونه شکل گرفته است و چه تبعاتی دارد؟

ملیحی: بازار ارز در کشور توسط بانک مرکزی و بر اساس سیاستهای پولی دولت و میزان عرضه و تقاضا در بازار مدیریت می‌شود. در دهه های گذشته و در دوره های زمانی مشابه جهت حفظ و کنترل تورم، با افزایش عرضه در بازار، چندین سال نرخ ارز ثابت و پس از فشار نقدینگی و عدم تعادل عرضه نسبت به گستردگی تقاضا ، قیمت ارزهای خارجی، جهشی بزرگی می‌کرد که از طرفی مانند یک توفان شدید به اقتصاد ملی آسیب رسانده و از طرفی قدرت خرید مردم را به حد چشمگیری کاهش می‌داد. در سال گذشته یک بازار “بین صرافی” تشکیل شده که عمده نیاز بازرگانی کشور شکل داده و در آن قیمت ارز نیمایی کشف میشود اما همواره بازاری آزاد در صرافی ها وجود داشته که قیمت کشف شده در آن ارز آزاد یا سنا نام دارد. عرضه کنندگان ارز که همان صادرکنندگان می‌باشند، حاضر به عرضه در بازار نیمایی نبوده چراکه همواره طمع نرخ بازار آزاد را دارند از طرفی در بازار آزاد، مردم با هدف حفظ ارزش دارایی خود، اقدام به خرید ارز می‌نمایند و از طرفی سفته بازان با امید افزایش قیمتها، تقاضا در این بازار را افزایش داده و در شرایط تورمی، با توسعه سمت تقاضا فشار به بانک مرکزی جهت عرضه اسکناس ارز افزایش می یابد.

همانطور که در شرایط جنگی، نگهداشت اسلحه در انبار خانه‌ها به عنوان ابزار سرمایه گذاری موجب اختلال در امنیت ملی می‌شود، در شرایط تحریمی نیز نگهداشت ارز با نگاه سرمایه گذاری و یا سفته بازی، موجب افزایش نادرست تقاضای ارز شده و قیمت ارز به جهت عدم توان پاسخگویی بانک مرکزی ، بطور کاذب افزایش می یابد. این افزایش قیمت ایجاد شده ، بیانگر عوامل اقتصادی نیست و این افزایش قیمت موجب التهاب در بازارهای مالی و افزایش قیمتها و عدم توازن در کل اقتصاد کشور می‌شود.

برای حل این مشکلات عدیده که اثرات بسیار مخربی بر اقتصاد، قدرت خرید و معیشت مردم دارد، آیا هیچ راهکاری وجود ندارد و چه باید کرد؟

ملیحی: چرا این مساله در بین اهل فن یک راهکار اساسی دارد اما حرکت به سمت آن نیازمند یک جسارت و اهتمام مدیریتی توسط مسئولین ذی ربط است. این مشکلات حل خواهد شد با تشکیل یک بازار و یا سامانه معاملات ارز با ۲ تبصره :

تنها مرکز معاملات ارز باشد یعنی تمامی معاملات، اعم از خرد یا عمده در آن شکل بگیرد مانند معاملات خرد یا بلوکی سهام در بورس با افشای منشا ارز و هر معامله ارزی ، خارج از این بازار ممنوع گردد (بجای ممنوعیت در نگهداشت ارز، معاملات ارز خارج بورس ارز ممنوع باشد)
هر کس بخواهد در بازار ارز اقدام به معامله نماید، یا باید ارز خود را در یک حساب ارزی سپرده و سپس اقدام به فروش نماید (دقیقا” مشابه معاملات سهم در بورس) با این تفاوت که کارگزاران این بازار بجای کارگزاری ها ، صرافی ها میباشند اما معامله توسط اشخاص حقیقی و حقوقی بطور مستقیم در بازار انجام میشود و هرکس اقدام به خرید ارز نماید، یا باید بابت واردات، ارز خود را حواله کند یا در حساب سپرده ارزی، سپرده گذاری نماید و ارز بطور فیزیکی تحویل داده نمیشود. همچنین مسافران در فرودگاه و یا پایانه های مرزی با درخواست از پیش ارسال شده، اقدام به اخذ اسکناس ارز می نمایند.
همچنین معاملات ارز بر مبنای ریال بوده به عبارت دیگر برای تبدیل دو ارز خارجی به یک دیگر، یک بار باید ارز موجود فروخته و تبدیل به ریال شود سپس با خرید ارز مورد نیاز، ریال از حساب کسر و ارز مورد نیاز در حساب ارزی شخص لحاظ خواهد شد.

با این راهکار، کشف قیمت همواره در بازار انجام شده و بر مبنای مولفه های اقتصادی، علاوه بر اینکه ارز و اسکناس راکد در خانه ها و شرکتها به گردش در می آید، موجب میگردد تا سفته بازان با ایجاد یک تقاضای کوچک نسبت به اقتصاد، در بازار ایجاد اخلال ننموده و همگرایی بین نرخ نیمایی و نرخ آزاد ایجاد میشود.

چطور می توان جلوی معامله در بازار آزاد را گرفت و معاملات را منحصر در یک سامانه کرد؟

ملیحی: در بسیاری از کشورها در کنار ارز رایج ملی، ارزهای دیگر مانند دلار و یورو و غیره نیز در معاملات استفاده می شود اما در ایران این کاربرد برای ارزهای خارجی وجود ندارد و خرید و نگهداشت اسکناس ارز توسط مردم جهت سرمایه گذاری است به همین جهت با تصویب قوانین لازم در مجلس شورای اسلامی و تصویب دستورالعمل های لازم در بانک مرکزی همچنین با تشکیل بازار معاملات ارز ، معاملات در مراکز رسمی مانند صرافی ها بطور کامل حذف و هرگونه معامله ای که توسط دستگاه های ناظر کشف و شناسایی گردد بر خلاف قانون بوده و این تخلف حتی می تواند تبعات کیفری داشته باشد فلذا به مرور زمان معاملات خارج از بازار رسمی تضعیف و بورس ارز جایگاه قدرتمندتری خواهد یافت علاوه بر این اگر معاملاتی بصورت غیر قانونی شکل بگیرد چون کشف قیمت در بازار غیر قانونی بسیار سخت است نرخ معاملات غیر قانونی نیز از بازار رسمی تبعیت نموده و این خود دلیل مضاعفی خواهد بود بر تمایل به حضور در بازار رسمی ارز.

اطمینان مردم در سالهای گذشته، نسبت به سپرده ارزی کاهش یافته، این سامانه چطور این اطمینان خاطر را بر می گرداند؟

ملیحی: اولا وقتی بازاری شکل بگیرد که کشف قیمت در آن حاصل شود، اعمال نفوذ دستوری و دخالتهای غیر حرفه ای کاهش یافته و اثر عوامل اقتصادی پر رنگ تر خواهد شد ثانیا مردم نگهداشت ارز را تا زمان نیاز مصرفی خود ادامه خواهند داد و لاجرم اقدام به عرضه در بازار رسمی می نمایند وقتی بازار رسمی ارز قابل فروش را به نرخ بازار خرید نماید دلیلی برای عرضه ارز در مجاری غیر رسمی وجود نداشته و مرتکب تخلف نخواهند شد.

شرکتهایی که دفاتر شفاف ندارند از فرصت های بازار سرمایه بی بهره ماندند

عرضه ارز در یک بازار رسمی موجب شناسایی حجم ثروت اشخاص حقیقی و حقوقی می شود که این شفافیت مطلوب خیلی ها نیست، چه راهکاری دارید؟

ملیحی: این مساله خوبی است که نباید از آن فرار کرد، شفافیت نیاز یک سیستم سالم است. امروز شرکتهایی که دفاتر شفاف ندارند از فرصت های بازار سرمایه بی بهره ماندند در حالیکه مزایای بازار سرمایه بسیار وسیعتر و بیشتر از فرار مالیاتی بوده است. در خصوص این مورد نیز نباید بخاطر منافع بعضی اشخاص منافع ملی و مردم را کنار گذاشت و عقب نشینی کرد.

در شرایط تحریمی ورود ارز از مجاری غیر رسمی دارای اهمیت است همچنین منشا بسیاری از ارز های فیزیکی مبهم است، با این سامانه آیا خود را محدود نکرده ایم؟

به اعتقاد بنده حساسیت بر گشایش حساب ارزی باید کمتر باشد به هر نحوی که این ارز در شرایط تحریمی حاصل شده باید فرصت را مغتنم دانست و از ورود منابع ارزی به چرخه اقتصاد استقبال نمود که این امر با تسهیل مقررات در گشایش حساب ارزی و دریافت ارز، ممکن و سهل است.

آیا در بازار رسمی ارز می توان از ابزار مشتقه استفاده نمود؟

ملیحی: بله به درستی اشاره کردید، علاوه بر تعیین نرخ ارز بر مبنای تقاضای واقعی، ورود اسکناس ارز به چرخه اقتصادی و ایجاد گردش آن، ایجاد یک فضای سرمایه گذاری جدید برای مردم به دور از تورم ریالی، پوشش ریسک برای فعالین اقتصادی از طریق ابزارهای مشتقه می‌تواند انجام پذیرد.

یکی از نگرانی هایی که همواره در اقتصادهای در حال توسعه وجود دارد پیش بینی صحیح قیمت ارز در آینده است. در نبود بازار مشتقه ارزی اشخاص حقیقی و حقوقی که احساس میکنند قیمت ارز در آینده رو به افزایش است با خرید ارز بصورت نقدی و نگهداشت آن، از سود فروش در آینده بهرمند میشوند. اما در صورت وجود بازار مشتقه ارزی با تنوع کافی، عموم ذینفعان بازار از پیش بینی آتی قیمت های ارز امکان بهره برداری داشته و در جهت کسب منافع مالی با مبالغ بسیار کمتری نسبت به خرید نقد، می توانند نسبت به خرید ابزارهای مشتقه اقدام و یا شرکتها ریسک خود را در برابر نوسانات قیمت پوشش دهند.

آیا امکان معامله ارز های دیجیتال و ساماندهی آن نیز وجود دارد؟

ملیحی: من فکر میکنم امکان هر گونه توسعه و ساماندهی بازار های مشابه در این مدل نیز وجود دارد اما امروز باید با ساماندهی بازار مبادلات ارز های رایج و مورد معامله در صرافیها شروع کرد. ع