پول نفتی که ایران به عربستان هدیه داد

خواندن مصاحبه عبدالعزیز بن سلمان، وزیر انرژی سعودی‌ها با مجله تایم از دو جهت برایم قابل تامل بود. اول، نگاه واقع‌بینانه و البته بلندمدتی که به آینده داشت؛ این پرسش به ذهنم آمد که چرا وزرای ما برای یک سال یا حداکثر یک دوره وزارت برنامه دارند؟ البته شاید بعضا آن را هم نداشته باشند.

حداقل در دهه گذشته به ندرت مصاحبه‌ای از یک مقام مهم حوزه انرژی ایران با یک رسانه معتبر بین‌المللی انجام شده است. این دومین سوالم بود که چرا به عنوان سومین دارنده ذخایر نفتی و دومین دارند ذخایر گازی جهان، صحبتی با دنیا نداریم و کاملا منفعل در حسرت پترودلارهایی هستیم که به دیگران هدیه داده‌ایم.

برای درک بهتر این دو موضوع، ابتدا گزیده‌ای از صحبت‌های عبدالعزیز بن سلمان را بخوانیم و در پایان محاسباتی ساده از میزان درآمدهای ازدست‌رفته نفتی خود را داشته باشیم.

چرا عربستان برای تولید ۱۳.۵ میلیون بشکه نفت برنامه دارد؟

در حالی که کشورهای غربی برای جهان بدون نفت برنامه می‌ریزند، عربستان سعودی برای جهش تولید کمر بسته است. وزیر انرژی سعودی‌ها به تایم می‌گوید: «برنامه داریم به تولید ۱۳ میلیون بشکه در روز برسیم. این تصمیم در واقع در مارس ۲۰۲۰ گرفته شد، زمانی که قیمت‌های منفی نفت داشتیم (قیمت‌های بازار جهانی نفت در آوریل ۲۰۲۰ به دلیل شوک کرونا به زیر صفر رسیده بود). یک هفته قبل از آن قیمت منفی، از طرف دولت نامه‌ای به آرامکو ارسال کردیم و در آن نوشتیم: «بروید برای ۱۳». هدف ما این است که ظرفیت تولید خود تا سال ۲۰۲۷ به ۱۳٫۵ میلیون بشکه در روز برسد .»

تایم می‌پرسد: «آیا شما معتقدید که جهان به استفاده بیشتر و بیشتر از سوخت‌های فسیلی ادامه خواهد داد؟»

عبدالعزیز بن سلمان پاسخ می‌دهد: «ما اعداد را می بینیم. اینها اعداد تولیدی ما نیستند، بلکه اعداد گزارش‌شده توسط سازمان ملل هستند. سه میلیارد نفر فاقد هر گونه منبع انرژی معنی‌دار، هرگونه انرژی پاک، فقط برای پخت‌وپز هستند. این افراد از زیست‌توده (بیومس) یا هر چیز دیگری برای سوزاندن، از جمله بریدن درختان استفاده می‌کنند. فقط برای گذراندن روز، آنها خود را در معرض انواع خطرات از جمله بیماری و حتی مرگ قرار می‌دهند.

برای تامین انرژی فقط ۷۵۰ نفر از انرژی‌های پاک نیاز به استفاده از ۵۰۰ میلیون بشکه پروپان دارید! چگونه می‌توانید به این کشورها بروید و در مورد تغییرات آب و هوایی، کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و امثالهم صحبت کنید، در حالی که نیازهای اساسی آنها وجود ندارد؟ این فقط نیاز پخت‌وپز بود و ما در مورد آموزش، مسکن، بهداشت، حمل و نقل صحبت نکردیم.»

وعده عربستان برای بدون کربن شدن حقیقت دارد؟

به گزارش اقتصاددان به نقل از بورسان،  تایم می‌پرسد: «ولیعهد عربستان پیش از نشست اقلیمی COP26 در گلاسکو وعده داد تا سال ۲۰۶۰ به خالص صفر انتشار کربن می‌رسید. آیا این وعده فقط برای مصرف داخلی شماست؟ به صادرات، که بیشتر تولید شما را در بر می‌گیرد، دست نمی‌زنید؟»

عبدالعزیز: «ما کنترلی بر این نداریم که دیگران چگونه مصرف خود را کاهش دهند. این سوال که چه کسی و برای چه هدفی از نفت استفاده می‌کند؟ یا از بنزین و گازوئیل با چه فناوری استفاده می‌کنند؟ پرسش‌هایی نیستند که ما در فروش یک محصول صلاحیت داشته باشیم به آن پاسخ دهیم. به هر حال اگر فناوری‌هایی مانند مهار کربن پیشرفت کند ما پیش از ۲۰۶۰ به «خالص صفر» می‌رسیم، اما اگر سناریوهای جایگزین رخ دهد به بیش از ۲۰۶۰ خواهیم رسید.»

دو درس مهم عبدالعزیز برای ایران

اینکه سال ۲۰۲۰ برای تولیدات هفت سال بعد خود برنامه دارند را مقایسه کنید با وضعیتی که در کشورمان حداقل از سال ۲۰۱۸ نمی‌دانیم که هر ماه با چه تحریم‌های بیشتری مواجه می‌شویم. حتی اکنون در اوج مذاکرات هسته‌ای نیز نه دولت، نه سرمایه‌گذار و نه حتی خریدار نفتمان نمی‌داند که حتی چند ماه بعد چقدر نیاز به تولید داریم.

وعده به ظاهر غیرعملی که برای سال ۲۰۶۰ داده‌اند نیز باز تاکید می‌کند که آنها نمی‌خواهند از صحنه بین‌المللی حذف شوند و سرمایه‌گذاران را از دست بدهند. این را مقایسه کنید با وضعیتی که ما حتی در صادرات گاز به ترکیه نیز دچار مشکل شده و اردوغان به دنبال جایگزینی ماست. توتال که زمانی برای میادین گازی ایران وارد شده بود، اکنون به عراق رفته است و ماجرای مشابه که از حوصله این مطلب خارج است.

تولید و ذخایر ایران از عربستان چقدر کمتر است؟

حالا کمی به اعداد نگاه بیاندازیم. نمودار زیر تولیدات نفت ایران و عربستان را از سال ۱۳۴۵ تا کنون نشان می‌دهد. به طرز محسوسی طی دهه‌های اخیر، شکاف تولیدات ما و عربستان افزایش یافته است. متاسفانه یکی از دیدگاه‌هایی که به شدت به جایگاه نفتی و حتی سیاسی ایران ضربه وارد کرد، رویکرد کاهش ظرفیت تولید بود. با این بهانه که نفت سرمایه آیندگان است، شروع به کاهش ظرفیت تولید کردیم؛ تولیداتی که در اوج به بیش از ۶ میلیون بشکه در روز نیز رسیده بود، به سقف ۴ میلیون بشکه‌ای بسنده کرد.

هرچند از نظر ذخایر نصف سعودی‌ها هستیم، اما نباید یک‌چهارم آنها تولید کنیم. این ظرفیت برای ایران وجود داشته و دارد که تولیدات خود را به راحتی به همان سطوح ۶ میلیون بشکه‌ای برگرداند. غیر از این رویکرد، افت سرمایه‌گذاری و نبود تکنولوژی در کنار تحریم‌های بین‌المللی از دیگر عواملی است که زمین را برای فروش نفت سایر کشورها خالی کردیم. گویا دلارهای نفتی را به رایگان به رقبای خود از جمله عربستان هدیه داده‌ایم.

هزینه سیاست کاهش تولید ایران چقدر بود؟

برای درک درست این خسارت کافی است به نمودار زیر نگاه کنید. اگر فرض کنیم تولیدات ۶ میلیون بشکه در روز خود را طی چهار دهه گذشته حفظ کرده بودیم، هر سال مطابق سطح زیر منحنی درآمد نفتی از دست داده‌ایم. در مجموع این دوران ۲۴۴۵ میلیارد دلار عدم نفع از محل فروش نفت داشته‌ایم. (ارقام بر اساس قیمت نفت متوسط هر سال و تعدیل‌شده بر اساس نرخ دلار سال ۲۰۲۰ محاسبه شده است).