تاملی بر نظام انتخاباتی مجلس شورای اسلامی

حمید یزدانیان دکترای امنیت ملی و عضو شورای سردبیری با درج یادداشتی در اقتصاددان نوشت : نظام های انتخاباتی پارلمانی در دنیا تنوع زیادی دارند، اما به طور کلی می توان آنها را به دو دسته اصلی تقسیم کرد:
۱٫ نظام های اکثریتی:
در این نظام ها، نامزدی که بیشترین تعداد آرا را در یک حوزه انتخابیه به دست آورد، برنده انتخابات می شود. این نظام به دو نوع اکثریتی ساده و اکثریتی دو مرحله ای تقسیم می شود:
اکثریتی ساده: در این نظام، نامزدی که بیشترین تعداد آرا را در یک حوزه انتخابیه به دست آورد، برنده انتخابات می شود، حتی اگر این تعداد کمتر از ۵۰ درصد آرا باشد. این نظام در کشورهایی مانند ایالات متحده، انگلستان و هند استفاده می شود.
اکثریتی دو مرحله ای: در این نظام، اگر در مرحله اول هیچ نامزدی نتواند ۵۰ درصد آرا را به دست آورد، به مرحله دوم انتخابات می رویم. در مرحله دوم، دو نامزدی که بیشترین تعداد آرا را در مرحله اول به دست آورده اند، با یکدیگر رقابت می کنند. این نظام در کشورهایی مانند فرانسه و برزیل استفاده می شود.
در جمهوری اسلامی ایران مدل اکثریتی دو مرحله ای استفاده می شود با این تفاوت که کاندیدا در مرحله اول نیاز به ۵۰ درصد آراء ندارد و صرفا با اخذ ۲۰ درصد آرای صحیح ماخوذه به مجلس راه می یابد.
۲٫ نظام های تناسبی:
در این نظام ها، کرسی های پارلمان به تناسب آرای دریافتی هر حزب یا لیست انتخاباتی به آنها تعلق می گیرد. این نظام به دو نوع تناسبی کامل و تناسبی مختلط تقسیم می شود:
تناسبی کامل: در این نظام، کرسی های پارلمان به طور دقیق به تناسب آرای دریافتی هر حزب یا لیست انتخاباتی به آنها تعلق می گیرد. این نظام در کشورهایی مانند هلند و اسرائیل استفاده می شود.
تناسبی مختلط: در این نظام، ترکیبی از نظام های اکثریتی و تناسبی استفاده می شود. به عنوان مثال، در آلمان، ۵۰ درصد از کرسی های پارلمان به صورت اکثریتی و ۵۰ درصد دیگر به صورت تناسبی به احزاب تعلق می گیرد.
مجلس یازدهم در تلاشی منطقی و معقول در اصلاح قانون انتخابات، به تناسبی نمودن نظام انتخابات پارلمانی ایران تاکید کرد ولی شورای محترم نگهبان این ایده را نپذیرفت و تناسبی شدن به تعویق افتاد ولی به نظر می رسد نتایج انتخابات اخیر و روند وقایع آینده، بزرگان نظام را به همان مسیر تناسبی شدن رهنمون خواهد نمود.
مزایا و معایب هر نظام:
نظام های اکثریتی:
این نظام های انتخاباتی ساده و قابل فهم هستند و به طور کلی، ثبات سیاسی بیشتری ایجاد می کنند. اما نظام انتخاباتی اکثریتی منجر به عدم تناسب بین آرای مردم و کرسی های پارلمان می شود و به اقلیت ها و احزاب متوسط و کوچک سهم چندانی داده نمی شود
نظام های تناسبی:
نظام های انتخاباتی تناسبی به طور کلی، تناسب بیشتری بین آرای مردم و کرسی های پارلمان ایجاد می کنند و به اقلیت ها و احزاب کوچک تر تعداد عادلانه تری نماینده می دهد. اما پیچیده تر و غیرقابل فهم تر است و احتمال دارد در صورت عدم مدیریت مناسب، منجر به عدم ثبات سیاسی شود.
۱۱ اسفند ۱۴۰۲، رقابت در اکثر حوزه های انتخاباتی به جز تهران و چند کلان شهر پایان یافت و تکلیف اکثر حوزه های انتخاباتی روشن شد.
خانه احزاب ایران با سه فراکسیون اصولگرا ، اصلاح طلب و مستقلین اداره می شود. با نظام انتخاباتی اکثریتی، مجلس دوازدهم در اختیار اصولگرایان قرار گرفت، کما اینکه در مجلس ششم نیز تقریبا به طور کامل در اختیار اصلاح طلبان بود. چنانچه ایده مجلس یازدهم و تناسبی شدن نظام انتخاباتی پارلمان توسط شورای محترم نگهبان پذیرفته می شد، اصلاح طلبان و مستقلین نیز به تناسب آرای ماخوذه می توانستند در پارلمان حضور داشته باشند و به نظر می رسد چنین پارلمانی برای اداره کشور نافع تر و موثرتر بود.
شهید بهشتی اوایل انقلاب فرموده بود بایستی در سال های بعد، از انتخابات جغرافیایی عبور کرده و به سمت انتخابات افکار برویم. به جای اینکه نماینده از فلان شهر و فلان منطقه به مجلس بیاید از افکار و جریان های مختلف داخل کشور در مجلس حضور یابند
مرحوم طالقانی نیز می فرمود بایستی نظام برود سراغ اندیشه ها و افکار منتقد و از آنها خواهش کند در مجلس حضور داشته باشند تا با تضارب افکار و آراء در مجلس، بهترین و صائب ترین نظرات تصویب و بهترین راهکارها برای اداره کشور، عملیاتی شود.
مجلس یکدست با حداکثر افراد از یک طیف و جناح خاص، عوارض و تبعاتی برای کشور دارد که امیدواریم با اتمام مجلس دوازدهم در خرداد ۱۴۰۶ همه بزرگان و صاحب نظران را به تناسبی شدن نظام انتخابات پارلمانی کشور متقاعد نماید.

مخاطب گرامی، ارسال نظر پیشنهاد و انتقاد نسبت به خبر فوق در بخش ثبت دیدگاه، موجب امتنان است.

ع