امنیت غذایی و آب

خانم دکتر فاطمه پاسبان عضو شورای سردبیری اقتصاددان در مصاحبه با آینده نگر گفت : “آب و غذا ” هر کدام به تنهایی چالشی برای دنیای کنونی است و جمع این دو فراچالش­هایی را برای امنیت غذایی و رها شدن از گرسنگی به همراه دارد. آب مایه حیات است : برای امنیت غذایی و تغذیه ضروری است چرا که  برای تولید مواد غذایی (شیلات ، محصولات کشاورزی و دام) ، فرآوری مواد غذایی ، تبدیل و تهیه آن ضروری است، منبع حیات اکوسیستم ها از جمله جنگل­ها، دریاچه­ها و تالاب­ها است، آب برای آشامیدن و بهداشت و سلامت لازم است، آب برای انرژی ، صنعت و سایر بخشهای اقتصادی نیز مهم است و در یک کلام می­توان گفت توسعه پایدار اتفاق نمی­افتد مگر آب و دسترسی به آب وجود داشته باشد.

از طرف دیگر آمارها نشان می­دهد که علیرغم همه تلاش­ها و کوشش­های جهانی برای رفع گرسنگی  درجهان، هنوز جمیعتی از جهان در ناامنی غذایی و گرسنگی قرار دارند و  بر اساس گزارش” وضعیت ناامنی غذا در جهان سال ۲۰۱۹”،  بیش از ۸۲۰ میلیون نفر در گروه «ناامنی غذایی» طبقه‏بندی شده‏‏اند و دست کم ۱۵۵ میلیون نفر در سال ۲۰۲۰ به دلیل درگیری و جنگ ، حوادث شدید جوی و شوک­های اقتصادی مرتبط با کووید-۱۹ با بحران ناامنی غذایی روبرو شدند. این وضعیت در شرایطی است که پیش بینی می شود که جمعیت جهان از ۶٫۹ میلیارد نفر در سال ۲۰۱۰ به ۸/۳ میلیارد نفر در سال ۲۰۳۰ و به ۹/۱ میلیارد نفر در سال ۲۰۵۰ افزایش یابد و تا سال ۲۰۳۰ ، تقاضای مواد غذایی ۵۰ درصد  (۷۰ درصد تا سال ۲۰۵۰) افزایش یابد. چالش اصلی پیش روی جهان تهیه غذا و دسترسی به آن برای جمعیت درحال رشد و جمعیت درگیر با ناامنی غذایی است.

برای تولید”غذا” به آب نیاز است . به عنوان مثال تولید ۱ کیلو برنج به حدود ۳۵۰۰ لیتر آب ، ۱ کیلو گوشت گاو حدود ۱۵۰۰۰ لیتر و یک فنجان قهوه حدود ۱۴۰ لیتر نیاز دارد. زراعت آبی۲۰ درصد از کل زمین های زیر کشت  جهان را به خود اختصاص داده  و ۴۰ درصد از کل مواد غذایی تولید شده در جهان را تامین می­کند. زراعت آبی به طور متوسط حداقل دو برابر محصول دیم در واحد سطح  تولید می­کند و از این رو  امکان افزایش تولید و تنوع  بخشی به محصولات تولیدی بیشتر را فراهم می سازد.  بنابراین تولید بیشتر غذا یعنی افزایش مصرف آب .در حال حاضر، کشاورزی (به طور متوسط) ۷۰ درصد از کل برداشت آبهای شیرین در سطح جهان را به خود اختصاص داده است (بانک جهانی). با توجه به رشد جمعیت ، شهرنشینی و تغییرات آب و هوایی ، انتظار می رود رقابت برای منابع آب ، افزایش یابد. در دسترس بودن آب – که عمدتا برای تولید مواد غذایی استفاده می شود – یک چالش بزرگ است ، که به دلیل خشکسالی های مرتبط با تغییرات آب و هوایی دشوارتر شده است. از سوی دیگر مشکل فرونشست زمین به دلیل خشکسالی بسیار جدی است و می‌تواند سرزمین را از شرایط زیستی خارج کند و تولید غذا (دسترسی به غذا به عنوان یکی از ابعاد امنیت غذایی) را با چالش بیشتر روبرو کند .

کمبود آب یکی از فوری ترین مسائل مربوط به امنیت غذایی کشورهای خاور نزدیک و آفریقای شمالی است که پیش بینی می شود در سال ۲۰۵۰ آب شیرین در این منطقه ۵۰ درصد کاهش یابد.

این نکته نیز قابل توجه است که با تولید و عرضه کمتر غذا و افزایش تقاضا، قیمت مواد غذایی افرایش و امنیت غذایی از منظر دسترسی اقتصادی به غذا را نیز با مشکل مواجه می سازد. به عنوان نمونه در سال ۲۰۰۸ ، افزایش قیمت مواد غذایی ۱۱۰ میلیون نفر را به فقر سوق داده و ۴۴ میلیون نفر دیگر را به افراد فقیر اضافه کرده است. در کشورهای در حال توسعه ، افزایش قیمت مواد غذایی تهدید عمده ای برای امنیت غذایی است ، به ویژه به این دلیل که مردم ۵۰ تا ۸۰ درصد  از درآمد خود را صرف غذا می کنند.

در ایران خشکسالی و عواقب آن  تهدیدی برای امنیت غذایی مردم کشور است . از سال ۱۳۷۴ دوره طولانی خشکسالی در ایران آغاز شده و با وجود افزایش بارش‌ها در سال ۱۳۹۸ برخی اقلیم‌شناسان را به این نتیجه رسانده بود که دوره خشکسالی در ایران رو به پایان است اما کاهش چشمگیر بارش‌ها در سال‌جاری موجب شده خشکسالی بار دیگر مطرح شود.به‌ گزارش مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی، از مهرماه تاکنون در کشور به‌طور میانگین، حدود ۱۰۰ میلی‌متر بارش رخ داده که این میزان نسبت به میانگین بلندمدت ایران حدود ۳۴ درصد کمتر است. براساس این گزارش، میزان بارش‌ها در تمامی استان‌های کشور کمتر از حد نرمال است و ۵ استان سیستان و بلوچستان، هرمزگان، کرمان و خراسان رضوی با کم‌بارشی شدید مواجهند. خشکسالی و کم بارشی بر کاهش سطح زیرکشت  و عملکرد محصولات به خصوص دیم ، شیوع آفات گیاهی ، غیرقابل برداشت شدن محصول، بیماری درختان و هجوم حشرات ، آتش‌سوزی جنگل‌ها، تخریب حاصلخیزی جنگل، نشست زمین و سایر آثار بر “تولید غذا ” اثر نامطلوبی دارد. بسیاری از مطالعات نشان می دهد که خشکسالی و کم بارشی برکاهش عملکرد محصول تاثیر گذار است. در تحقیقی که سال ۲۰۱۶ انجام شده پیش‌بینی کرده‌اند که با تغییر در الگوی بارش، احتمال کاهش غذای جهانی به میزان ۱۰ درصد در سال ۲۰۳۰ و بیشتر از ۲۰ درصد در سال ۲۰۵۰ وجود دارد. از طرف دیگر پیش‌بینی می‌شود به دلیل تغییر در الگوی بارش، قیمت غذا در جهان بین ۳ تا ۸۴ درصد در سال ۲۰۵۰ افزایش یابد. مطالعه نصابیان و همکاران (۱۳۸۳) نشان داد که محصول های گندم آبی، سیب زمینی، شلتوک، پنبه آبی، ذرت دانه ای و جو آبی به ترتیب استان های لرستان، فارس، زنجان، کرمانشاه و خراسان بیشترین واکنش  عملکرد در مقابل افزایش یک درجه سانتی گراد گرما داشته اند . احمدی فرد و همکاران (۱۳۹۸) نشان دادند که رابطه مثبت  بین خشکسالی و تولید و عملکرد محصول در اراضی دیم برای گندم، جو، نخود سفید، نخود سیاه(لپه) و عدس وجود دارد. همه این مطالعات بر این نکته تاکید دارند  که خشکسالی و کم بارشی بر دسترسی فیزیکی و اقتصادی مولفه های امنیت غذایی تاثیر منفی دارد .

حال چه باید کرد ؟ از یک سو ضرورت دارد ضایعات  و هدرفت محصولان کشاورزی و غذایی در  چرخه ارزش محصولات کشاورزی و غذایی کاهش یافته تا دسترسی به غذا بیشتر شده و فشار بر استقاده از منابع (آب و خاک ) کاهش یابد از طرف دیگر ضرورت دارد در خصوص افزایش بهره وری آب در بخش کشاورزی سرمایه‌گذاری بر روی فناوری‌های جدید صورت گیرد تا زیرساخت‌های لازم  برای افزایش بهره‌وری فراهم شود. همچنین  ذخیره‌سازی‌ آب‌های روان و سطحی و استفاده مجدد از آب خاکستری از دیگر راهکارهای مدیریت بهینه آب  است. در کنار آن توجه به آمایش سرزمین و تولید محصولات کشاورزی و غذایی براساس الگوی کشت و قابلیت‌های اقلیم هرمنطقه نیز جزو ضروریات مدیریت بهینه منابع آبی در بخش کشاورزی است.

مخاطب گرامی، ارسال نظر پیشنهاد و انتقاد نسبت به خبر فوق در بخش ثبت دیدگاه، موجب امتنان است.

ع