گره‌گشایی برجام در عمان؟

سیدابراهیم رییسی دیروز صبح برای پنجمین بار در این ۹ ماهی که رییس‌جمهور است، راهی یک سفر خارجی شد و این‌بار مقصد او عمان بود؛ همان کشور معروف به میانجیگری و بی‌طرفی در منطقه که اگرچه دیگر سلطان قابوس را ندارد اما در خط و مشی خود تغییر ایجاد نکرده است. از همین رو هم عمده تحلیل‌ها معطوف به ایفای چنین نقشی از سوی عمان و در نظر گرفتن شرایط خاص ایران از منظر مناقشاتی که با غرب و در قالب ۱+۴ دارد، شد. سفر اخیر امیر قطر که بدش نمی‌آید جای عمان را در این میانجیگری بگیرد و آن حرف‌های خوش‌بینانه‌ای که بعد از ترک تهران زد نیز مزید بر علت شد تا گمان رود‌، رییسی در عمان به فکر حل مساله برجام هم خواهد بود.
این اما صرفا یک گمانه و تحلیل است و در اخبار رسمی منتشر شده- قبل و بعد از سفر مورد بحث- سخنی در این راستا گفته نشده است. دولتی‌ها با اشاره به اینکه این سفر به دعوت رسمی هیثم بن‌طارق آل‌سعید، سلطان عمان انجام می‌شود، آن را در راستای توسعه روابط دوجانبه و منطقه‌ای قلمداد کردند و تحلیلگران با گرایش سیاسی نزدیک به دولت نیز بر این تاکید داشتند که اساسا مذاکرات هسته‌ای در مرحله‌ای نیست که نیازی به میانجیگری‌ داشته باشد و این صرفا آمریکایی‌ها هستند که مدت‌هاست توپ در زمین‌شان است و آن تصمیم سیاسی لازم را نمی‌گیرند!
کارشناسانی با نگاه منطقی و واقع‌بینانه‌تر اما سعی کردند که در کنار بررسی ظرفیت‌های موجود در جهت توسعه روابط ایران و عمان و آثار منطقه‌ای این روابط، گوشه‌چشمی هم به ظرفیت میانجیگری عمان و شرایط حساس کنونی در زمینه مذاکرات برجامی داشته باشند. مثلا محمدجواد جمالی نوبندگانی، در گفت‌وگویی گفت: «‌اولا این سفر به دعوت رسمی آل‌سعید پادشاه عمان بوده است. در ثانی همان‌گونه که استحضار دارید، از گذشته عمان همواره نقش میانجی و واسط را در تنش‌های منطقه‌ای داشته است. عمان برای دهه‌های متمادی است که سیاست بی‌طرفی را در منطقه و جهان پیش گرفته است. برای مثال در زمان امضای پیمان کمپ دیوید تنها کشور عربی که روابط دیپلماتیک خود را با مصر قطع نکرد، همین عمان بود. مضافا بعد از محاصره اقتصادی و تجاری امارات متحده عربی، بحرین، مصر و عربستان سعودی و قطع روابط سیاسی- دیپلماتیک این چهار کشور با قطر کماکان شاهد تداوم روابط مسقط با دوحه بودیم. مشابه این سیاست اکنون در قبال جمهوری اسلامی ایران هم وجود دارد.
به‌خصوص در سایه تنش بین تهران و واشنگتن در پرونده‌های متعدد با محوریت حوزه هسته‌ای، عمان همواره نقش واسط را داشته است؛ کما‌اینکه مذاکرات محرمانه دولت احمدی‌نژاد با آمریکایی‌ها و مذاکرات اولیه دولت روحانی پیش از برجام همگی در عمان بوده است؛ بنابراین نمی‌توان این مهم را هم رد کرد که تلاش میانجیگرانه‌ای از جانب مسقط برای مجاب‌کردن ایران درخصوص ازسرگیری مذاکرات وین و حصول هرچه زودتر توافق در دستور کار دیدار رییسی و آل‌سعید نباشد.»

مصمم به حل‌وفصل

گروه سومی از تحلیلگران اما اساس این سفر را مرتبط با مساله هسته‌ای تلقی کردند. علی بیگدلی، تحلیلگر مسائل بین‌الملل که در همین گروه جای می‌گیرد، ضمن امیدواری به ثمربخشی این سفر تاکید کرد که «این سفر قطعا در ارتباط با مساله برجام است.» او  گفت: «بعد از سفر امیر قطر و اظهاراتی که در آلمان داشت‌، این سفر انجام می‌شود. به خصوص که اظهارات دیگری هم اخیرا مبنی بر اینکه ایران حاضر است برای حل مساله کلی از مسائل جزئی عبور کند، مطرح شده است. اگرچه این موضوع در فضای داخلی با مقاومت‌هایی مواجه شد، قطعا امیر قطر این حرف را بی‌خود نزده است. بنابراین سفر آقای رییس‌جمهور به عمان نشان می‌دهد که مسائل در مسیری است که رنگ و بوی تازه‌ای به خود می‌گیرد.»
وی افزود: «به نظر می‌رسد ایران قدری از خواسته‌های جانبی خود در ارتباط با مسائل ذیل برجام، عقب‌نشینی می‌کند و در واقع کار درستی هم هست. به خصوص با توجه به این شرایط سخت اقتصادی که هر روز تنگناها بیشتر می‌شود. بنابراین راهی نیست غیر از اینکه مسائل جزئی را در چنین شرایط حادی با مساله کلی گره نزنیم.»
به گزارش اقتصاددان به نقل از جهان‌صنعت،  بیگدلی با بیان اینکه «موضع فعلی نشان می‌دهد ایران مصمم به حل مساله است» گفت: «آمریکایی‌ها نیز از طریق کشورهای عربی منطقه که با ما ارتباط دارند، این موضوع را مطرح کردند. نهادهای تصمیم‌گیرنده در آمریکا در آستانه یک تصمیم حاد هستند درحالی که کاخ سفید اصلا تمایلی ندارد. حتی این مانور نمایشی که در رژیم صهیونیستی انجام شد هم خود نوعی فشار به ایران بود تا نشان دهد که آمریکا مصمم است در آستانه انتخابات کنگره بایدن را از این شرایط بدشناسی رها کند.»
این کارشناس مسائل بین‌المللی تاکید کرد: «برای هر دو طرف واجب است که خود را از زیر بار این فشار رها کنند. باید دقت داشت که ما بدون حل مساله برجام نخواهیم توانست به یک اقتصاد پررونق دست یابیم. با توجه به این خیزش‌های اجتماعی که حاکی از نارضایتی اقتصادی مردم است، راهی غیر از حل مشکلات موجود نداریم. راه‌حل نیز آن است که بدانیم پیوند زدن مسائل جانبی به مساله برجام به مصلحت کشور نیست.»بیگدلی با ابراز خوش‌بینی به اینکه بخشی از مسائل موجود در سفر رییسی به عمان حل شود، گفت: «استناد ما برای این خوش‌بینی اظهارات و مواضع امیر قطر در آلمان و سخنان وزیرخارجه قطر است. سفر ناگهانی آقای رییسی به عمان هم حاکی از آن است که حل مساله برجام در حال سر و سامان گرفتن است. کار عاقلانه‌ای که در این شرایط ایران کرده یا باید انجام دهد این است که مساله مهم را به مسائل جانبی گره نزند و اجازه دهد که فضا از این تلاطم خارج شود و التیام یابد تا طرح مسائل دیگر در توافق و مذاکرات دیگری دنبال شود.»

میانجیگری یا انتقال پیام

قاسم محبعلی مدیرکل سابق وزارت خارجه نیز معتقد است که یکی وجوه حائز اهمیت سفر رییسی به عمل، نقش میانجی‌گرایانه‌ای است که عمان ایفا می‌کند و می‌تواند بر روند مذاکرات هسته‌ای ایران و ۱+۴ تاثیرگذار باشد. او  گفت: «عمان هم قبلا در قضیه مذاکرات هسته‌ای میزبان بوده و هم در قضایای مربوط به آزادی زندانیان ایرانی و آمریکایی نقش داشته است. ضمن اینکه این کشور سیاست ویژه‌ای در منطقه دارد و با همه طرف‌ها مناسبات دوستانه خود را حفظ می‌کند. این کشور همواره بی‌طرفی خود را نسبت به مسائل و تحولات منطقه اتخاذ می‌کند و تا حدی شبیه سوییس در اروپا است و وارد موضع‌گیری و جبهه‌گیری‌ها نمی‌شود. از این جهت نیز قبل و بعد از انقلاب روابط خود را با ایران حفظ کرده و سعی که گهگاه نقش واسطه را در مسائل بازی کند.»
وی افزود: «اکنون با توجه به توقف مذاکرات هسته‌ای و همچنین مسائل یمن، شرایط خاصی وجود دارد و عمان می‌تواند، نقش‌آفرینی کند. حتی اگر اسمش را میانجی نگذاریم، این کشور توانایی آن را دارد تا در انتقال پیام بین طرف‌های مورد مناقشه با ایران نقش مهمی بازی کند.»
این تحلیلگر مسائل بین‌المللی همچنین گفت: «با این وجود از آنجایی که از سوی عمان یا ایران اعلام نشده که دستور کار سفر دقیقا چیست، نمی‌توان تحلیل دقیقی ارائه کرد. به هرحال معلوم است که مقامات جمهوری اسلامی خیلی علاقه‌مند بوده‌اند که در این شرایط یک سفر خارجی برای رییس‌جمهور ترتیب دهند. طبیعی هم هست که با توجه به شرایط تحریمی و وضعیتی که وجود دارد امکان سفر به خیلی از کشورها نیست و انتخاب‌های محدودی وجود داشته که یکی از آنها عمان است.»محبعلی در پاسخ به اینکه آیا ظرفیت و توانایی عمان در عرصه میانجیگری به اندازه دوران سلطان قابوس است یا کاهش یافته؟ گفت: «طبیعتا نمی‌توان گفت که شرایط کاملا مشابه شرایط زمانی است که سلطان قابوس بود اما تلاش جانشینان او نیز ادامه سیاست‌های قبلی است. به نظر هم نمی‌رسد تغییرات آشکاری در سیاست خارجی عمان ایجاد شده باشد. این کشور همچنان هم‌پیمانی خود با آمریکا و بی‌طرفی‌اش در منطقه را بین طرف‌هایی که در رقابت یا در حال مناقشه با هم هستند، حفظ کرده است.»

منتظر سیگنال‌های مثبت

درستی یا نادرستی آنچه تحلیلگران، درباره ارتباط یا عدم ارتباط سفر رییسی به عمان و مذاکرات هسته‌ای می‌گویند را نمی‌دانیم اما حتما خیلی زود مشخص خواهد شد. مثلا اگر مقامات عمانی مثل قطری‌ها بعد از این ملاقات حرف‌های امیدوارکننده بزنند یا وارد رایزنی‌هایی با طرف‌های برجامی شوند، با در نظر گرفتن اوضاع و احوال کشور خاصه در زمینه اقتصادی و معیشتی که متاثر از تحریم‌ها زندگی را به کام مردم تلخ کرده است، سبب می‌شود که امیدوار باشیم و آرزو کنیم این سفر واقعا تاثیری در گره‌گشایی از آن کلاف سردرگم داشته باشد. سیگنال‌هایی که آثار سفر مذکور را روشن کند، قطعا به زودی دریافت خواهد شد و امید است که مثبت باشد.

مخاطب گرامی، ارسال نظر پیشنهاد و انتقاد نسبت به خبر فوق در بخش ثبت دیدگاه، موجب امتنان است.

ع