بمب ساعتی دهه شصتی ها برای اقتصاد ایران

 جهش سریع جمعیت می‌تواند هم‌زمان تهدیدها و فرصت‌هایی برای یک کشور ایجاد کند؛ از سویی اگر به خوبی در سرمایه انسانی جمعیت جوان سرمایه‌گذاری شود و سپس شرایط رشد اشتغال‌زا و پایدار اقتصاد کشور فراهم باشد، می‌توان انتظار رشد بالا به کمک این سرمایه انسانی عظیم داشت. اما اگر چنین رشد درآمدی در کشور رخ ندهد و این موج جمعیتی بدون این که بتواند از مواهب رشد بهره ببرد به سن بازنشستگی برسد، آنگاه تبدیل به بار مضاعف برای جمعیت شاغل می‌شود. در این گزارش نگاهی می‌اندازیم به توزیع سنی جمعیت و روند آن در سال‌های گذشته و مقایسه ساختار جمعیتی ایران با سایر کشورهای دنیا.

موج جمعیتی دهه شصتی‌ها در نیمه راه

همان طور که نمودار پایین نشان می‌دهد، نوجوانان ۱۰ تا ۱۴ساله که در سرشماری ۷۵ بیشترین جمعیت را داشته‌اند (نزدیک به ۹ میلیون نفر)، اکنون وارد بازه ۳۵ تا ۳۹ سال شده‌اند و همچنان پرجمعیت‌ترین گروه سنی جمعیت ایران هستند. کل موج جمعیتی از حوالی سال ۸۵ وارد اقتصاد ایران شده و اکنون به میانه‌های راه خود در زمینه مشارکت اقتصادی رسیده است؛ این بازه در حالی سپری شده که کشور در ده سال اخیر رشد تقریبا صفر را تجربه کرده است. این یعنی فرصت بسیار مهمی سوزانده شده و در صورت تداوم وضعیتی که آن را با تورم، تحریم و عدم ثبات اقتصاد کلان می‌شناسیم، ته‌مانده این فرصت نیز از دست خواهد رفت. پنجره جمعیتی که از دهه شصت شروع به گشایش کرده بود، به زودی بسته خواهد شد؛ در حالی که در سال ۷۵، ۶۸ درصد از جمعیت ایران زیر سی سال داشتند، این درصد در سال ۹۵ به ۴۹ درصد رسید و اکنون در سال ۱۴۰۰ این نرخ پایین‌تر هم آمده است.

دهه‌نودی‌ها، صاحبان موج دوم جمعیتی؟

به گزارش اقتصاددان به نقل از بورسان،   با وجود این که بعید است به این زودی‌ها موج بزرگی مثل موج جمعیتی حوالی دهه شصت تکرار شود، اما در دهه نود هم آن طور که نمودار زیر نشان می‌دهد، یک موج کوچک‌تر ایجاد شده است. البته باید توجه داشت که این موج نرخ رشد جمعیت خیلی کمتری را رقم می‌زند، چرا که نسبت به یک جمعیت بزرگ‌تر ایجاد شده است. در سال ۶۹ به اندازه یک میلیون هشتصد هزار نفر به جمعیت افرادی که در ایران به دنیا آمده‌اند، افزوده شده است. در سال ۹۴ نیز بر اساس سرشماری سال ۹۵، یک میلیون و ۵۰۰هزار نفر وارد جمعیت ایران شده‌اند.

ترکیب جنسیتی دهه شصتی‌ها

شکل زیر به نوع دیگری جمعیت بیشتر افرادی را نشان می‌دهد که در دهه سوم عمر خود به سر می‌برند. در این میان به نظر می‌رسد در تمام این سنین، جمعیت مردان مقداری بیشتر است.

جهانی رو به پیری

پدیده کاهش رشد جمعیت و پیرشدن آن در کل دنیا وجود دارد. همانطور که نمودار زیر نشان می‌دهد، به تدریج بخش مسن‌تر جمعیت به طور نسبی بزرگ‌تر شده و در آینده شکل توزیع جمعیت تفاوت بسیاری خواهد کرد. در واقع این یک ترند جهانی است که در پی عواملی مثل افزایش سطح بهداشت عمومی و در نتیجه افزایش میانگین عمر افراد و همچنین کاهش مرگ‌ومیر نوزادان، در ابتدا رشد زیادی رخ داده و سپس با کاهش تمایل برای بچه‌دارشدن و عمرهای طولانی‌تر، جمعیت رو به پیری رفته است.

عصر ما ۶.۵ درصد از کل جمعیت زمین در طول تاریخ را به خود دیده!

جمعیت امروز انسان‌ها ۱۸۶۰ برابر جمعیت آن در ۱۲هزار سال قبل (۴ میلیون نفر) است؛ اما نکته مهم این است که اکثر این افزایش همین اخیراً‌ رخ داده است؛ از ۱۰هزار سال پیش از میلاد تا سال ۱۷۰۰، نرخ رشد متوسط سالانه جمعیت حدود ۰.۰۴ درصد بوده است. اما در دو قرن بعدی جمعیت یک میلیاردی زمین ناگهان به هفت میلیارد می‌رسد. این جمعیت نسبت به حدود ۱۰۸ میلیارد جمعیتی که در کل تاریخ روی زمین زیسته، ۶.۵ درصد است. به هر صورت، همانطور که نمودار زیر نمایش می‌دهد، رشد این جمعیت عظیم در سال ۱۹۶۲ به اوج خود (۲.۲ درصد) رسیده و پس از آن نزولی را شروع کرده که پیش‌بینی می‌شود در دهه‌های آینده ادامه پیدا کند.

میانه سنی ایران و جهان

بنا بر مطالب گفته‌شده، به نظر می‌رسد افزایش سن جمعیت کشورها جزوی از یک روند جهانی است و در نتیجه راه‌های کنار آمدن با آن و شیوه حکمرانی با توجه به آن، در تجربیات دنیا وجود دارد و این اتفاق نمی‌تواند مختص ایران باشد. اگر نگاهی به میانه سنی جمعیت (عددی که پنجاه درصد افراد جامعه کمتر از آن سن دارند) بکنیم، متوجه می‌شویم که سن حدود ۲۹ در سرشماری ۹۵ سن میانه برای ایران بوده است. بنا بر نمودار زیر، این میانه سنی از همه کشورهای اروپایی، ایالات متحده، کانادا، استرالیا، روسیه، چین و ژاپن کمتر است. بیشترین میانه مربوط به ژاپن، آلمان و ایتالیا است که حدود پنجاه درصد از جمعیتشان زیر ۴۶ سال دارند. اما میانه سنی ایران به کشورهای در حال توسعه، مثل‌ ترکیه و برزیل نزدیک است.