آسیب‌شناسی مهاجرت نخبگان(فرار مغزها) در ایران

صفی اله ملکی دکتری جامعه شناسی عضو شورای سردبیری با درج یادداشتی در اقتصاددان نوشت : اگر چه مهاجرت یک امر ارزشمند و پسندیده ی هست اما اهداف و فرآیند علل ان در جوامع مختلف متفاوت می باشد خروج نخبگان و متخصصان یک آسیب جدی و حتی بحران آفرینی در حوزه‌های مختلف اقتصادی و فرهنگی و سیاسی بوجود خواهدآورد. نخبگان هر جا باشند. جز افتخارات بوده و در رشد  و توسعه و تحول آن جامعه تاثیر گذار و مفید و کارآمد خواهند بود.
بر اساس آمار رسمی ۵ میلیون ایرانی و براساس آمارهای غیر رسمی ۷ تا ۹ میلیون ایرانی در خارج از کشور داریم طبق آمار سازمان بین‌المللی جهانی مهاجرت تا سال ۲۰۲۳ بیش ۲/۸۰۰/۰۰۰ میلیون نفر از ایرانیان مهاجرت کردند که حدود۴۷ درصد آنان به آمریکا و بقیه به کشورهای کانادا. ترکیه. استرالیا و کشورهای اروپایی عزیمت کردند بر اساس آمار رسمی ۵۷ درصد مهاجرت ها رتبه های اول کنکور و المپیاد های دانش آموزی می باشد. البته آمارهای غیر رسمی بیش از این درصدهاست .

علت و اهداف مهاجرت ها متفاوت می باشد ولیکن مهاجرت نخبگان و متخصصان در بیشتر کشورهای در حال توسعه برای کسب علم و تکنولوژی و…با تشویق و حمایت های دولت های متبوع صورت می گیرد و هیچ تعهدی هم برای برگشت آنان أخذ نمی شود مثل کشورهای عربی. هندوستان. تاجیکستان و حتی قبل از انقلاب اسلامی در ایران
چون معتقدند ارتقای علمی و خدمت به بشریت بنام نخبگان آن کشور یک افتخار جهانی و هویت بخشی به فرهنگ آن کشور می باشد لذا نه تنها احساس خطر نمی کنند و مانع نمی شوند بلکه مشوق و زمینه ساز شکوفایی استعدادهای کشورشان در کشورهای پیشرفته هستند.
دین اسلام هم در آیات و روایات متعدد تاکید بر مسافرت و مهاجرت دارند بطوریکه پیامبر اکرم( ص )برای تبادل فرهنگی به سایر کشورها هم سفیر می فرستادند و هم سفرای آنان را بحضور می پذیرفتند. پس مهاجرت فی نفسه خوب و لازم است. اما عدم توجه و عدم تعهد اخلاقی و اجتماعی و احساس تعلق به میهن خود یک آسیب جدی فردی و اجتماعی بدنبال خواهد داشت
برای آسیب شناسی فرار مغزها ابتدا علل سپس پیامدها و در نهایت رهیافت های آن را بیان می کنیم

علل مهاجرت نخبگان(فراز مغزها )

۱. عوامل اقتصادی مثل بیکاری و فقر و یا رفاه مادی
۲.عوامل سیاسی مثل قوانین سخت گیرانه و عدم امنیت
۳.عوامل اجتماعی مثل کمبود رفاه و تامین اجتماعی. ازدواج و…
۴.عوامل فرهنگی مثل تعارض و ناهمگونی فرهنگی. نا کارآمدی نظام آموزشی
۵.عوامل ایدئولوژیکی مثل نظام های کمونیستی
۶.عوامل شخصیتی و روحی و روانی مثل روحیه بلند پروازی و…
با عنایت به اینکه نیروی انسانی مهم‌ترین عامل و مولد تولید و پیشرفت یک کشور می باشد مثل سرمایه گذاری ژاپن به نیروی انسانی بعداز جنگ جهانی و کسب موفقیت های علمی و فناوری
لذا مهاجرت نخبگان پیامدهای زیر را دارد.
۱.از بین رفتن ثروت ملی: براساس آمارهای غیر رسمی فرار مغزها سالانه ۱۳۰۰ میلیارد دلار از نظر اقتصادی برای کشورمان ضرر دارد
۲.انتقال معکوس تکنولوژی؛ حضور نخبگان در کشور های پیشرفته باعث رشد و توسعه اقتصادی و علمی آنان شده متقابلا فقدان نیروی انسانی متخصص و نخبه زمینه ساز رکورد و انحطاط اقتصادی و فرهنگی و…خواهدشد
۳. تداوم توسعه نیافتگی فقدان نیروی انسانی کارآمد و خلاق باعث استفاده از نیروی ناکارآمد و در نهایت کاهش رشد اقتصادی را بدنبال خواهد داشت
۴.هزینه بر بودن دوران تحصیل از طرف دولت بطوریکه هر دانش بطور متوسط سالانه حدود ۲۰ میلیون تومان و در دوره دانشگاه ۵۰ میلیون در رشته های علوم انسانی و ۱۵۰ میلیون تومان برای رشته های فنی و پزشکی هزینه می کند در حالیکه این سرمایه ملی به راحتی از دست می رود و آثار ونتایج استفاده از توانمندی های علمی و فکری آنان برای کشورهای پیشرفته خواهد بود. که در نهایت یک بحران کارآفرینی و خلاقیت در کشور خواهیم داشت

رهیافت ها

۱.سیاست گذاری و برنامه ریزی های بلند تبدیل وضعیت موجود به وضعیت مطلوب
۲.اصلاح نگرش های موجود نسبت به نخبگان با تکریم و تجلیل آنان
۳.ارائه تسهیلات بانکی. ازدواج مسکن و اشتغال
۴.توسعه و تعاملات علمی با جهان و استفاده از مهارت و توانمندی های نخبگان بصورت مجازی و آنلاین بدون حضور فیزیکی آنان
۵.ایجاد بسترهای فرهنگی و اجتماعی برای امنیت اجتماعی و نشاط و آرامش فردی آنان در کشور
۶.ریشه یابی و شناخت علل مهاجرت و ارائه راهکارهای کاربردی برای جذب و پیشگیری از مهاجرت آنان
در حال حاضر برای جذب نخبگان و فرار مغزها بیش از ۱۰ مورد پذیرش بورسیه برای دانشجویان کارشناسی ارشد و دکترای رشته های مهندسی و علوم پزشکی نخبه از طرف دانشگاه های معتبر جهان می آید که با توجه به شرایط فرهنگی و علمی همچنین ارائه تسهیلات و امکانات چراغ سبزی است برای مهاجرت و یا باصطلاح فرار مغزها

امیدواریم دولت با دور اندیشی، آینده نگری و ارائه سیاست های حمایتی و راهکارهای عملی با توجه به اهمیت ذخایر علمی متخصصان و نخبگان مانع از خروج سرمایه های انسانی و جلوگیری از نابودی اقتصادی و فرهنگی کشور شود.

مخاطب گرامی، ارسال نظر پیشنهاد و انتقاد نسبت به خبر فوق در بخش ثبت دیدگاه، موجب امتنان است.

ع