یعقوب لیث صفاری با اخلاق‌ترین فرد در زمان خود بود

دکتر محمد رسولی عضو شورای سردبیری اقتصاددان در مصاحبه با صبا گفت :  زبان فارسی و شاهنامه فردوسی را مدیون رشادت‌های یعقوب لیث هستیم

پیش همایش یعقوب لیث صفاری توسط موسسه فرهنگی حقوقی بزرگمهر حکیم به مدیریت دکتر محمد رسولی(شاهنامه شناس و تاریخ پژوه) در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.

مهندس خسرو رفیعی رئیس انجمن روابط عمومی ایران و از مدیران موسسه فرهنگی بزرگمهر حکیم، طی  سخنانی ضمن خوش آمد گویی به حاضران و توضیح مختصر راجع به چگونگی برگزاری این مراسم،  گفت: یعقوب لیث صفاری زنده کننده زبان پارسی و نخستین شهریار ایران پس از اسلام بود. بنا داریم این همایش را در سال آینده به صورت تخصصی برگزار کنیم. موسسه بزرگمهر حکیم با مدیریت دکتر محمد رسولی که در کارنامه خود ساخت فیلم و کارهای پژوهشی مهمی  را تاکنون به ثبت رسانده‌اند برگزاری این رویداد را برعهده داشته‌اند. از تمام علاقه‌مندان و پژوهشگران درخواست می‌کنیم نوشتارهای خود و هرگونه سختی درباره یعقوب لیث صفاری را به دبیرخانه این مجموعه ارسال کنند.

در ادامه، استاد  دکتر هوشنگ طالع تاریخ پژوه، نویسنده و شاهنامه شناس به عنوان نخستین سخنران ابراز داشت: هشتم دی ماه روز بزرگداشت یعقوب لیث نامگذاری شده است. به این دلیل که در این روز آرامگاه یعقوب به ثبت رسیده، اما در این مورد اشتباهی رخ داده است. آنچه امروز به نام آرامگاه دانیال نبی در شوش برپاست در اصل مربوط به یعقوب لیث می‌باشد. پس از پژوهش‌های بسیار تاریخ نگاران به این نتیجه رسیده‌اند که دانیال  شخصیت حقیقی نبوده و کتابی که به نام او نوشته شده نیز مربوط به دوران سلوکیان است. حتی نام او در قرآن نیامده است. چنین ماجرایی را به اشتباه در باره آرامگاه کوروش نیز مطرح می‌کردند و آن را به دیگران نسبت می‌دادند. علت این ماجرا آن بوده که از تخریب مقبره توسط اعراب جلوگیری شود و به همین علت آرامگاه یعقوب را نیز به نام فردی دیگر نامیدند. یعقوب در اندیشه رهایی ایران بود و به  همین دلیل هم فرمان داد تا تاریخ فرهنگ و تمدن ملت ایران را از گاه کهن تا پایان کار ساسانیان، گردآوری نمایند. او در پی براندازی خلافت بود و می‌خواست میان رودان را به ایران برگرداند و پایتخت شاهنشاهی را به تیسفون منتقل کند.

طالع ادامه داد: ایرانیان بعد از شکست از اعراب دچار گسست شده بودند و باید زبان محاوره‌ای ایجاد می‌شد. زبان فارسی دری از یک زبان محاوره‌ای به یک زبان ملی تبدیل شد و از مرزهای ایران فراتر رفت وسده ها بزرگترین زبان زنده و جاری دنیا بود. اگر انگلیسی‌ها چنین جنایتی را در هند مرتکب نمی‌شدند  و زبان فارسی را در هندوستان از کار نمی انداختند هم‌اکنون پرگویش‌ ترین زبان دنیا زبان فارسی بود. یعقوب می‌دانست یک ملت باید تاریخ خود را بداند تا بتواند آینده را دنبال کند و به همین دلیل به دنبال جمع آوری اسناد ایران یا همان اوستای کهن بود. در حمله یونانی‌ها اسکندر نسخه‌ای از اوستا را به آتش کشید، بخش‌هایی را پراکنده کرد و بخشی را نیز با خود برد. بلاش اول  به جمع آوری این کتاب پرداخت و نتیجه آن به ساسانیان رسید. ساسانیان مسائلی از باورهای خود را وارد آن کرده و حدود ۱۶۰۰ سال از تاریخ ایران را پاک کردند. یعنی پیش از ماد، ماد، هخامنشیان و اشکانیان را به کلی از تاریخ زدودند.

طالع در بخش دیگری از سخنان خود گفت: شاهنامه بایسنقری ارزشمندترین یادمان ملی ما از نظر آثار مکتوب است. اگرمقدمه ی این شاهنامه نبود این کوشش یعقوب برای همیشه مکتوم باقی می  ماند. جای شگفتی است که برخی شاهنامه پژوهان بزرگ این مسئله را قبول ندارند. پیس از شاهنامه فردوسی، سه شاهنامه در دست داشتیم که امروز تنها در لابلای نوشته جغرافی دانان و تاریخ پژوهان پس از اسلام باقی مانده است. اولی شاهنامه مسعودی بوده و بر آن نقش‌ها کشیده بودند. مقدسی به سال ۳۴۵ خورشیدی از آن سخن می‌گوید. شاهنامه ابوعلی بلخی را در دست داشتیم که اثری از آن نیست و همچنین شاهنامه دقیقی طوسی که بخش کمی از آن باقی مانده و گشتاسب‌نامه بر اساس ان شکل گرفته است. در حالی که او ۳۳ هزار بیت سروده بوده و توانایی فردوسی را در صحنه آرایی نداشته و کوتاه گویی می‌کرده است، اما می‌توان گفت سروده او منطبق بر شاهنامه فردوسی بوده است. همه این آثار منظوم بوده‌اند و نوشته منثور متعلق به یعقوب لیث می‌باشد. وکیل  یعقوب یعنی سرپرست این کار بزرگ، منصور عبدالرزاق بوده است. پس از آنکه سامانیان داشته‌های صفاریان را غارت کردند او هم نسخه‌ای را برداشته و به جای نام یعقوب، نام عبدالرزاق را بر آن گذاشته است.

در ادامه پیش همایش یعقوب لیث صفاری، دکتر محمود جعفری دهقی رئیس انجمن ایران شناسی و استاد زبان‌های باستانی دانشگاه تهران  گفت: از برگزار کنندگان این نشست سپاسگزارم و ای کاش این موضوع مهم به کنفرانسی بین‌المللی و مداوم تبدیل شود. چراکه به مسئله‌ای فراگیر در فرهنگ ما می‌پردازد. سوال من این است که چرا یعقوب دستور داد به فارسی دری شعر سروده شود؟ آن هم در زمانی که یعقوب در جریان حکومت بود و حکومت های آن دوره باید به وسیله خلیفه عباسی تایید می‌شد و می‌توانست موقعیت خود را تثبیت کند. اصل منطقی این بود که زبان عربی را حفظ می‌کرد. پس مشخص است که او یک شخصیت ایران خواه  بوده و دغدغه فرهنگ ایران را داشته است. یعقوب می‌بیند یک فرهنگ دست کم مکتوب ۱۵۰۰ ساله پشت سر دارد. فرهنگی که متفکرین بسیاری در پیدایش آن نقش داشتند و دارای فلسفه بوده و بخشی از آن به صورت مکتوب وجود داشته است.

وی افزود: کهن ترین متن در زبان فارسی، اوستا است. این کتاب پنج بخش است و مهمترین بخش مربوط به گاهان است که سروده زرتشت می‌باشد و در کنار وداها از هند باستان، یکی از عجیب‌ترین آثار بشری است. این اثر به صورت زیبایی شاعرانه سروده شده است و حاوی چند موضوع محوری مهم بوده که همواره در تفکر ایرانی استمرار داشته و تا امروز نیز ادامه پیدا کرده است. بر اساس این اثر، نخستین ملتی که به یکتا پرستی و ستایش اهورامزدا درآمدند ایرانیان بودند. ادیان نشان دهنده تحول بشری هستند. پیش از آن مردمان به ایزدان مختلف معتقد بودند و هر پدیده ناشناس به یک ایزد منسوب می‌شده است. فردی که برای اولین بار این تصور را ایجاد می‌کند ایرانیان هستند.

دکتر جعفری دهقی بیان داشت: موضوع دیگر، مسئله شهریاری آرمانی است. ایرانیان بر این باور بودند که اهورامزدا شهریار جهان است و برای شهریار شدن در یک منطقه، باید صفات اهورایی در فرد وجود داشته باشد که توسط فره ایزدی آن را کسب می‌کند. این باور در طول تاریخ وجود داشته و همه شاهان سلسله‌های مختلف در پی اثبات برخورداری از این صفات بوده‌اند. نظام الملک این موضوع را در نصیحت نامه پرورش می‌دهد.

نکته دیگری که باعث شد یعقوب به فکر اندیشه ایرانی باشد مسئله‌ای است که در تفکر ایرانی ها از دوره باستان شکل گرفت. با این مضمون که در جهان، نبرد میان اهریمن و اهورامزدا یعنی خیر و شر جریان دارد. ایرانیان در طول تاریخ هیچ گاه آغازگر حمله‌ای نبودند و همواره دفاع کرده‌اند چراکه تجاوز کار اهریمن است. اهورامزدا مرحله به مرحله جهان را خلق می‌کند و در آخرین گام که انسان خلق می‌شود، تقریبا مصادف با نوروز بوده است. بعدها تفکر جهان دو بعدی به یونان می‌رود و افلاطون بر مبنای آن مثل افلاطونی را مطرح می‌کند. آتش از دیدگاه نیاکان ما، رابط میان انسان و خدا بوده و سبب تقرب می‌شده است.

در ادامه این پیش همایش، هنرنمایی آقای  فاضل جمشیدی، جامعه شناس، مدرس و خواننده ارکستر ملی ایران در هه هشتاد با همراهی نی نوازی استاد حسن جعفر تبارکامی  در دستگاه چهارگاه با آهنگی از حسن کسایی و همایون خرم و شعر عبدالجبار کاکایی به صورت زنده برای حاضران اجرا شد.

در ادامه غلامرضا عمرانی زبان شناس، پژوهشگر و نویسنده کتاب چند جلدی «اسطوره‌های سیستان» گفت: برای من همواره سوالاتی مطرح بوده است. مثلا اینکه چرا برای چنینی رخدادی سیستان انتخاب شد؟ سیستان تا بنگلادش ادامه داشته و از جنوب به آب‌های آزاد می‌رسید و در همسایگی سمنان و دامغان بوده و از خراسان وسعت بیشتری داشته است. همچنین دریای هامون ویژگی‌هایی دارد و شهری را می‌تواند در خود جای دهد، بدون آنکه نیاز به تدارکاتی از بیرون باشد. لازم نیست برای پشتیبانی یک لشگر بزرگ که در این دریاچه سنگر گرفته‌اند هیچ آذوقه‌ای از خارج بیاید و این ناحیه کاملا خودکفا است و همچنین برای افرادی که اهل آنجا نباشد اصلا قابل کشف نیست. موقعیت سیاسی و اجتماعی این بخش ایران جالب بوده و گروه‌های مختلف سیاسی و نژادی و فرهنگی در آنجا ساکن بودند. همچنین سیستان زخم‌هایی به خود دید از جمله فتح آن توسط تازیان در دوره ی عثمان که بزرگ‌ترین صحنه اوج دراماتیک و تراژیک و غمگنانه در طول تاریخ است.

او ادامه داد: چرا یعقوب و چرا فرد دیگری نامزد چنین کار بزرگی نمی‌شود؟ از گذشته یعقوب چیز زیادی نمی‌دانیم تا بتوانیم با اطمینان درباره او صحبت کنیم و اختلافات درباره آن زیاد است. از شرایط خانوادگی او اطلاعاتی در دست نداریم در حالی که نسب او اهمیت دارد. ما نمی‌دانیم کودکی و جوانی یعقوب چگونه گذشته است و فقط داستان‌هایی وجود دارد که خیلی سندیت ندارند و باید درباره آن‌ها تحقیق شود، چرا که به ماهیت قیام او مرتبط است. برخی او را شیعه اسماعیلی و برخی حنفی می‌دانند. یعقوب لیث فردی است که پایبند دین بوده اما بر علیه خلیفه که جانشین پیغمبر است شورش می‌کند. کار پدر او رویگری بوده است که در سیستان از مشاغل پست جامعه به شمار می‌رفته است، مانند کولی‌های دوره گرد. یعقوب وقتی به جوانی می‌رسد دانش را از کجا به دست می‌آورد؟ درباره تحصیلات او هم اطلاعاتی در دست نیست. اگر این موارد روشن نشود، داوری‌های ما پیش پا افتاده خواهد بود. آیا او به دنبال قدرت و غرور بود یا میهن دوستی؟! او چگونه از میراث گذشته ایران آگاه بوده است که بخواهد برای آن قیام کند؟ خلیفه منشور حکومت را برای یعقوب می‌فرستد اما او چرا شورش می‌کند؟ برخی می‌گویند او می‌خواسته اسلامی که به وسیله خلفا به انحطاط کشیده شده را نجات دهد.

عمرانی افزود: نکته مهم دیگر دعوت زنگیان است. بردگانی که مسلمانان از آفریقا آورده بودند. صاحب زنگ، رهبر آن‌ها بود. وضعیت بردگان مانند وضعیت مردگان بوده است که از آنان بهره کشی می‌کردند در نتیجه علیه خلفا قیام کرده و از یعقوب دعوت کردند که به آن‌ها بپیوندد.

سخنران بعدی استاد دکتر محمد رسولی بود. دکتر رسولی  مدیر موسسه فرهنگی حقوقی بزرگمهر حکیم و بانی همین رویداد برگزاری همایش یعقوب لیث، شاهنامه شناس و پژوهشگر مطرح تاریخ می‌باشد. وی در سخنرانی خود عنوان کرد: حضور چشمگیر عزیزان در این پیش همایش گویای مطالبی است. امسال دو مرتبه گرایشات میهن دوستانه و تمایل مردم به شناخت هویت خود ما را غافل گیر کرد. در خصوص این رویداد، از سراسر کشور استقبال فراوانی  صورت گرفت و افراد مختلفی به ما پیام دادند. به همین دلیل تصمیم گرفتیم این مراسم را به صورت پیش همایشی برای سنجش آمادگی خود جهت برگزاری مراسم اصلی در سال آینده برگزار کنیم. هر کدام از سخنرانان امروز در این همایش، کوه‌های رفیع علم و دانش هستند و قله های فخر و افتخار در تاریخ دانی و شاهنامه پژوهی هستند که بر ما منت نهاده و به عشق ایران تشریف آورده و برای ما سخنانی چنین ارزشمند گفتند و خواهند گفت.  غیر از سخنرانان افراد بزرگی هم در این جمع وجود دارند.

دکتر رسولی درباره یعقوب لیث صفاری نیز گفت: از پیشینه و آغاز زندگی او اطلاعات دقیقی در دست نیست. عده‌ای می‌گویند او ۶۵ سال عمر کرده است و برخی عقیده دارند طول عمر او ۴۵ سال بوده است و همین مسئله جای توجه دارد. یعقوب لیث از جایی برخواسته که تولد او معلوم نیست و درباره اشخاص مهم دیگر در تاریخ هم این وضعیت وجود دارد. درباره سال‌های پادشاهی او هم نمی‌توان به قطعیت رسید. یعقوب با اخلاق‌ترین فرد زمان خود از همه جهات بوده است. او در شجاعت بی نظیر بود و رستم زمان خود به شمار می‌رفت و در جایی که به دلیل فزونی سپاه دشمن شکستش قطعی بوده به جنگ آن‌ها می‌رود و به پیروزی دست پیدا می‌کند. نبوغ او ما را به مسائل دیگر و پاسخ  به برخی پرسش ها رهنمون می‌کند. پرسش هایی از قبیل اینکه هدف اصلی او چه بوده است؟! نشانه ها ی رفتاری با توجه به نبوغ عطیم او مرا بدین نتیجه می رساند که برای ایران تلاش می کرده است. لیکن این تلاش را با توجه به مقتضیات زمانه اش و وجود محدودیت ها بیان می نموده است.  او بسیار باهوش و زیرک بوده است و بی گمان  نبوغ و هوشیاری یعقوب سبب پیشرفت او می‌شود. برخی پرسش‌ها ارتباط به نبوغ و هوش او دارد. یعقوب مانند کوروش بزرگ بوده است. یعقوب نمی‌توانست به صراحت بگوید پیرو چه شاخه ی مذهبی است. اما مردی عابد و معتقد بوده است. او به طور قطع  زبان عربی بلد بوده و اینکه به شاعری که مدیحه او را سروده بود می‌گوید عربی را متوجه نمی‌شوم، به نوعی هوشمندی او را نمایان می‌کند.

رسولی افزود همانطور که استاد ما دکتر طالع به عنوان بزرگ‌ترین شاهنامه پژوه اشاره کردند، فردوسی  بیت درباره یعقوب دارد. اگر یعقوب لیث در تاریخ حضور نداشت، شاهنامه نیز شکل نمی‌گرفت‌. جبهه‌ای که او در آن می‌جنگید، جبهه فرهنگی بود و او در این سنگر پیروز شد. آرمان خواهی که یعقوب داشت در کار فرهنگی نهفته بود و ما زبان فارسی امروزی را مدیون وجود او هستیم.  اگر آرمان‌خواهی او را در نظر بگیریم، بسیاری از معماها حل می‌شود.

دکتر محمد رسولی افزود: برای درک او باید به زمانه یعقوب رجوع کرد. چیزی که در درون یعقوب بود در ذهن ایرانیان اعم از  پیشینیان و نسل‌های بعد از او نیز وجود داشته است وبرای مثال  شاه اسماعیل هم همین کار را کرد. ملاک او ایرانیت بود. فرزند هوشیار ایران در هر زمانی به فکر میهن خود بوده و این مسئله درون ذاتش نهفته است. یعقوب در خانواده گم‌نام به دنیا آمد اما اکنون همه ما از او یاد می‌کنیم.زیرا او از خود گذشته و به فمر جمع و جامعه و میهن و کشورش بوده است.

این شاهنامه شناس در پایان سخنان خود گفت: همایش اصلی سال بعد از طریق رسانه‌ها و فضای مجازی اطلاع رسانی خواهد شد. همچنین موسسه بزرگمهر حکیم نشست‌های شاهنامه خوانی را در آخرین پنجشنبه هر ماه در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار می‌کند. هدف ما گرامیداشت فرهنگ ایران وبهره وری از شاهنامه به عنوان یکی از مهم ترین داشته های فرهنگی ایران است.

سپس دکتر محمدتقی رخشانی، استاد دانشگاه و  پژوهشگر و نویسنده گقت: درباره یعقوب لیث می‌توان مسیر خاصی را از زوایای مختلف پیمود. یعقوب در شعر و زبان پارسی نفش اساسی داشت. من از منظر دیگری به او می‌پردازم تا باب دیگری باز شود و آن پرداختن به جلوه‌هایی از حکمرانی خوب است. ویژگی‌های حکمرانی خوب را اشاره می‌کنم تا بدانیم نوع رفتار یعقوب کاملا مرتبط با این موضوع است. مسئله حکمرانی خوب همیشه در زندگی بشر مطرح بوده اما طبق جدیدترین تعریف بانک جهانی  این اصل در اتخاذ سیاست‌های پیش بینی شده، دموکراسی شفاف پاسخگویی دستگاه‌ها و مشارکت و برابری مردم در برابر قانون تبلور پیدا می‌کند.

رخشانی ادامه داد: اولین ویژگی حکمرانی خوب یعنی حاکمیت قانون و برقراری عدالت. در رفتار یعقوب این مسئله به خوبی دیده می‌شود. یعقوب جایگاهی در میدان شهر داشت که در آن مقر، به دادخواهی از مردم مشغول بود. برای برقراری عدالت، قاضی عادل و پلیس ضد فساد لازم است. شرط دیگر نظارت بر امور مملکت است که یعقوب در حکومت خود اعمال می‌کرد. یکی دیگر از ویژگی‌های حکمرانی خوب، شفافیت است و باید با شفافیت نسبت به مسائل رفتار کرد. مسئله دیگر مشارکت سیاسی مردم بود. یعقوب لیث بین گروه‌های مختلف همگرایی ایجاد کرده بود. یکی دیگر از شاخصه‌ها، حفظ محیط زیست است. یعقوب به مردم توصیه می‌کند که به داد یکدیگر برسید و با همدیگر مهربان باشید. حکمرانی خوب یک حکمرانی انتقاد پذیر است. نکته جالب دیگر این است که شب آغاز حکمرانی یعقوب، مصادف با شب یلدا است.

در ادامه این پیش همایش، توسط یکی از افراد حاضر به نام دکتر همام،  گزارشی هم  از سمن یعقوب لیث صفاری به حاضران ارائه شد. از جمله اینکه در پی اقداماتی، دویست میلیون تومان کمک مالی از داخل و خارج از کشور جمع آوری شده است. تعویض کابل برق آرامگاه، تامین آب شرب آرامگاه، حصار کشی محوطه ده هکتاری آرامگاه او، کانکس و کولر گازی برای مسئولین میراث فرهنگی مستقر در مقبره و… از جمله این تلاش‌ها بوده که تاکنون به ثمر نشسته است.  این گروه اعلام کرد که به دنبال مجوز کتابخانه و موزه در محل آرامگاه او هستند. همچنین اعلام شد مسعود جعفری جوزانی در شرف ساخت فیلم درباره یعقوب لیث صفاری می‌باشد که هنوز هزینه تولید این اثر فراهم نشده است.

بخش پایانی این مراسم، با اهدای لوح تقدیر به سخنرانان این پیش همایش همراه بود و با همخوانی سرود “ای ایران” این همایش به پایان رسید.

گفتنی است جمعیت قابل توجهی در این مراسم شرکت کرده بودند وازدحام به گونه ای بود که  علاوه بر کل سالن در بیرون از آن و در محوطه هم افرادی ایستاده بودند.

دکتر محمد رسولی از همه ی شرکت کنندگان تشکر و سپاسگزاری نمود.

مخاطب گرامی، ارسال نظر پیشنهاد و انتقاد نسبت به خبر فوق در بخش ثبت دیدگاه، موجب امتنان است.

ع