گره آشتی ایران و عربستان کجاست؟

همزمان با گسترش ابعاد اختلاف بین لبنان و عربستان و دیگر کشورهای عربی، مذاکرات ایران و عربستان به نظر وارد فازی جدید شده است. موضوع لبنان به‌عنوان یک موضوع محل اختلاف بین دو کشور، کماکان جدی است و می‌تواند اثر خود را بر مذکرات بگذارد، مگر آنکه ایران و عربستان به توافقاتی در این زمینه دست یابند.

سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزیر امور خارجه ایران در اظهارنظری، نتیجه‌بخش بودن چهار مرحله مذاکره امنیتی بین ایران و عربستان را «مشروط و منوط به تعهد جدی ریاض برای اقدام موثر» دانست. او تأکید کرد که گفت‌وگوهای ما در بغداد شروع یک فرآیند بوده که انتهای آن می‌تواند به بازگشایی سفارتخانه‌ها منجر شود.

او پیشتر گفته بود: «توافقات اولیه‌ در مذاکرات میان ایران و عربستان رد و بدل شده است و ما منتظر نهایی شدن آنها هستیم.»

این نگاه ایران همزمان با اظهارنظر برخی مقامات سعودی که مذاکرات دو کشور را دوستانه دانسته اما معتقدند که پیشرفت چندانی نداشته است، نشان می‌دهد که هنوز چشم‌انداز این مذاکرات نامشخص و احتمالا به موضوعات دیگری گره خورده است.

دیدار آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا و فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه عربستان سعودی در حاشیه نشست گروه ۲۰ در رُم با محوریت لبنان و برنامه هسته‌ای ایران نشان می‌دهد که گره مذاکرات بین این دو کشور همسایه در جایی دیگر نهفته است.

همزمان اوج‌گیری اختلاف بین عربستان و لبنان بر سر یمن (موضوع محل اختلاف ایران و عربستان) این سوال نیز مطرح است که آیا این اختلافات می‌تواند بر مذاکرات ایران و عربستان اثرگذار باشد؟

لبنان، موضوع محل اختلاف بین ایران و عربستان

قاسم محبعلی، تحلیلگر سیاست خارجی و مدیرکل سابق امور خاورمیانه وزارت امور خارجه در این باره می‌گوید: «یکی از نقاط مورد اختلاف دو طرف لبنان است و چون انتخابات لبنان درپیش است، می‌توان انتظار داشت سطح تنش در آنجا بالاتر رفته و درنتیجه حداقل در سطح تبلیغات، لحن دو حکومت تندتر شود، مگر اینکه بتوانند به یک تفاهم برسند. در حال حاضر نیز بله دوطرف سعی می‌کنند فضای تبلیغاتی رو کنترل کنند، اما مذاکرات پیشرفتی نداشته است.»

عربستان، منتظر نتیجه مذاکرات وین

به گزارش اقتصاددان به نقل از بورسان  ،   محبعلی با بیان اینکه عربستان احتمالا منتظر است ببیند روند مذاکرات هسته‌‌ای به چه سمتی پیش می‌رود، به آفتاب یزد گفته: «باوجود اینکه چهار دور مذاکرات امنیتی بین ایران و عربستان صورت گرفته، اما طرفین فقط تبادل نظر کردند و هنوز به هیچ نتیجه عملی که موثر باشد نرسیدند. طبیعتا نتایج عملی زمانی حاصل می‌شود که گفت‌وگو‌ها به سمت سطح سیاسی میل کند به خصوص بین عربستان و ایران که در سطوح بالا باید گفت‌وگو انجام شود تا به نتیجه برسند.»

او ادامه داد: «باوجود این، عربستانی‌ها با توجه به شرایطی که در منطقه دارند از ابزار گفت‌وگو با ایران می‌خواهند برای کسب دستاوردهای بیشتر در قبال آمریکا یا اسرائیل بهره‌برداری کنند و همین طور تغییراتی که در منطقه مانند افغانستان رخ داد. در دور قبلی که طالبان سر کار آمدند این عربستانی‌ها و اماراتی‌ها بودند که در کنار پاکستان طالبان را شناسایی کردند و در کنار آن‌ها قرار داشتند و حامی آن‌ها بودند. اکنون رقبای عربستان؛ ترکیه و قطر جای عربستان را گرفتند. این نشان می‌دهد که عربستانی‌ها احساس می‌کنند ابزار ایران شاید موثر باشد، چون اکنون در جریان افغانستان هم عربستان حذف شده است هم ایران.»

عربستان به دنبال امتیازگیری

به گفته این دیپلمات: «آن‌ها می‌خواهند با این روش از طرفین خود امتیاز بگیرند. باید توجه داشته باشیم که مذاکرات ایران با عربستان یک بال دیگر هم دارد و آن بال هسته‌ای است و این دو با هم پیش خواهد رفت، یعنی اگر مذاکرات هسته‌ای پیش رود و ایران با آمریکا به توافق رسد و آمریکا به برجام بازگردد، آن وقت شاید عربستانی‌ها علاقه‌مند باشند که آن‌ها هم برای اینکه از این مزیت‌ها استفاده کنند و در حاشیه قرار نگیرند و رابطه‌شان با ایران را عادی‌سازی کنند. تا آن وقت عربستانی‌ها صبر می‌کنند تا سیاست خود را بر اساس این قضیه تنظیم کنند.»

محبعلی با اشاره به این موضوع که «تغییرات» گزینه‌ همیشه محتمل در فضای سیاسی عربستان است تصریح کرد: «در داخل آمریکا هم در مورد عربستان بین دموکرات‌ها و جمهوری‌خواهان اختلاف نظر وجود دارد. از سال ۱۹۹۵ در گفت‌وگوی بین عربستان و آمریکا همواره موضوع اصلاحات در عربستان یک بحث چالشی بین دوطرف بوده است. خصوصا بعد از ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ فشار آمریکا باعث شد که عربستان ناچار شود دست به اصلاحاتی بزند که وضعیت فعلی نتیجه آن است. طبعا دموکرات‌های اهتمام بیشتری به نسبت جمهوری‌خواهان در این مورد دارند. قضیه خاشقچی که نزدیک به دموکرات‌ها بود و توسط بن سلمان به قتل رسید و نگرانی بن‌سلمان هم این بود که دموکرات‌ها به دنبال آن تغییراتی در عربستان سعودی به وجود آورند به اضافه اینکه اختلافات موجود بین خود شاهزاده‌ها نیز به مسئله‌ای مهم تبدیل شد. بنابراین این اختلاف اکنون در مورد عربستان وجود دارد. آن‌ها ضمن اینکه بن سلمان را قاتل خاشقچی می‌دانند در عین حال با توجه به رابطه نزدیکی که بن‌سلمان با تیم ترامپ داشت خیلی علاقه‌مند نیستند که با بن سلمان کار کنند و شاید هم به دنبال این باشند که در عربستان با فشار‌هایی که می‌آورند تغییراتی اتفاق افتد. اینکه تغییرات رخ دهد یا خیر بحثی است جدا، اما آن‌ها نه در قضیه یمن خیلی به عربستان نزدیک بودند و نه با سیاست‌های داخلی که بن‌سلمان در حذف جریانات نزدیک‌تر به دموکرات‌ها داشت موافق بودند.»

چرا عربستان مایل به گفت‌وگو با ایران است؟

آنچه به نظر می‌رسد عربستان را به سمت گفت‌وگو با ایران ترغیب کرده و باعث شده مقامات این کشور ازجمله محمدبن سلمان ولیعهد سعودی، لحن سازنده‌تری را در قبال ایران اتخاذ کنند، نشأت گرفته از دو عامل است: نخست جنگ یمن و تحولات ناشی از آن و دوم پایان ریاست‌جمهوری ترامپ در آمریکا و برداشت عربستان نسبت به رویکرد منطقه‌ای دولت بایدن که نشان می‌دهد آنها این گزینه را روی میز دارند که اگر با آمریکا نتوانند روابط خود را همانند دوره ترامپ پیش ببرند، ترجیح دهند با ایران، وارد تنش بیشتری نشوند یا حتی در یک گام به جلو، از این تنش بکاهند.

علاوه بر آنکه عربستان، احتمالا دولت سیزدهم در ایران را بیش از دولت‌های یازدهم و دوازدهم نماینده نظام جمهوری اسلامی می‌دانند. از دیدگاه آنها دولت جدید در ایران، ارتباط مؤثرتری با جریان‌های قدرت و همچنین بخش نظامی ایران دارد و این می‌تواند اعتبار بیشتری به وعده‌های ایران و البته نتیجه توافقات بدهد.

مخاطب گرامی، ارسال نظر پیشنهاد و انتقاد نسبت به خبر فوق در بخش ثبت دیدگاه، موجب امتنان است.

ع