کنشگر مرزی در وقت انسداد

اقتصاددان :   میزگرد نقد و بررسی کتاب و نظریه «کنش‎گران مرزی» با حضور احمد میدری، مقصود فراستخواه و سمیه توحیدلو

چشم‌انداز ایران: کنش‎گران مرزی، عنوان آخرین کتاب دکتر مقصود فراستخواه، جامعه‌شناس، دین‌پژوه و عضو هیئت‌علمی مؤسسه برنامه‌ریزی آموزش عالی است. این کتاب که محصول چند سال تأمل‌ورزی فراستخواه است و ایده مرکزی آن در این سال‌ها در فضای فکری توسط این اندیشمند مطرح و پرورانده شده است، بر بازیابی و معرفی نوع کمتر شناخته‌شده‌ای از عاملان توسعه و بهروزی ایران تأکید دارد که در حد فاصل دولت و جامعه کوشیده‌اند صدای جامعه را در خط‌مشی‌ها و سیاست‌های حکومت‌های وقت بازتاب دهند و از منابع و امکان‌های قدرت برای تقویت جامعه تسهیلگری کنند.

توحیدلو: کتاب کنش‎گران مرزی برایم از چند جهت جذاب بود: نخست از زاویه روشی است. نوع ورود به مسئله تاریخ مهم است؛ دکتر فراستخواه در چند صفحه مقدمه خیلی جدی بحث روش را بیان کرده و صفحات درخشانی از کتاب را نوشته است.

برای من به‌عنوان کسی که موضوعات را از منظر تاریخی می‌بینم و اینکه چگونه به تاریخ نگاه کرده و از آن سؤال کنیم برایم مقوله مهمی است، این مقدمه مفید بود. در حوزه تاریخ اصطلاحی هست که هر چه بخواهی می‌توانی از انبان تاریخ دربیاوری.

آن‌قدر در حوزه تاریخ موضوعات مختلف و حتی جمع نقیضین هست که هر چه از آن طلب کنید می‌توانید از آن دریافت کنید، ولی این زاویه که شما سؤالی کنید و برای سؤالتان شرط بگذارید کمتر در مطالعات تاریخی رایج است. در این کتاب نظریه‌های مربوط به فقدان، عقب‌ماندگی تاریخی و… در پرانتز نهاده شده و به‌اصطلاح اپوخه شده تا از منظر روایت دیگری به موضوع پرداخته شود.

میدری: پیشنهاد می‌کنم به این سؤال بپردازیم که کنش‌گر مرزی چه کسی «نیست»؟ اگر کسی در دولت کار کند و خدمات زیادی هم انجام بدهد، اما باعث نشود که در جامعه چیزی رخ بدهد این کنش‌گر مرزی است؟ آن کنش‌گر در جامعه چه کاری باید بکند تا بگوییم کنش‌گر مرزی است؟ فرض کنید کسی که آمده پیشخوان دولت را راه انداخته یا پلیس+۱۰ را ایجاد کرده، طبعاً خدمت کرده است، آیا کنش‌گر مرزی هست یا نه؟ پاسخ من به این سؤال این است که کنش‌گر مرزی فردی است که به دنبال تقویت جامعه مدنی و دولت است. در سوی جامعه مدنی، خواهان تقویت صدای مردم، سازمان‌دهی بیشتر نیروهای مردمی و خودبسندگی مدنی است و در سوی دولت، به دنبال تقویت کارکردهای ضروری دولت، مانند امنیت داخلی و خارجی و نظام قضایی بهتر است، مثلاً شرایط صدور مجوز برای انجمن خبرنگاران و نهادهای کارگری را تسهیل کرده است یا سامانه شکایت برای شهرداری را راه‌اندازی کرده است که این هم باعث تقویت صدای مردم شده و هم ناکارآمدی‌های شهرداری را کاهش داده است. به نظر می‌رسد کنش‌گر مرزی به هر دو حوزه جامعه و دولت خدمت انجام می‌دهد.

فراستخواه: بهترین موهبت برای یک نویسنده مخصوصاً دانش‌آموزی مثل من این است که کتاب او خوانده شده و مورد نقد قرار گیرد. خانم دکتر فرمودند که یک ابهام در مورد مرز است. در مباحث نظریه سیستم‌ها آمده که مرز میان سیستم و محیط را مسئله مشخص می‌کند. در کلاس دانشگاه علامه طباطبایی در دهکده المپیک بحث سیستم بود، پنجره اتاق را باز کردم و صدای بزرگراه همت در کلاس پیچید. به دانشجویانم گفتم ببینید الآن که من پنجره را باز کردم، مرز بین خرده‌سیستم کلاس و محیط حمل‌ونقل شهری خود را نشان داد.

نویز در یک سیستم آموزش عالی مسئله‌ای است که به ما کمک می‌کند مرز میان سیستم‌های دانشگاهی و طرح‌های توسعه شهری را متوجه شویم و بهبود ببخشیم. مرز یک خط مشخص بین یک دوتایی محض و انتزاعی مثلاً میان حق و باطل نیست، بلکه یک مفهوم فازی و خاکستری و یک پیوستار (continuum) و لغزنده است و حسب شرایط و موقعیت‌ها فرق می‌کند؛ یک امر پروبلماتیک است و بر اساس مسئله‌هاست.

نمی‌شود گفت مرز میان دولت و جامعه «اینجا» است و نه جای دیگر، بلکه خیلی کشدار است و حَسَب مسائل مشخص می‌شود، حتی یک کنش‌گر می‌تواند در مرزهای مختلفی برحسب مسائلی که دنبال می‌کند تردد و کنش‌گری و خلاقیت داشته باشد.

مخاطب گرامی، ارسال نظر پیشنهاد و انتقاد نسبت به خبر فوق در بخش ثبت دیدگاه، موجب امتنان است.

ع