ویژگی های یک معلم خوب/ فرگرد نخست

(امروز ۱۹ اردیبهشت و واپسین روز هفتۀ بزرگداشت مقام معلّم است. مقاله‌ای با عنوان فوق را در چند فرگرد خدمت شما عزیزان تقدیم می‌کنم. تا چه قبول افتد و چه در نظر آید.)

امام علی (ع) :

اِنّ لِلقُلوبِ شَهوه وَ اِقبالا وَ اِدبارا فَاتوها مِن قَبلِ شَهوَتها وَ اِقبالها فَاِنَّ القَلب اِذا اکره عَمی .

دل میلی دارد و اقبالی و ادباری . دل ها را از ناحیه میل آن ها به دست آورید . قلب اگر مورد اکراه و اجبار قرار گیرد ، کور می شود.

( نهج البلاغه ، حکمت ۱۸۴)

مهم ترین ویژگی یک معلم خوب،شناخت علمی «تربیت» است.

با اکسیر تربیت می توان مس وجود را به طلای ارزشمند انسانیت تبدیل کرد . این اکسیر تربیت را کجا می توان یافت؟ این اکسیر نه در شرق است و در غرب ، نه در عرش یافت می شود و نه در فرش ، بلکه در وجود خود انسان است .

کاریز درون جان تو می باید

کز عاریه ها تو را دری نگشاید

یک قطره آب در میان خانه

بهتر ز جویی که از برون می آید

(سنایی)

شعری است منسوب به امیر مومنان علی (ع) که می فرماید:

دوائک فیک و ما تخبروا

و دائک منک و ما تشعروا

اتزعم انّک جرم صغیر

و فیک انطوی العالم الکبیر

دوای تو در توست و تو نمی‌دانی . درد تو نیز در توست و تو بر آن بصیرت نداری.

آیا می‌پنداری که تو جسم کوچکی هستی؟

در حالی که جهان بزرگی (عالم اکبر) در وجود تو نهفته است.

اکنون قامت رسای ” تربیت” را در آیینۀ تعاریف گوناگون به تماشا می‌نشینیم .

اندیشمندان و کارشناسان تربیتی ، سیمای تربیت را در قالب جملات و عبارات متعددی به تصویر کشیده‌اند . تعاریف با همه گونه‌گونی تقریباً در نکات نهفته در تعریف زیر متّفق‌القول‌اند:

تربیت عبارت است از بروز دادن و به فعلیّت رسانیدن نیروها و استعدادهای بالقوّه ذاتی موجودات در جهت مطلوب ، که اگر این نیروها بالفعل در نیاید و از ” بود ” به ” نمود ” نرسد ، آن موجود به هویّت و تمامیّت خویش نمی‌رسد .

مثلا اگر قدرت بالقوّه رویش و خوشه‌دادن دانۀ گندم بالفعل در‌آید ، گسترۀ قابلیّت‌های طبیعی و ذاتی‌اش رشد می‌یابد ، ولی اگر نیروی درونی دانه را به مرحلۀ ظهور نرسانیم و در همان حال باقی بماند ، از بین می‌رود .

درون حبّه ای صد خرمن آمد

جهانی در دل یک ارزن آمد

(مولوی)

نکتۀ مهم و محوری این تعریف و همه تعاریف کامل این است که :

مایه‌ها و قوانین تربیت در درون موجود نهفته‌است . فعّالیّت‌های تربیتی ، غنچه‌های نهفته را شکفته و عطر ذاتی آن را می‌پراکند. هدف از کلّیه فعّالیت‌های بیرونی تربیت ، زایش و شکوفایی استعدادهایی است که در درون انسان به ودیعه نهاده شده‌است .

میان آب حیاتی و آب می جویی

فراز گنجی و از فاقه در تک و پویی

تو کوی دوست همی جویی و نمی دانی

که گر نظر به حقیقت کنی تو آن کویی

اما انسان خودگم‌کرده و مسخ‌شده و از خودبیگانه برای یافتن راه نجات ، کشتی را به جای نوح گرفته و جسم را به روح !

سبو بشکن که آبی نی سبویی

ز خود بگذر که دریایی نه جویی

سفر کن از من و مایی که مایی

گذر کن از تو و اویی که اویی

( مغربی)

یک معلم خوب باید در هر ساعت و هر کلاس و در برخورد با هر دانش‌آموز و نوجوان این تعریف و موارد زیر را،که فریادگر این حقیقت است ، آویزۀ گوش و هوش خویش قراردهد:

۱ – تربیت‌کردن نداریم ، تربیت‌شدن داریم !

۲ – تربیت کشف می‌شود ، نه کسب !

۳ – متربّی فعّال است ، نه منفعل .

۴ – متربّی خلّاقیّت می‌کند ، نه تبعیّت .

۵ – متربّی قوانین تربیت را از طبیعت خویش می‌آفریند ، نه آن که به عاریت بگیرد .

۶ – …و سرانجام تربیت امری درونی است ، نه کاری بیرونی .

ما به عنوان پدر ، مادر و معلم و استاد آیا تا کنون نکوشیده ایم تا تندیس ایده‌آل و الگوی مثالی و اسوۀ خیالی تربیتی خود را بر فرزندان و شاگردان و دانشجویان خود تحمیل و تطبیق کنیم ؟

آیا اجازه داده‌ایم تا کودکان ، نوجوانان ، جوانان و یا حتّی دوستان و آشنایان ما ، هویّت و شخصیّت حقیقی و واقعی خود را بدون ریا و تظاهر بنمایانند ؟

آیا انصافاً ما از ارائۀ تصویر شفّاف و روشن هویّت و شخصیّت افراد و احتمالاً نازیبا ، ولی واقعی خوشمان می‌آید ؟ یا از تصویر ریاکارانه و تعارف آمیز و زیبا ، اما غیر واقعی و دروغ ؟!

ژان پیاژه می گوید : ” هر گونه اقدامی که تفکّر کودک را از مسیر طبیعی‌اش منحرف سازد ، پاسخ کودک را به تصنّع و تظاهر تبدیل می‌کند .

شاعری می‌سراید که :

ای خسته درون تو نهالی است

کز هستی آن تو را کمالی است

ای سایه‌نشین هر درختی

بنشین به کنار خویش لختی

ادامه دارد….

دانلود رایگان کتاب ها و دیگر آثار این قلم در کانال گزین گویه های مطهر

https://t.me/nedayemotahar