نیویورک تایمز: چرا برجام نمی‌میرد؟

 بیش از سه ماه است که مذاکرات وین متوقف شده است؛ در هفته‌های اخیر با صدور قطعنامه علیه ایران در شورای حکام سازمان ملل و اقدام تقابلی ایران با برداشتن ۲۷ دوربین فراپادمانی سازمان بین‌المللی انرژی اتمی حصول هرگونه توافقی بین ایران و غرب کمرنگ‌تر شده است. این موضوعی است که طرف‌های اروپایی، کارشناسان و حتی رئیس سازمان بین‌المللی انرژی اتمی بر آن اذعان دارند. با این حال دو طرف اصلی توافق یعنی آمریکا و ایران از اعلام شکست مذاکرات خودداری می‌کنند.

آمریکا برخلاف اظهارات رافائل گروسی که فرصت برای حصول توافق را بین دو تا ۳ هفته(حداکثر ۱۰ تیرماه) اعلام کرده، گفته است که بعد از این بازه زمانی هم هنوز شانس رسیدن به توافق وجود دارد. مقامات کشورمان هم در این مدت بارها اعلام کرده‌اند که تنها دوربین‌های فراپادمانی آژانس را برداشته و دوربین‌های اصلی این سازمان در جای خود باقی مانده و همکاری ایران با آژانس ادامه دارد. آنها همچنین تاکید کرده‌اند که همچنان دیپلماسی را بهترین راه برای حل اختلافات بین ایران و غرب می‌دانند و هنوز شانس حصول توافق بین طرفین وجود دارد.

موضوع چیست؟ چرا ایران و آمریکا از اعلام بن‌بست در مذاکرات امتناع می‌کنند؟

چشم‌انداز تیره عبور از برجام

نیویورک تایمز در گزارشی به قلم مایکل کرولی و لارا جیکز به موضوع جالبی اشاره می‌کند. در این گزارش آمده است که هرچند با گذشت زمان توافق به خصوص برای طرف آمریکایی غیرجذاب‌تر و احتمال رسیدن به توافق کم‌رنگ‌تر می‌شود، اما هنوز دو طرف یعنی ایران و آمریکا انگیزه‌های زیادی برای حصول توافق دارند و هرگونه توافقی برای آنها مزایایی به همراه خواهد داشت.

در این گزارش به نقل از از دنیس راس، مذاکره‌کننده خاورمیانه‌ای که برای چندین رئیس جمهور کار کرده، آمده است که «ایران برای اقتصاد خود به رفع تحریم‌ها نیاز دارد». با تحریم‌ها ایران از بسیاری از محورهای اقتصادی از کشورهای همسایه و منطقه جا خواهد می‌ماند که یک نمونه آن ناکام ماندن کشور از انتفاع کامل از فرصت نفت ۱۰۰ دلاری است. اما طرف آمریکایی هم در صورت توافق محدود کردن فعالیت هسته‌ای ایران بدون هزینه زیاد را به دست خواهد آورد.

راس می‌گوید: «بایدن در این مقطع به جز توافق راه دیگری برای محدود کردن برنامه هسته‌ای ایران ندارد.» این کارشناس اعتراف می‌کند توافق هسته‌ای که حتی در سال ۲۰۱۵ هم از حمایت محدودی در کنگره برخوردار بود، امروز کمتر جذاب به نظر می‌رسد، اما بایدن هنوز هم ممکن است خواهان بازگشت به توافق باشد «نه به این دلیل که فکر می‌کند توافق بسیار عالی است، بلکه به این دلیل که جایگزین‌های توافق بسیار بد است.»

به گزارش اقتصاددان به نقل از بورسان  ،  در واقع شکست مذاکرات می‌تواند نتایج بسیار بدی برای دو طرف داشته باشد. نیویورک تایمز معتقد است که بدون هیچ مصالحه‌ای در مورد توافق جدید و پیشرفت مداوم توانمندی هسته‌ای ایران، دولت بایدن با شرایط بسیار سختی مواجه خواهد شد و انتخاب‌های بسیار محدودی خواهد داشت. آنها باید بین پذیرش ایران با توانایی ساخت بمب اتمی یا اقدام نظامی برای جلوگیری از دست یافتن ایران به این توانمندی دست به انتخاب بزنند که هر کدام از این انتخاب‌ها هزینه زیادی برای دولت بایدن و آمریکا خواهد داشت.

اما هزینه این انتخاب‌ها برای ایران چه خواهد بود؟ اگر آمریکا گزینه برخورد نظامی را انتخاب کند، آسیب‌ها و خسارتی که به کشور وارد می‌شود غیرقابل کتمان است هرچند که انتخاب این گزینه برای خود آمریکایی‌ها و منطقه هم هزینه‌های زیادی خواهد داشت. اما پذیرش ایران هسته‌ای در حالی که به معنای بر هم خوردن نظم منطقه مهم خاورمیانه برای غرب است برای ایران هم بدون هزینه نخواهد بود، در چنین شرایطی به یقین تحریم‌های سازمان ملل باز خواهد گشت و این بار جوامع بین‌الملل ارتباط با ایران را ممنوع خواهد کرد. در این شرایط احتمالا شرکت‌های چینی مانند حالا نمی‌توانند با این استدلال که تحریم‌های آمریکا فراسرزمینی است به خرید نفت از ایران ادامه دهند و احتمالا روزهای بسیار دشواری در انتظار کشور خواهد بود.

در این میان همه کارشناسان بارها اعلام کرده‌اند که هرچقدر زمان بگذرد، احتمال رسیدن به توافق کمتر خواهد شد. کما اینکه احتمال توافق در حال حاضر خیلی کمتر از پیش از نشست شورای حکام یا اوایل سال است.

نیویورک تایمز در بخش دیگری از گزارش خود می‌نویسد: عوامل زیادی در چشم انداز رو به مرگ برجام مقصر هستند اما احتمالا هیچ کدام بیشتر از میراث جی. دونالد ترامپ در این ناامیدی مقصر نباشند. البته که این ترامپ بود که در سال ۲۰۱۸ از توافق هسته‌ای خارج شد و آن را «بدترین توافق تاریخ» نامید. اما این تنها اقدام ترامپ برای مرگ برجام نبود، مقامات و تحلیلگران آمریکایی می‌گویند که اقدامات او توانایی آمریکا برای مذاکره با تهران را بسیار پیچیده کرده است.

سه مسیر اثرگذاری میراث ترامپ بر مذاکرات

به گفته چندین نفر از افراد آشنا با روند مذاکرات، میراث ترامپ حداقل از سه طریق مذاکرات وین را تحت تأثیر قرار داده است.

اول، آنچه که ایران آن را نقض گسترده اعتماد می‌نامد؛ خروج یک‌جانبه ترامپ از توافق، علی‌رغم پایبندی ایران به مفاد آن، نگرانی تهران را در مورد خروج مجدد آمریکا بعد از انتخابات ریاست جمهوری این کشور را در پی داشت. از این رو در سر میز مذاکره در وین، ایران خواستار تضمین‌هایی شد تا جانشین بایدن را برای لغو مجدد توافق محدود کند. مقامات دولت بایدن توضیح داده‌اند که با توجه به ماهیت سیستم دموکراتیک آمریکا دادن چنین تضمینی امکان پذیر نیست. ایرانی‌ها یک نگرانی مرتبط هم دارند: اگر این امکان وجود داشته باشد که چکش تحریم‌های آمریکا پس از انتخابات ریاست‌جمهوری بعدی کوبیده شود، شرکت‌های خارجی احتمالا تمایلی به سرمایه‌گذاری در ایران نداشته باشند.

ترامپ با اعمال حدود ۱۵۰۰ تحریم جدید علیه ایران، دومین مانع بزرگ برای بازگرداندن توافق را ایجاد کرد. ایران اصرار دارد که این تحریم‌ها باید لغو شوند، از جمله اینکه ایران خواهان حذف نام سپاه از لیست گروهک‌های تروریستی است، اقدامی که در سال ۲۰۱۹ توسط ترامپ انجام شد. دولت‌های قبلی آمریکا هم به دلیل روابط خصمانه با ایران همواره سپاه پاسداران را محکوم کرده‌اند با این حال آنها نسبت به معرفی بازوی نظامی یک دولت خارجی به عنوان یک گروه تروریستی محتاط بودند.

مذاکره‌کنندگان ایرانی گفته‌اند که برای دستیابی به یک توافق هسته‌ای مجدد، بایدن باید برچسب تروریستی سپاه پاسداران را کنار بگذارد. اما بایدن بدون گرفتن امتیازات دیگر از ایرانُ از حذف نام سپاه از لیست سیاه امتناع کرده است. برخی تحلیلگران امتناع بایدن از حذف نام سپاه از لیست گروهک‌های ترریستی را تا حد زیادی نمادین می‌دانند. ایالات متحده قبلا سپاه پاسداران و فرماندهان این گروه را تحریم کرده بود و انتظار می‌رفت که تأثیر این تحریم‌ها عواقب بلندمدتی برای اقتصاد ایران داشته باشد. با این حال، سنای ایالات متحده قطعنامه غیرالزام‌آوری را با ۶۲ رای موافق در برابر ۳۳ رای در ماه مه تصویب کرد و بایدن را از حذف نام سپاه از لیست تروریستی منع کردند.

افرادی که با این مذاکرات آشنا هستند به راه سوم و لجستیکی که میراث ترامپ روی مذاکرات اثرگذاشته اشاره می‌کنند. مقامات ایرانی از زمان خروج ترامپ از توافق، از صحبت مستقیم با مقامات آمریکایی خودداری کرده‌اند. به خصوص اینکه ترامپ با دستور ترور یک فرمانده ارشد نظامی ایرانی، شهید قاسم سلیمانی در سال ۲۰۲۰ خشم ایران را بیشتر کرد.

در جریان مذاکرات در وین، مالی، نماینده آمریکا در امور ایران با ارسال پیام‌هایی از طریق واسطه‌های اروپایی از هتلی در آن سوی خیابان، با مذاکره‌کنندگان ایرانی ارتباط برقرار می‌کرد که این روند گهگاه باعث سوء تفاهم‌های وقت‌گیری هم می‌شد. مقامات دولت ترامپ و دست اندرکاران آنها انتظار چنین عوارضی از اقدامات خود را داشتند، زیرا آنها سیاستی را طراحی کردند که تا حدی به معنای دشوار ساختن هرگونه مذاکره آینده بدون تغییرات چشمگیر در رفتار ایران بود.