فرصت هایی که تبدیل به تهدید شدند

حمید کوراوند
تیر ۱۴۰۱
ایران کشوری است دارای گوناگونی قومیتی با ساختاری ایلیاتی که این تنوع قومیتی، همانند رنگین کمان زیبایی ست که بر این سرزمین تاریخی گسترانیده شده، اقوامی که ریشه هایشان به دل انگیزترین نواها و آواها در عرش احساس و خیال گره خورده و روح جسم شان با آسمان صاف و زلال، ابرهای با طراوت و زمخت و طبیعت بکر و سخت با دشت های پهناور و استواری کوه ها آمیخته شده و پوشش های محسور کننده همچون دشت لاله های واژگون رنگانگ و شورانگیز هستند و با اتحاد ناگُسَستنی این اقوام با هر نوع گرایش و نگرش و هر زبان و گویشی قرنهاست به درازنای تاریخ با تمام فراز و فرودها و عرش و فرش ها ایستاده است.

این صلابت اقوام که در جغرافیای مرزی این مرز و بوم با وحدت و نوعدوستی در کنار و همراه همدیگر زندگی مسالمت آمیزی داشته، بیانگر این است که هیچ قومی بواسطه کمیّت، موقعیت، ثروت، تکلم و نژاد و رنگ از دیگری برتر نیست، اما در کمال تعجب و ناباوری برخی سیاست مداران و منتصبان آنها؛ بجای نگاه ویژه و فرصت گونه در راستای اعتلای هم اندیشی و جاری ساختن اندیشه های انسانی و دست کم ملی، سرمایه گذاری در منابع انسانی و منابع اقتصادی را با نگاهی انحصارگرایانه و نابخردانه و عدم توزیع عادلانه ثروت در سه دهه گذشته در سرتاسر ایران انجام داده اند، که شاهد گسترش نگرشی قومی شوونیسمی افراطی در اندیشه و اذهان عمدتا عمومی جامعه گردیده است.

رقابت آشکار میان اقوام مختلف کشور که هر کدام تلاش می کنند اصالت خود را به گونه ای بر دیگر اقوام ثابت کنند بدون آنکه متوجه باشند قانون حقوق بشر امروزی و دنیای متمدن بر دو پایه طرح ریزی گردیده و از این دو اصل همه حقوق آزادی و متمدنانه سرچشمه می گیرند و به همین دلیل در اعلامیه جهانی حقوق بشر در بند ۳۰ از دو اصل حق آزادی و برابری با تأکید فراوان یاد می شود.

ماده اول: 
(همه مردم آزاد به دنیا می آیند و در کرامت و حقوق انسانی برابرند. آنان دارای عقل و وجدانند و بر آنان لازم است تا با یکدیگر با روح برادری و برابری تعامل کنند.)
ماده دوم: 
(هر انسانی حق بهره برداری از همه حقوق و آزادیها را بر پایه این اعلامیه دارد، بدون فرق،بویژه تفاوتهای نژادی یا رنگ پوست، یا جنسی یا زبانی،یا اعتقادی و سیاسی یا غیر سیاسی،یا جغرافیایی یا اجتماعی یا ثروت،یا هر وضع دیگر.)

پس قوم گرایی افراطی شوونیسم و تفکیک انسان ها بر اساس آنچه دخل و تصرفی در آن نداشته(ایل،طایفه،قوم،قبیله،رنگ،نژاد،جغرافیا)در دنیای آرمان گرای آزاد امروز، امری متحجرانه محسوب میشود که در واقع با کمرنگ شدن عِرق ملی گرایی در پس شرایطی است که امکانات امروزی در سایه انواع و اقسام ارتباطات و رسانه های جمعی اطلاعاتی فراهم آورده است و بسیاری در پی سمبل کردن و یا در راس قرار دادن فرهنگ محلی خود و یا قومیت گرایی خود هستند.

در وهله اول مهمترین نوع عمل کنشگران در این وادی است که به صورت آگاهانه و یا به صورت غیر ارادی و نا آگاهانه گاه با نیت و اهداف سیاسی و اجتماعی و فرهنگی و گاه در پی سرگرمی و یا گاها بر اساس تعصبات بی جا در پی پررنگ کردن این نوع از خرده فرهنگ ها و قومیت گرایی و در واقع طایفه گرایی مفرط یا قبیله گرایی افراطی هستند، این امر ممکن است در حالتی رخ دهد که از عواقب آن مطلع نباشند که اکثرا هم بجز تعدادی از خواص که نیت های اغلب منفعت طلبانه دارند، متوجه این موضوع نیستند.

اگر چه وجود قومیت های متنوع با انواع آداب و رسوم،پوشش،گویش و لهجه و موسیقی و آواهای کهن نشان از قدمت و پایداری یک تمدن دارد، اما امروزه خطری جدی متوجه ملی گرایی و شایسته سالاری است و پیوندهای سنت با مدرنیته و تهدید جدید برای پرورش فکری کودکان آینده خواهد بود و یا به عبارت دیگر تیر پیکان قلب فرهنگ ملی کشور را نشانه گرفته است که خرده فرهنگ ها در یک مرز سرزمینی مشخص در پی اثبات برتری فرهنگ و قومیت خود نسبت به سایر قومیت ها در یک مرز مشترک جغرافیایی هستند.

این در حالی است که چنین چالش هایی را می توان در رفتارهای اجتماعی رسانه ها، کشمکش های قومیتی و جغرافیایی که عموما منشا عدم توزیع عادلانه ثروت در کشور را دارند، پیدا کرد و مشاهده نمود که چگونه قومیت های مختلف در پی برتری بخشیدن به خود در مقابل سایر قومیت ها و خرده فرهنگ ها هستند، این چالش به حدی جدی است که اگر به همین صورت ادامه پیدا کند، منجر به تهدید برخی ثبات های ملی کشور در منطقه می شود.

این اتفاق در صورتی است که امروزه برای تقویت قدرت فرهنگی و تمدنی یک کشور بیش از هرچیز باید به فرهنگ ملی و تقویت ملی گرایی(برای مقابله با برخی استفاده های منفی از عصر ارتباطات و اطلاعات به مانند تضعیف یک فرهنگ و کمرنگ جلوه دادن آن در جهان)پرداخته شود.

امروزه در بسیاری از موارد می توان یافت که اگر از یک شهروند در یکی از شهرهای ایران در خصوص فرهنگ سئوال شود بی تردید اگر در جمله نخست صحبت از قوم خود نداشته باشد در وهله دوم سعی در ابراز تبار خود و بالا بردن آن در مقابل سایر فرهنگ ها و قومیت ها را دارد که این امر بیشتر بخاطر یک نگاه سطحی نگری مبتدیانه است.

بطور مثال اگر امروزه تحقیق و پرسشی بین تعدادی از افراد یک قوم صورت پذیرد، عمدتا این افراد با اکثر جنگ های قبیله ای گذشته یا نسب چندین نسل فلان طایفه یا زیر و زبر وصلت های طایفه ای افراد شاخص با یکدیگر و یا تیره و تش بندی های همه طوایف با اطلاعاتی کامل و یا دست و پا شکسته پاسخ گو خواهند بود و در این زمینه هم انواع کتب،مقاله،یادداشت وجود دارد و هنوز هم تنور بحث و جنگ و جدل در محافل مختلف حقیقی و مجازی گرم بوده و هست اما شاید به ندرت بتوان اطلاع دقیقی یا حتی مختصری از صنعت، فرهنگ جهانی و ملی، تجارت، سیاست، قوانین وحقوق، کارآفرینی و تولید، وظایف اجتماعی و شهروندی، مهارت های فردی و گروهی، آموزش، کتاب، هنر و شاد زندگی کردن و … ارائه کنند.

بدون شک همه اقوام دارای تاریخی دیرینه، اصالت و دودمانی ارزشمند با ویژگی های خاص فرهنگی و شخصیتی هستند که همه گرامی و قابل احترام هستند و در دهکده جهانی در صورت برنامه ریزی و نگاه درست، فرصت به شمار می آیند.

اما شوربختانه این گرایش صرفا به قوم یا نژاد ختم نمی شوند، در ابعادی کوچکتر طوایف و تیره ها هم به دنبال اثبات برتری اصالت خود نسبت به دیگر طوایف در ایل یا قوم خود هستند و همین نگاه نیز بحث قومیت را دامن زده است.

افتخار به پیشینه، اصالت و قوم خود و دانستن تاریخ آن نه تنها بد نیست بلکه نشان روشن بینی و زنده نگه داشتن فرهنگ ایلی و قومی نیز میشود که خود نیز به لحاظ حفظ هویت ایلی و تاریخ شناسی و تلاش برای ثبت تاریخ و فرهنگ های محلی بسیار هم ارزشمند و مفید است، اما نگرانی اینجاست که ما نه تنها از این ظرفیت مطلوب هیچ بهره و استفاده ای در جهت رشد کلی جامعه نبرده ایم بلکه برعکس این مسئله باعث اختلاف، رقابتی غیر ضروری، لجاجتی ویرانگر و در نهایت فرصت سوزی برای نسل امروزی و فرزندانمان خواهیم شد.

اما از آنجایی که به احتمال زیاد خیلی ها با این نظر یا این نگارش مخالف هستند، با احترام به نظر مخالف آنها سئوالی را مطرح میکنم؛ برای ما که اکنون در حال گذران زندگی هستیم و هم در برابر گذشته و هم نسبت به جامعه کنونی و آینده وظایفی را دارا هستیم، آیا پدران و نیاکان ما مهم تر هستند یا فرزندان ما و آینده آنها؟آیا فرزندان ما در یک جامعه با آزادی های اجتماعی، سیاسی و دموکراتیک و متکی به نخبگان و شایستگان و تحت قوانین انسانی و محیط زیستی زندگی بهتری خواهند داشت یا در یک جامعه قوم گرای افراطی و متکی بر طایفه و خویشاوندی و بدور از هرگونه نگرش شایسته سالاری؟پاسخ روشن و عیان است.

هم حفظ میراث و فرهنگ ایلی، آیین ها، تاریخ و افتخارات گذشته قوم حائز اهمیت است و هم آینده فرزندان این کشور و از آنجایی که اجداد ما در عصر خود و اقتضای زمان و شرایط زندگی کردند، بدون شک آینده فرزندان و شیوه زندگی و نگرش آنها بسیار مهمتر و وظیفه ما در برابر آنها سنگین تر است.

چاره چیست؟
باید بدانیم و عمیقا درک کنیم که امروزه انسانهایی به آرامش و زندگی برتر و لذت بخش رسیده اند که از رنگ، پوست، نژاد، طایفه و جنسیت گذشته و تنها به دو مقوله انسانیت و محیط زیست فکر میکنند و باید بپذیریم نه خود ما و نه فرزندان و آیندگان ما در جامعه طایفه ای و قوم گرا به آرامش لازم و زندگی بهتر نخواهند رسید و بلکه همیشه دچار تنش، اضطراب، برافروختگی و تبعیض قرار خواهند گرفت.

جالب این است که اکثرا هم این موضوع را درک کرده ایم اما مانند کسی هستیم که بر شاخه نشسته و شاخه را با علم به این که سقوط خواهیم کرد، از ریشه قطع میکنیم، که نه تنها در حق خود بلکه در حق فرزندان و جامعه جفا میکنیم.

آرامش توسعه، رفاه و رسیدن به تمدن مدرن با نگاه انسانی و جهانی، زندگی آرمانیست که همه در آن لذت خواهند برد.