شباهت‌ها و تفاوت‌های بودجه رئیسی و روحانی

اگر فرض کنیم سند بودجه دولت نشانگر همه دخل و خرج دولت برای یک سال مالی است، تقریبا در این شکی نیست که مهم‌ترین سندی که هر فردی باید موضعی متقن نسبت به آن داشته باشد سند بودجه دولت است. جدا از اهمیت ذاتی سند بودجه، قانون بودجه ۱۴۰۱ نیز در شرایط خاصی به مجلس آمده است. شرایطی که هنوز افق روشنی برای دسترسی ایران به درآمدهای نفتی وجود ندارد و از طرفی تحریم و کرونا نیز طرف تقاضا و عرضه اقتصاد ایران را ضعیف کرده‌اند و همزمان کسری بودجه دولت در سال ۱۴۰۰ نیز ناپایداری زیادی در انتظارات تورمی ایجاد کرده است. به همین دلیل بررسی تفاوت‌های اعداد اصلی لایحه بودجه ۱۴۰۱ نسبت به سال‌ گذشته واجد اهمیت است و در این گزارش مهم‌ترین ارقام لایحه بودجه ۱۴۰۱ را بررسی می‌کنیم.

مهم‌ترین نکات درآمد بودجه ۱۴۰۱

درآمد مالیاتی: درآمد دولت در قانون بودجه ۹۹ حدود ۲۸۸ همت بوده است که در لایحه بودجه به ۳۱۷ همت و در قانون بودجه ۱۴۰۰ نیز به ۴۵۴ همت رسیده بود. درآمدهای دولت‌های پایدارترین درآمدهای بودجه است که بخش عمده آن حاصل اخذ مالیات است. در لایحه بودجه ۱۴۰۱ اما درآمدها را با رشدی ۴۶ درصدی به ۶۶۴ همت رسیده و مالیات نیز با رشدی ۶۳ درصدی نسبت به قانون بودجه ۱۴۰۰ به ۵۲۶ همت رسیده است. در واقع طبق لایحه بودجه ۱۴۰۱ مالیات رشد بیشتری نسبت به تورم انتظاری سال آینده خواهد داشت که عملا برای اولین بار چنین اتفاقی افتاده است.

درآمد نفتی: واگذاری درآمدهای سرمایه‌ای که بخش عمده آن درآمدهای نفتی است از ۱۰۷ همت در قانون بودجه ۱۳۹۹ به ۲۲۵ همت در لایحه ۱۴۰۰ و ۳۹۵ در قانون ۱۴۰۰ رسیده بود. در لایحه بودجه ۱۴۰۱ اما واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای به ۴۰۸ همت رسیده است که نسبت به قانون بودجه ۱۴۰۰ رشد ۹ درصدی و نسبت به لایحه بودجه ۱۴۰۰ رشد ۹۲ درصدی را داشته است. نکته حائز اهمیت در این مورد آن است که دولت در تبصره یک بودجه چیزی از تخصیص ارز ۴۲۰۰ به کالاهای اساسی نگفته است و در نتیجه بخشی از رشد زیاد درآمدهای نفتی در لایحه بودجه ۱۴۰۱ از این محل است که حدود ۱۰۰ همت بر درآمدهای نفتی خواهد افزوده که البته هنوز محل مصارف آن معلوم نیست.

فروش اوراق: منابع حاصل از فروش و واگذاری انواع اوراق مالی اسلامی در قانون بودجه ۱۳۹۹ حدود ۸۸ هزار میلیارد تومان بوده است که به دلیل وجود بیماری کرونا طی سال ۱۳۹۹ سقف آن توسط شورای سران اقتصادی تغییر کرد به نحوی که تا انتهای سال ۱۳۹۹ حدود ۲۰۰ همت اوراق به فروش رسید. با این حال در قانون بودجه ۱۴۰۰ منابع حاصل از فروش اوراق به ۱۳۲٫۵ هزار میلیارد تومان رسید که رشد ۵۰ درصدی را نسبت به قانون ۱۳۹۹ نشان می‌داد. اینک در لایحه بودجه ۱۴۰۱ سهم اوراق به ۸۸ همت رسیده است که نسبت به قانون ۱۴۰۰ رشد منفی ۳۴ درصدی و نسبت به لایحه ۱۴۰۰ نیز رشد منفی ۳۴ درصدی را نشان می‌دهد.

واگذاری شرکت‌های دولتی: منابع حاصل از واگذاری شرکت‌های دولتی در قانون بودجه ۱۳۹۹ حدود ۱۱٫۶ همت بوده است. اما در سال ۱۳۹۹ ارقام بیشتری از این محل حاصل شد و باعث شد که در قانون بودجه ۱۴۰۰ به ۲۵۶ همت برسد و ۲۰ برابر رشد کند؛ در حالیکه در لایحه بودجه ۱۴۰۰ حدود ۹۵ همت را به خود اختصاص داده بود. تحقق اندک این منابع در شش ماهه اول باعث شده که سهم این متغیر در لایحه بودجه ۱۴۰۱ به ۷۱ همت برسد که نشان می‌دهد نسبت به لایحه ۱۴۰۰ ۲۵ درصد کاهش یافته است.

منابع عمومی دولت: در نهایت لایحه بودجه ۱۴۰۱ درآمدهای عمومی دولت به ۱۳۷۲ همت رسیده است که نسبت به سقف دوم قانون ۱۴۰۰ رشد هفت درصدی و نسبت به لایحه بودجه ۱۴۰۰ رشد ۶۱ درصدی را نشان می‌دهد. آمارهای گذشته نشان می‌‌دهد منابع عمومی دولت از ۵۲۹ همت در سال ۱۳۹۹ به ۸۵۴ همت در لایحه ۱۴۰۰ و به ۱۲۷۷ همت در قانون بودجه ۱۴۰۰ رسید که رشد بیش از دو برابری را نشان می‌داد. در جدول زیر مقادیر درآمدهای لایحه بودجه ۱۴۰۱ به صورت خلاصه نشان داده شده است.

مهم‌ترین نکات مصارف بودجه ۱۴۰۱

هزینه‌های جاری: در لایحه بودجه ۱۴۰۱ مصارف بوجه به ۹۱۹ همت رسیده است که نسبت به قانون ۱۴۰۰ تنها ۵ درصد رشد داشته و نسبت به لایحه ۱۴۰۰ حدود ۵۱ درصد رشد را نشان می‌دهد. مخارج هزینه‌ای در لایحه بودجه ۱۴۰۰ حدود ۶۳۷ هزار میلیارد تومان در نظر گرفته شده بود که با اصلاحیه مجلس و شفاف‌سازی برخی هزینه‌ها به ۹۱۹ هزار میلیارد تومان در سقف دوم قانون ۱۴۰۰ رسید. علی‌رغم آنکه بودجه سال گذشته به صورت دو سقفی تصویب شده بود، اما شواهد نشان می‌داد که بسیاری از هزینه‌های مصرفی عملا در سقف دوم تحقق یافته بود و به همین دلیل رشد ۵ درصدی هزینه‌های جاری مهم‌ترین خبر لایحه بودجه ۱۴۰۱ بوده است.

بودجه عمرانی: لایحه بودجه ۱۴۰۱ نشان می‌دهد بودجه عمرانی نسبت به لایحه ۱۴۰۰ رشد ۱۴۱ درصد و نسبت به قانون بودجه ۱۴۰۰ حدود ۴۳ درصد رشد داشته و از ۱۷۶ همت به ۲۵۱ همت رسیده است. هزینه تملک دارایی‌های سرمایه‌ای از ۸۲ همت در قانون ۱۳۹۹ به ۱۷۶ همت در قانون بودجه ۱۴۰۰ رسیده بود که رشد بیش از ۱۰۰ درصدی را نشان می‌داد.

هزینه‌ها: در مجموع لایحه بودجه ۱۴۰۱ نشان می‌دهد هزینه‌ها نسبت به به سقف دوم قانون بودجه ۱۴۰۰ تنها هفت درصد رشد داشته است؛ در حالی که نسبت به لایحه بودجه ۱۴۰۰ (که البته ارقام اصلی هزینه لایحه بودجه ۱۴۰۰ بیشتر از مقادیری بود که در جداول کلان لایحه بودجه ۱۴۰۰ آمده بود) حدود ۶۳ درصد رشد داشته است.

ارزیابی تراز منابع و مصارف

به گزارش اقتصاددان به نقل از بورسان، تراز عملیاتی بودجه به معنی آن است که چه میزان از هزینه‌های جاری با درآمدهای جاری قابل پوشش است. در نتیجه طبق آمارهای موجود، تراز عملیاتی قانون بودجه ۱۳۹۹ حدود منفی ۱۱۰ همت بوده که در لایحه ۱۴۰۰ به منفی ۳۱۹ همت افزایش پیدا کرد و در سقف دوم قانون بود نیز بر حجم ناترازی افزوده شده بود و به منفی ۴۶۱ همت رسید. اما همانطور که در جدول زیر نیز مشاهده می‌کنیم، تراز عملیاتی لایحه بودجه ۱۴۰۱ نیز تقریبا همچون لایحه سال گذشته است و حدود ۳۰۱ همت کسری تراز عملیاتی دارد. کسری تراز عملیاتی مهم‌ترین پیشران کسری بودجه است؛ زیرا جنس مصارف آن احتمال عدم تحقق ندارد. از طرفی رشد شدید کسری تراز عملیاتی مهم‌ترین مشخصه بودجه در دو سال اخیر است که بخشی از آن بر اساس تراز سرمایه‌ای (فروش دارایی‌های زیر زمینی و هزینه آن برای مصارف روزانه) و بخشی از طریق تراز مالی مثبت (قرض گرفتن از آینده برای پوشش مخارج امروز) متعادل شده است.