سفرنامه ماوراء النهر ( قسمت هفتم، مقبره هزار ساله)

‍

مهمان خانه ای که در بخارا رزرو کرده بودم توسط یک خانم معلم زبان انگلیسی و خانواده اش اداره می شد. برای صبحانه یک خوراکی محلی شبیه شیر برنج و فرنی آماده کرده بود.
بعد از صبحانه به دیدن ارگ بخارا رفتیم.
بر اساس افسانه ها این ارگ توسط سیاوش شاهزاده کیانی و به خواست افراسیاب ساخته شده است و سیاوش در همین ارگ به خاک سپرده شده است.
از دوران باستان، فرمانروایان زیادی در آن سکونت داشته اند.
بزرگان ایران زمین از رودکی و فردوسی تا ابوعلی سینا بارها درباره این ارگ سخن گفته اند.
ابوعلی سینا درباره کتاب خانه این ارگ می گوید:
“من در این کتابخانه بسیار کتاب‌ها یافتم درباره آن چه نمی‌دانستم و آنچه هرگز پیش از این در زندگانی ام ندیده بودم ”
البته بیشتر آثار باقی مانده مربوط به قرن هجده میلادی به بعد و دوره امارت بخارا ست.
ارگ فعلی شامل مسجد، ساختمان کوش بیگی ( دفتر صدراعظم) ، تالار تاج گذاری، اصطبل ، زندان و … می شود.
یکی از اشیایی که در موزه ارگ به نمایش گذاشته شده بود، اولین روزنامه بخارا بود.
بخارای شریف روزنامه ای بود که به زبان فارسی در بخارا در سال ۱۹۱۲ منتشر شد و در نخستین شماره‌اش نوشته بود: «… به همت ملت‌پسندانه چند نفر معـارف‌پرور و ترقی‌خواه ، روزنـامـه‌ٔ بخـارای شـریف بـه زبان رسمی بـخـارا کـه فـارسی است، تأسیس شـده… برای ۹–۱۰ میلیون نفر… همین یک روزنـامـه است و فقط.»
به دلیل روشن گری هایش علیه استبداد امیر و روس ها، بعد از چند سال توقیف شد.
آخرین امیر بخارا به نام محمدعالم خان، در سال ۱۹۲۰ مثل خان خوارزم به دست بلشویک ها خلع شد و همراه خانواده اش به افغانستان فرار کرد و بخش بزرگی از ارگ در همان سال تخریب شد.
بعد از دیدن ارگ، به سمت مسجد بالاحوض رفتیم که در جلوی ارگ قرار دارد.ایوان مسجد بیست ستون زیبا دارد که با تصویر آن در آب نمای چهل ستون را تداعی می کند.
مقصد بعدی ، چشمه ایوب بود. مردم بخارا اعتقاد دارند که ایوب نبی با کوبیدن عصایش در این مکان، باعث جوشیدن چشمه ای شفا بخش شده است . چشمه ای را با همین روایت و به نام ایوب من قبلا در شهر شانلی اورفه ترکیه دیده بودم.
این بنا برعکس سایر ابنیه بخارا، گنبد مخروطی دارد و خبری از کاشی های فیروزه ای در آن نیست.بنا در قرن دوازدهم ساخته شده و بعدا به دستور امیر تیمور، گسترش یافته است.
در سال ۲۰۰۱ یادمان و موزه ای برای بزرگداشت امام محمد بخاری، نویسنده یکی از بزرگترین کتب حدیث اهل سنت در روبروی چشمه ایوب ساخته شده است.
با سرمایه کشورهای عربی، یک مقبره بزرگ برای او درمحل اصلی دفنش در نزدیکی سمرقند در حال ساخت است.
بعد به طرف مقبره بنیان گذار سلسله سامانی رفتیم که از نوادگان بهرام چوبین بود. این مقبره با الهام از طرح چهارطاقی آتشکده های دوران ساسانی و در قرن دهم میلادی ساخته شده است. این مقبره در اثر طوفان شن صدها سال زیر خاک مدفون شده و به همین دلیل از معدود بناهای بخاراست که از حمله چنگیز و… جان به در برده و بعد از هزار سال در اوایل قرن بیستم کشف شده است.
امیران سامانی از اولین امرای دوران اسلامی بودند که علی رغم نظریه نهی اسلام از ساخت گنبد و بارگاه برای مردگان، برای خود مقبره ساختند.
مردم بخارا نه تنها احیاگر زبان فارسی بعد از اسلام بودند بلکه از طریق بازرگانان ، شعرا و صوفیان و… زبان فارسی و آیین های مختلف اسلامی را به نقاط مختلف جهان گسترش دادند. من در سفرهای قبلی آرامگاه دو عالم اسلامی اهل بخارا را در شهرهای دوردستی مثل بمبئی ( به نام درگاه حاجی علی بخارایی) و پکن ( در مسجد نیوجیه) بازدید کرده بودم که نقش بزرگی در انتقال فرهنگ اسلامی به آن سرزمین ها داشتند.
این شهر به خاطر اهمیت آن از نظر علمی و فقهی به بخارای شریف مشهور شد.
بخارا به جز جاذبه‌های تاریخی، یک مقصد زیارتی به ویژه برای پیروان طریقت نقشبندی است.
مسلمانان زیادی از سراسر جهان برای زیارت هفت پیشوای آیین نقشبندی مشهور به هفت پیر به بخارا می آیند و آیین های خاص این زیارت را اجرا می کنند.
بعد از ناهار، عازم آرامگاه بهاءالدین محمد نقشبندی در روستای ” قصر عارفان” در نزدیکی بخارا شدیم.
آرامگاه او فاقد سقف و گنبد است ولی در اطراف آن در دوره های مختلف مسجد و خانقاه و… ساخته شده است.
زیارت او آداب خاصی داشته که شامل طواف و… می شده و درختان محوطه هم مقدس محسوب می شده اند.
مدفن سلاطین و امرای زیادی در مجموعه ای در نزدیکی آرامگاه بهاءالدین نقشبندی قرار دارد که به ” دخمه شاهان” معروف است.
بعد از زیارت، با یک مینی بوس به مرکز شهر برگشتیم .

سفرنامه را به صورت تصویری هم می توانید در هایلایت ازبکستان در اینستاگرام من دنبال کنید.
https://instagram.com/shafiei_motahar