توسعه در باتلاق معیشت

به دولت پاس‌ گل‌هایی برای کنترل شرایط داده‌ می‌شود

کشور طی چند سال گذشته با چالش‌های اقتصادی و سیاسی متعددی روبه‌رو بوده ‌است؛ چالش‌هایی که نتیجه آن را می‌توان در فضای اقتصادی و سیاسی امروز ایران مشاهده ‌کرد. کاهش شدید سرانه درآمد ملی و تشدید فقر، شوک‌های تورم و جهش نرخ ارز، کاهش سرمایه اجتماعی و بحران مهاجرت و‌… تنها گوشه‌ای از معضلاتی است که کشور با آن دست و پنجه نرم می‌کند. شرایطی که منجر به عقب‌افتادگی اقتصاد ایران در ابعاد و حوزه‌های مختلف شده است.
حمل‌ونقل عمومی به ویژه در کلان‌شهرها یکی از بخش‌هایی است که با عقب‌افتادگی جدی روبه‌رو است. نگاهی به قوانین و هدف‌گذاری‌ها و مقایسه آن با شرایط موجود به خوبی نمایانگر این عقب‌افتادگی است؛ به عنوان مثال در تهران باید براساس قوانین ۱۵ میلیون سفر توسط مترو و اتوبوس انجام شود که این رقم در حال حاضر حدود ۳ میلیون سفر است. این عقب‌افتادگی به حدی است که برای جبران آن به تامین مالی هنگفتی نیاز است؛ به عنوان نمونه تنها تامین واگن‌های متروی تهران براساس اهداف تعیین‌شده نیاز به ۶ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری دارد.
محسن هاشمی‌رفسنجانی‌ رییس پیشین شورای شهر تهران و مدیرعامل اسبق شرکت متروی تهران در گفت‌وگو با روزنامه «جهان‌صنعت» بزرگ‌ترین چالش کنونی را نبود نگاه توسعه‌ای و همچنین فاصله گرفتن از تعادل می‌داند. در ادامه مشروح این گفت‌وگو را می‌خوانید.
محسن هاشمی در ابتدای گفت‌وگو بیان کرد: جمعیت ساکن استان تهران ۱۶ میلیون نفر معادل حدود ۱۸ درصد جمعیت کل کشور برآورد می‌شود؛ بنابراین در این شرایط شهرنشینی از اهمیت بالایی برخوردار است و در نتیجه باید در برنامه‌ها و سیاست‌ها به صورت جدی‌تری به آن نگاه‌ شود. یک موضوع مهم درخصوص شهرنشینی و به‌طور ویژه در کلان‌شهری همانند تهران، حمل‌ونقل است که البته مردم تهران آسیب جدی از این مساله می‌بینند. براساس نظرسنجی‌های صورت گرفته، دغدغه ۹۳ درصد از مردم، آلودگی هوا و ترافیک است که معضلات اصلی ابرشهرها محسوب می‌شود. مصرف روزانه سوخت در کشور از مرز ۱۳۰ میلیون لیتر عبور کرده که این عدد در تهران حدود ۲۵ میلیون لیتر است. این میزان از مصرف بنزین و سوخت فسیلی در نهایت منجر به آلودگی شدید می‌شود.
هاشمی ادامه داد: هر چند برطرف کردن این موضوع نیاز به نگاه توسعه‌ای دولت دارد، اما در شرایط کنونی،‌ نگاه دولت از توسعه به معیشت تغییر کرده‌ است. با وجود این درخصوص همین موضوع معیشت مردم نیز باید توجه داشت که بخشی از هزینه خانوار مربوط به حمل‌ونقل است. متاسفانه نگاه دولت‌ها و مسوولان به موضوع حمل‌ونقل آنگونه که باید باشد، نیست و همین موضوع منجر شده که حمل‌ونقل به ویژه در کلان‌شهرها آسیب جدی ببیند و حمل‌ونقل در کشور در مقایسه با کشورهای توسعه‌یافته دچار یک عقب‌افتادگی قابل‌توجهی شده‌ باشد.

قوانین خوبی که اجرا نمی‌شوند

به گزارش اقتصاددان به نقل از جهان‌صنعت ، هاشمی با طرح این پرسش‌ که چه باید می‌کردیم و چرا نکردیم، گفت: در کشور قوانین خوبی می‌نویسیم، اما متاسفانه در اجرا ضعیف هستیم و البته نسبت به عدم اجرای این قوانین نیز برخوردی صورت نمی‌گیرد. در برنامه‌های توسعه و بودجه سالانه، بحث حمل‌ونقل عمومی، آلودگی هوا و محیط زیست چند قانون وجود دارد که متاسفانه اجرا نمی‌شود. یکی از مهم‌ترین قوانین موجود، قانون مدیریت مصرف سوخت است. در این قانون اشاره شده که حمل‌ونقل عمومی در تهران باید مشتمل بر ۳۰ درصد مترو، ۲۵ درصد اتوبوسرانی باشد و بخشی هم به صورت تاکسیرانی انجام شد، اما با وجود ۷ خط مترو که شامل ۲۰۰ کیلومتر و ۱۴۰ ایستگاه (به زودی به ۱۵۰ ایستگاه می‌رسد) است، به دلیل کمبود وسایل متحرک، استفاده بهینه‌ای از آن نمی‌شود. اگر فرض کنیم در شهر تهران، روزانه بین ۲۰ تا ۲۲ میلیون سفر انجام می‌شود، باید براساس قوانین ۱۵ میلیون سفر توسط مترو (۱۰ میلیون سفر) و اتوبوس (۵ میلیون سفر) انجام شود. اگر این هدف محقق شود،‌ در حمل‌ونقل عمومی همانند کشورهای توسعه‌یافته خواهیم بود، ولی متاسفانه در حال حاضر سفرهای روزانه توسط مترو عددی حدود ۲ میلیون نفر بوده و این رقم برای اتوبوسرانی حدود یک میلیون است.
وی تاکید کرد: در این شرایط مردم برای سفرهای شهری از سایر وسایل نقلیه همانند خودروهای شخصی استفاده می‌کنند، اما باید توجه داشت که این موضوع به دلیل سوخت ارزان است و در صورتی که قیمت سوخت با توجه به عقب‌ماندگی حمل‌ونقل عمومی افزایش پیدا کند، منجر به ایجاد نارضایتی‌های شدید اجتماعی خواهد شد.

عقب‌افتادگی عجیب از برنامه جامع حمل‌ونقل عمومی

هاشمی درخصوص راهکار برون‌رفت از شرایط کنونی گفت: تهران برنامه جامع حمل‌ونقل عمومی دارد که براساس آن باید حدود ۴۵۰ کیلومتر خطوط ریلی انبوه‌بر مشتمل بر ۱۲ خط و ۲۵۰ ایستگاه ساخته شود. مکمل این سیستم نیز ۹هزار اتوبوس برقی است. همچنین باید حدود ۷هزار واگن تامین شود که در حال حاضر این عدد با در نظر گرفتن متروی تهران-کرج حدود ۱۵۰۰ واگن است. در صورتی که شبکه مترو براساس هدف‌گذاری‌ها باشد، هر خط مترو ظرفیت یک میلیون سفر روزانه را دارد. به بیان دیگر، در صورت احداث ۱۲ خط، دستیابی به هدف ۱۰ میلیون سفر روزانه به وسیله مترو به راحتی قابل دستیابی است. اگر اتوبوسرانی هم مکمل مترو و عمود بر آن گسترش یابد، شبکه حمل‌ونقل عمومی کامل خواهد شد.
وی ادامه داد: البته برای تکمیل این شبکه به یک سرمایه قابل‌توجه نیاز است؛ به عنوان مثال فقط تامین ۶ هزار واگن حتی با فرض داخلی‌سازی، نیاز به بودجه در حدود ۶ میلیارد دلار است. درخصوص اتوبوس برقی نیز با فرض میانگین قیمت ۵۰۰ هزار دلار، تامین ۹ هزار اتوبوس برقی نیاز به بودجه‌ای در حدود ۵/۴ میلیارد دلار است. البته باید توجه داشت که این موضوع تنها درخصوص تهران نیست و در سایر کلان‌شهرها در وضعیت مشابهی قرار دارد. به عنوان مثال در شهرهایی همانند شیراز، اصفهان، مشهد و تبریز نیاز به ۴ تا ۵ خط مترو وجود دارد. این در حالی است که به جز مشهد سایر شهرها تنها یک خط مترو دارند. بنابراین به‌طور کلی کشور در حوزه خطوط ریلی انبوه‌بر و اتوبوس برقی در کلان‌شهرها دچار عقب‌ماندگی جدی شده است.
وی درخصوص نگاه توسعه شهرداری در دو سال گذشته بیان کرد: اصولا دولت‌ها با شهرداری‌ها تعامل خوبی ندارند و کمکی به حمل‌ونقل نمی‌کنند. به عنوان مثال در زمان مسوولیت بنده،‌ ساخت مترو با فاینانس بین‌المللی انجام شد، اما الان به دلیل تحریم‌ها چنین امکانی وجود ندارد.
هاشمی با بیان اینکه این عقب‌افتادگی تنها درخصوص حمل‌ونقل کلانشهرها نیست، گفت: همین معضلات در سیستم راه‌آهن نیز وجود دارد. در حال حاضر شبکه ریلی کشور حدود ۱۳ هزار کیلومتر است که عمدتا به صورت یک خط است که باید دو خط باشد. همچنین مراکز استان‌ها باید با قطارهای پرسرعت به هم متصل شوند نه با قطارهایی که ۹۰ کیلومتر در ساعت حرکت می‌کنند. درخصوص حمل‌ونقل هوایی اگر بخواهیم نگاه توسعه‌ای داشته باشیم، باید حداقل ۲۰۰ هواپیما در کشور وجود داشته باشد. برای رسیدن به این سطح از ناوگان هوایی و با فرض اینکه هیچ مشکلی برای تامین مالی آن (حدود ۴۰ میلیارد دلار) وجود ندارد، خریداری این تعداد هواپیمای نو به ۱۵ سال زمان نیاز دارد.
نگاه توسعه‌ای فراموش شده است
هاشمی با بیان اینکه این موضوع نیاز به نگاه توسعه‌ای جدی دارد،‌ گفت:‌ در شرایط کنونی تمام تمرکز دولت بر این است که حداقل معیشت را برای مردم فراهم کند. به بیان دیگر، شرایط تحریمی و تورمی و مشکلات بودجه‌ای طی یک دهه گذشته منجر شده که نگاه توسعه جدی در کشور فراموش شود. در حقیقت کشور تا سال ۸۴ نگاه توسعه‌ای خوبی داشت، اما از زمانی که کشور به سمت قطعنامه‌های شورای امنیت رفت، آهنگ توسعه کشور به شدت کاهش پیدا کرد. به بیان دیگر، تامین کالاهای اساسی و ثبات نرخ ارز در شرایط تحریمی، به افتخاری برای دولت مبدل شده است.
وی تاکید کرد: در شرایط کنونی که کشور در بسیاری از جنبه‌ها دچار عقب‌افتادگی جدی‌ است، نیاز به منابع مالی هنگفتی وجود دارد که این کمبود با آزادسازی منابع ارزی بلوکه‌شده ۶ میلیارد دلاری رخ نخواهد داد. باید پذیرفت که برای جبران این عقب‌افتادگی باید درآمدهای ارزی کشور به شدت افزایش پیدا کند. فرض کنید درآمدهای صادراتی غیرنفتی ایران حدود ۵۰ میلیارد دلار است و به همین میزان صادرات نفتی داریم که حدود ۱۰۰ میلیارد دلار می‌شود. در صورتی که صادرات مالزی حدود ۴۰۰ میلیارد دلار بوده و درآمد صادراتی ترکیه دو تا سه برابر ایران است.
هاشمی ادامه داد: در این شرایط حتی در نوشتن برنامه‌های توسعه با تاخیر قابل توجهی روبه‌رو هستیم. در حالی سیاست‌های کلی برنامه هفتم توسعه در مجمع تشخیص مصلحت نظام در دولت آقای روحانی نوشته می‌شد که با وجود گذشت دو سال از دولت آقای رییسی، این برنامه نهایی نشده است. در این شرایط حتی به این برنامه نقدهای جدی وارد نیست. به نظر من، آن چیزی که در شرایط کنونی اهمیت دارد، وجود یک مجلس کاملا توسعه و با فکر توسعه در همه بخش‌‌هاست. اگر بخواهم مثالی بزنم، نگاه توسعه‌ای، نگاهی است که مرحوم آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی داشتند. ایشان در اوج جنگ با توجه به اینکه تعداد کافی دانشگاه برای جذب دانشجو وجود نداشت و مردم برای تحصیل به خارج می‌رفتند، در خطبه دانشگاه آزاد را می‌خوانند که در نهایت این دانشگاه به یک تا دو میلیون دانشجو می‌رسد و ۴۰ درصد آموزش عالی کشور را در اختیار دارد یا مثلا سه سال بعد از این موضوع و دوباره در اوج جنگ، خطبه مترو را می‌خوانند.

زیربنای توسعه کشور در دوران مرحوم رفسنجانی و خاتمی گذاشته شد

هاشمی گفت: در برنامه‌ توسعه پس از پایان جنگ نگاه توسعه‌ای جدی وجود داشت؛ بسیاری از آثار کنونی‌ که در صنایع مختلف همچون برق، فولاد، پتروشیمی و حتی مترو وجود دارد، حاصل نگاه توسعه‌ای آن زمان است. به‌طور مشخص اگر فعالیت‌های مربوط به دوران ریاست‌جمهوری مرحوم آیت‌الله رفسنجانی و خاتمی اجرا نشده بود،‌ امروز هیچ طرحی برای افتتاح نداشتیم. درست است که مسوولان کنونی به کنایه می‌گویند پروژه‌های ۲۰ سال پیش را افتتاح می‌کنیم، اما این صحبت‌ها به این معنا است که پروژه جدیدی طی دو دهه گذشته اجرا نشده است. باید توجه کرد که بخش اعظمی از پیشرفت این پروژه‌ها در سال‌های گذشته انجام شده‌ و مسوولان تنها با اجرای بخش‌های پایانی آن، این پروژه‌ها را به نام خود تمام می‌کنند.

پاس گل‎هایی که به دولت داده می‌شود

هاشمی در پاسخ به این پرسش که آیا آقای رییسی‌ رییس‌جمهور یک دوره‌ است، پاسخ داد: من قضاوتی در این مورد نمی‌کنم اما اگر براساس استمرار تاریخ نگاه کنیم، تمام روسای‌جمهور در کشور ماه هشت ساله بودند مگر شاهد یک اتفاق ویژه‌ای باشیم. به نظر بنده، با توجه به شعار سال و همان‌گونه که پیش‌تر گفتم، نگاه دولت معیشتی و کنترل تورم است. در این میان پاس گل‌هایی به دولت داده می‌شود که بتواند شرایط را کنترل کند. از سرگیری روابط با عربستان نمودی از این پاس‌های گل است که همین موضوع از سوی برخی با چالش‌هایی همراه است.
وی درخصوص مقایسه عملکرد دولت حسن روحانی و ابراهیم رییسی گفت: اول باید در نظر داشت که نمی‌توان عملکرد هشت ساله دولت آقای روحانی را با عملکرد دو ساله دولت آقای رییسی مقایسه کرد. با این وجود به نظرم باید دولت آقای روحانی را به دو بخش تقسیم کنیم. بخش قبل از ترامپ و بعد از ریاست‌جمهوری ترامپ. هر‌چند که برخی از گروه‌های سیاسی به دلیل عدم مشارکت نقدهایی داشتند اما در دولت نخست آقای روحانی و به‌طور مشخص ۵ سال ابتدایی ریاست‌جمهوری ایشان با توجه به مذاکرات برجام،‌ رشد اقتصادی و ثبات قیمت‌ها خوب بود و عملکرد قابل قبولی داشت. اما بعد از خروج ترامپ و در دوره دوم شرایط متفاوت شد و به نظرم آقای روحانی دچار انفعال شد. به بیان دیگر، بلاتکلیفی درخصوص مواجهه با ترامپ و اجازه‌هایی که برای مذاکره نیاز بود، صدمه‌ زیادی به کشور وارد کرد. در پایان دولت آقای روحانی که ترامپ رفت، شرایط می‌توانست بهبود پیدا کند که اجازه داده نشد. قرار شد این موضوع در دولت بعدی انجام بگیرد اما این موضوع نیز با ایده‌هایی همچون زمستان سخت به طول انجامید. اکنون نیز به نظر می‌رسد اقداماتی در حال انجام است اما عدم شفافیتی در این خصوص وجود دارد که منجر می‌شود اطلاعات کاملی برای تحلیل دقیق نداشته باشیم.
رفسنجانی در پاسخ به این پرسش که چه توصیه‌ای برای دولت دارید،‌ گفت: به نظرم باید به عقلانیت و سیاست اعتدالی آیت‌الله رفسنجانی بازگردیم. باید توجه داشت که بنای اسلام نیز براساس اعتدال است و باید از افراط و تفریط در هر زمینه‌ای دوری کرد. معتقدم اگر کشور به سیاست‌های اعتدالی بازگردد، این امکان وجود دارد که کشور به ریل توسعه باز گردد و در دو برنامه توسعه آینده به اقتصادی در شأن مردم ایران برسیم.

فضای سیاسی یکدست به چالش منتهی خواهد شد

هاشمی‌رفسنجانی با تکذیب پیش ثبت‌نام خود در انتخابات مجلس گفت: تعداد معدودی از چهره‌های برجسته کارگزاران ثبت‌نام کرده‌اند. البته باید توجه داشت که احزاب مرجع در برابر روند پیش‌ثبت‌نام آمادگی نداشتند و این تغییر رویه ناگهانی بسیاری را دچار مشکل کرد. در حالی که این تغییر قانون‌ قرار بود کار شورای نگهبان را کاهش دهد، عملا معکوس عمل کرد. در دوره‌های گذشته حدود ۱۶ هزار نفر ثبت‌نام می‌کردند اما در این دوره ۴۸ هزار نفر پیش‌ثبت‌نام کردند و ۴۴ هزار نفر هم کد رهگیری گرفتند. در این شرایط برای تحلیل انتخابات مجلس باید صبر کرد تا ثبت‌نام اصلی انجام شود. وی در پایان و در پاسخ به تبعات یکدست شدن دوباره فضای سیاسی‌ بیان کرد: به نظرم آرامش یکدست شدن فضای سیاسی اصولا به سمت چالش می‌رود. مگر اینکه با روش‌هایی که آقای لاریجانی از آن به عنوان خالص‌سازی نام‌ می‌برد، از این چالش‌ها جلوگیری کنند. اگر به یاد داشته باشید، در سال‌های دهه ۶۰ نیز کشور پس از آرامشی که به سختی به دست آمده بود، با یک چالش جدی روبه‌رو شد و همان چالش چپ و راست نیز تا امروز ادامه دارد. بنابراین در نظر داشته باشید که اگر از یک انتخابات یکدست، فضای سیاسی یکدست شکل بگیرد، باید منتظر چالش‌های جدی باشید؛ کمااینکه زمزمه‌های این چالش‌ها نیز به گوش می‌رسد.

مخاطب گرامی، ارسال نظر پیشنهاد و انتقاد نسبت به خبر فوق در بخش ثبت دیدگاه، موجب امتنان است.

ع