ایران کجای پروژه جدید چین است؟

 تقریبا ماه گذشته مقامات چینی از راه اندازی کریدور جدیدی خبر دادند که راه آهن چین، قرقیزستان و ازبکستان که عموماً به عنوان CKU نامیده می‌شود، و انتظار می‌رود پس از تکمیل مطالعات امکان سنجی در سال جاری، در سال ۲۰۲۳ آغاز شود.

این پروژه از سال ۱۹۹۷ بلاتکلیف بود اما در میان تغییر زنجیره تامین در پی حمله روسیه در اوکراین، مجددا احیا شده است. بنابراین، هر سه طرف پروژه بر علاقه خود برای اجرای پروژه تاکید کرده‌اند. راه آهن CKU تجارت و اتصال را نه تنها برای چین، قرقیزستان و ازبکستان تقویت می‌کند، بلکه مزایای شاخه آن برای کل منطقه از جمله افغانستان و ایران نیز در دسترس خواهد بود.

مختصات کریدور جدید

راه آهن چین-قرقیزستان- اربکستان ۵۲۳ کیلومتر طول خواهد داشت که ۲۱۳ کیلومتر در چین، ۲۶۰ کیلومتر در قرقیزستان شامل نزدیک به ۹۰ تونل و سپس ۵۰ کیلومتر در ازبکستان خواهد بود. راه آهن CKU علاوه بر کاهش زمان حمل و نقل ۷ تا ۸ روزه، مسافت ۹۰۰ کیلومتری چین تا اروپا و خاورمیانه را کاهش می‌دهد. این مسیر از پایانه راه آهن کاشغر (متصل به شبکه ریلی ملی چین) در استان سین کیانگ چین تا شهر اندیجان در ازبکستان از طریق استان‌های نارین و اوش قرقیزستان امتداد می‌یابد. هزینه تقریبی راه آهن ۴.۵ میلیارد دلار است که احتمالاً توسط کشورهای عضو یا سازمان‌های بین‌المللی و منطقه‌ای تقسیم می‌شود.

به گزارش اقتصاددان به نقل از بازار ،   مسیر CKU به بخش جنوبی قطار باری چین-اروپا تبدیل می‌شود و چین، قرقیزستان و ازبکستان را از طریق ایران و ترکیه به اروپای مرکزی و شرقی متصل می‌کند. همچنین از ازبکستان، راه آهن CKU می‌تواند با راه آهن ازبکستان-ترکمنستان به بندر ترکمن باشی در دریای خزر متصل شود. در بندر ترکمن می‌تواند با بندر باکو در آذربایجان و به بازارهای گرجستان، ترکیه و کشورهای اتحادیه اروپا در دریای سیاه بلغارستان و رومانی تقسیم شود، یا می‌تواند به سمت جنوب به بنادر ایران در دریای خزر مانند انزلی یا بندر ایران در چابهار حرکت کند. از آنجا، دسترسی دریایی به خاورمیانه، شرق آفریقا و جنوب آسیا منتهی می‌شود.

با پیش‌بینی افزایش فعالیت تجاری با این خط ریلی، قرقیزستان قصد دارد به عنوان یک مرکز تولید و پردازش سبک برای تجارت آسیای مرکزی توسعه یابد. چین و ازبکستان هر دو خواستار کوتاه‌ترین مسیر از طریق کوهستانی قرقیزستان هستند، اما بیشکک خواهان یک مسیر طولانی‌تر CKU از طریق مراکز پرجمعیت برای سرریز تاثیرات آن مانند ایجاد مشاغل جدید و فرصت‌های صادراتی برای محصولات محلی است. هزینه‌های ترانزیت از کریدور می‌تواند به بهبود قابل توجه اقتصاد قرقیزستان کمک کند.

پیشتر ازبکستان پروژه راه آهن پاپ-انگرن با هدف کاهش هزینه و پیوند بازارهای داخلی با بازارهای بین المللی را ایجاد کرده بود. پس از اتصال CKU با Pap-Angren، ازبکستان به یک مرکز کلیدی برای پروژه‌های اتصال منطقه‌ای تبدیل خواهد شد. CKU می‌تواند با کریدور ترانس افغانستان ( تَرمز-مزار شریف-کابل-پیشاور) منتهی به بنادر دریایی کراچی و گوادر در پاکستان متصل و همچنین از ترکمنستان تا دریای خزر، آذربایجان و ترکیه عبور کند. توافقنامه تجاری اخیر ازبکستان با بریتانیا و اتحادیه اروپا هزاران محصول را پوشش می‌دهد که اکنون می‌توانند بدون عوارض گمرکی صادر شوند.

این قراردادهای تجاری برای سرمایه گذاران خارجی که به دنبال ایجاد تسهیلات ازبکستان برای تولید صادرات هستند، جذاب خواهد بود. علاوه بر کریدور CKU، ازبکستان در حال حاضر اتصال منطقه‌ای در شمال به قزاقستان و روسیه و در غرب به ترکمنستان و کریدور شمال-جنوب (INSTC) دارد. البته پتانسیل برای CKU بیشتر افزایش می‌یابد، اگر با خط حمل و نقل ریلی پاکستان-ایران-ترکیه که اخیرا بازگشایی شده است وصل شود، لازم به یادآوری است که اتصال ریلی از پاکستان به چین قبلاً به عنوان بخشی از کریدور اقتصادی چین پاکستان (CPEC) برنامه ریزی شده است.

هنگامی که CKU شروع به کار کرد، می‌تواند از طریق زمین، راه‌آهن و هوا به قزاقستان نیز متصل شود. در حال حاضر، ازبکستان عضو ناظر است و انتظار می‌رود به زودی به اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) بپیوندد. اتحادیه اقتصادی اوراسیا متشکل از روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، بلاروس و ارمنستان با تعدادی از کشورها قراردادهای تجارت آزاد دارد. CKU همچنین می‌تواند با قرارداد چهارجانبه ترانزیت و تجارت (QTTA) به همراه پاکستان، چین و قرقیزستان که دروازه‌ای جایگزین برای آسیای مرکزی به آب‌های گرم بندر گوادر است، مرتبط شود. ازبکستان در حال حاضر به دنبال عضویت در QTTA است.

با این حال، کشورهای شرکت‌کننده در کریدور CKU باید با چالش‌های برآورده کردن هزینه‌های بالاتر، مسیرهای کوهستانی در قرقیزستان که نیاز به حفاری بیش از ۹۰ تونل دارند، شرایط آب و هوایی سخت زمستان، تفاوت گیج راه‌آهن با چین، بی‌ثباتی سیاسی قرقیزستان، تدارکات و مسائل فنی، قبل از اینکه مسیر ریلی پیشنهادی به واقعیت تبدیل شود.

به طور خلاصه، کریدور راه آهن CKU تعدادی فرصت استراتژیک و اقتصادی را برای کشورهای عضو چین، ازبکستان و قرقیزستان و همچنین سازمان‌ها و دولت‌های منطقه‌ای ارائه می‌دهد. طرف چینی CPEC از کاشغر شروع می‌شود که نقطه شروع CKU است. این بدان معناست که صادرات ازبکستان و قرقیزستان می‌تواند به بازارهای پاکستان برسد. از طریق CKU، چین این شانس را پیدا می‌کند که مسیرهای تجاری خود را متنوع کند و به روابط تجاری چین و اتحادیه اروپا انعطاف پذیری می‌بخشد. در پنج ماه اول سال ۲۰۲۲، اتحادیه اروپا با حجم تجارت ۳۲۸ میلیارد دلار به دومین شریک تجاری بزرگ چین تبدیل شد. فرصت‌های تجاری جدید در قرقیزستان و ازبکستان باعث رونق می‌شود و از ناآرامی‌های داخلی جلوگیری می‌کند، این به چین در تثبیت مرزهای غربی کمک خواهد کرد. کریدور CKU مطمئناً کریدور میانی را تقویت خواهد کرد.

کریدور میانی چیست؟

در جریان کنفرانس ژوئن ۲۰۲۲ «همکاری حمل و نقل بین قزاقستان و اتحادیه اروپا» که توسط سفارت قزاقستان در بروکسل برگزار شد. مقامات اتحادیه اروپا و رهبران تجاری قزاق در مورد چشم انداز توسعه مسیرهای تجاری بین قزاقستان در تجارت چین و اتحادیه اروپا در چارچوب حمله روسیه به اوکراین بحث کردند. سرمایه گذاری در مسیرهای بین قاره‌ای آسیای مرکزی از زمان حمله روسیه در فوریه به اوکراین، اهمیت بیشتری پیدا کرد چون تجارت از طریق این منطقه و عمدتاً از طریق کریدور شمالی (چین، قزاقستان، روسیه، بلاروس، لهستان، آلمان) تحت تأثیر تحریم‌های اتحادیه اروپا قرار گرفت.

بنابر اعلام مسئولان بازرگانی کشورهای مربوطه، تجارت در این منطقه ۴۰ درصد یا به طور بالقوه بیشتر کاهش یافته است. از همین روی باید کریدور میانی کارآمدتر شود. نه به عنوان جایگزینی برای کریدور شمالی، بلکه برای در اختیار گرفتن بخشی از جریان کالا. کریدور میانی یا مسیر حمل‌ونقل بین‌المللی ترانس خزر (TITR)، یک توسعه نهادی چندجانبه است که شبکه‌های حمل‌ونقل ریلی چین و اتحادیه اروپا را از طریق آسیای مرکزی، قفقاز، ترکیه و اروپای شرقی به هم متصل می‌کند.

با عبور از قزاقستان و پایین‌تر از کریدور میانه، کالاهای چینی تقریباً در نیمی از زمانی که از طریق مسیرهای تجاری دریایی طی می‌کنند، به بازار اتحادیه اروپا می‌رسند. بنابراین با جنگ در اوکراین، کریدور شمالی (از طریق روسیه و بلاروس) اهمیت خود را از دست داد و اکنون توجه به کریدور میانی، در سراسر خزر و دریای سیاه متمرکز شده است. از دیدگاه اتحادیه اروپا نیز کریدور میانی در میان گزینه‌های جایگزین برای مسیرهای تجاری که از روسیه می‌گذرد بسیار مهم و عنصر تعیین‌کننده در تجارت چین با اروپاست. البته اتحادیه اروپا باید برخی از موانعی که باعث کاهش سرعت حمل و نقل کالا از طریق کریدور میانی می‌شود را برطرف کند.

تاثیرات CKU بر تجارت دوجانبه

قرقیزستان صادرات کالا به ازبکستان را از ژانویه تا آوریل ۲۰۲۲ افزایش داده است. این خبر تاثیر مثبت تصمیم اخیر برای شروع کار راه آهن چین – قرقیزستان – ازبکستان (CKU) را تأیید می‌کند. بر اساس داده‌های رسمی قرقیزستان، صادرات کالا از قرقیزستان به ازبکستان در چهار ماهه اول سال ۲۰۲۲ به ۶۱.۱ میلیون دلار رسیده که ۷.۹ درصد نسبت به مدت مشابه در سال ۲۰۲۱ (۵۶.۶ میلیون دلار آمریکا) بیشتر است.

گردش مالی تجاری دوجانبه بین قرقیزستان و ازبکستان از ژانویه تا آوریل ۲۰۲۲ به ۱۴۶ میلیون دلار افزایش یافته که ۵ درصد بیشتر از مدت مشابه در سال ۲۰۲۱ است. صادرات ازبکستان به قرقیزستان در دوره گزارش به ۸۴.۹ میلیون دلار آمریکا رسید که ۳ درصد بیشتر از مدت مشابه در سال ۲۰۲۱ (۸۲.۴ میلیون دلار آمریکا) بود. از نظر حجم کلی منطقه، چین، روسیه، قزاقستان، ترکیه و ازبکستان بزرگترین شرکای تجاری قرقیزستان در این دوره بودند.

قرقیزستان و ازبکستان قصد دارند تجارت دوجانبه را به ۲ میلیارد دلار در سال افزایش دهند. همکاری‌های صنعتی بین دو کشور به طور فعال در حال توسعه بوده، پروژه‌های مشترک مهمی در زمینه انرژی، حمل و نقل و لجستیک در حال اجرا است. صندوق توسعه ازبکستان و قرقیزستان با سرمایه ۲۰۰ میلیون دلار برای حمایت مالی از این پروژه‌ها راه اندازی شده است.