آدرس غلط رئیس کل از اشتغال در ایران

دکتر علی صالح‌آبادی رئیس کل بانک مرکزی در دولت ابراهیم رئیسی طی نشستی با اعضای مناپ برخی از نشانه‌های بهبود اقتصاد ایران را نام برده است که در این میان توجه به رشد مثبت غیر نفتی طی فصل دوم سال ۲۰۲۱ و نیز کاهش نرخ بیکاری به ۸٫۸ درصد قابل توجه است. این نوشته در مقام نقد آمارهای گفته شده نیست بلکه به دنبال آن است که نشان دهد تاکید بر کاهش نرخ بیکاری تصویر روشنی از وضعیت بیکاری به عنوان یک متغیر اقتصاد کلان نمی‌دهد. لذا در این نوشته ابتدا به صحت‌سنجی ادعای گفته شده توسط رئیس کل می‌پردازیم و در ادامه برخی از ملاحظات توجه بیشتر به بازار کار را ذکر خواهیم کرد.

نرخ بیکاری و نمایش ناقص اوضاع بازار کار

اظهارات رییس کل بانک مرکزی راجع به فاصله‌گرفتن اقتصاد کشور از رکود، جای تأمل و صحت‌سنجی دارد؛ به خصوص اشاره به کاهش نرخ بیکاری در شرایط فعلی، چندان اطلاعات کامل و درستی را ارائه نمی‌دهد. می‌دانیم که فرد بیکار کسی است که در جست‌وجوی شغل بوده اما موفق به کسب هیچ شغلی نشده است. مجموع افراد بیکار و شاغل هم مجموعه‌ی افراد فعال در بازار کار را تشکیل می‌دهد. در نهایت نرخ بیکاری نسبت افراد بیکار به افراد فعال است. بنابراین ارائه‌ی صرف نرخ بیکاری بدون اشاره به خالص خروج افراد از بازار کار می‌تواند گمراه‌کننده باشد. نرخ مشارکت نسبت افراد فعال را به کل افراد در سن کار بیان می‌کند. آمارهای مرکز آمار ایران نشان می‌دهد نرخ مشارکت در بهارهای ۱۳۹۸، ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ به ترتیب ۴۴.۷، ۴۱.۰ و ۴۱.۴ بوده است. بنابراین هنوز بخش بزرگی از کسانی که در سال کرونایی ۹۹ از بازار کار خارج شده‌اند، به بازار کار برنگشته‌اند. همانطور که نمودار زیر نشان می‌دهد، در سال ۹۹، به طور خالص حدود نیم‌میلیون نفر از مردان و نزدیک ۹۰۰هزار نفر از زنان از بازار کار خارج شدند.

به گزارش اقتصاددان به نقل از بورسان ،  نرخ اشتغال بازار کار در واقع نسبت افراد شاغل به کل افراد در سن کار است. با محاسبه‌ی این نرخ برای بهارهای سه‌سال گذشته متوجه می‌شویم که از بهار ۹۸ به بهار ۹۹ نرخ اشتغال حدود ۳ درصد کم شده بوده که در بهار ۱۴۰۰ مقداری بهبود تجربه کرده، هر چند هنوز بیش از دو درصد کمتر از بهار ۹۸ است.

تابستان ناامیدکننده

اما هم‌اکنون آمارهای اشتغال تابستان ۱۴۰۰ هم در دسترس است. با وجود این که آمارهای بهار اندک روزنه‌ای جهت بهبود را نشان می‌دادند، اما در تابستان امسال که موج بسیار مهیب کرونا کل کشور را درنوردید، نرخ بیکاری از سال قبل بیشتر و نرخ مشارکت کمتر از آن شد؛ یعنی در سه‌ماهه‌ی دوم سال ۱۴۰۰ اوضاع بازار کار حتی از سال ۱۳۹۹ هم بدتر بوده است. نرخ اشتغال ۳۷.۲ درصدی این فصل در مقابل اشتغال ۳۷.۸ درصدی در تابستان قبلی و اشتغال ۴۰.۲ درصدی در تابستان ۱۳۹۸ از این اوضاع وخیم حکایت دارند.

بنابراین به عنوان جمع‌بندی، با آن که بازار کار در بهار ۱۴۰۰ اندک بهبودهایی را نشان داده، اما این بهبود بسیار کوچک را نمی‌توان نشانه‌ای از خروج بازار کار از اوضاع نابه‌سامانی که در دو سال گذشته تجربه کرده دانست؛‌ به‌ویژه آمار منتشرشده برای تابستان تأیید می‌کند که موج‌های کرونایی هر افق روشنی در بازار کار را می‌توانند به سرعت به تیرگی درآورند. احتمالاً تا وقتی واکسیناسیون عمومی به اتمام نرسد تا جلوی گسترش بیماری و پیدایش موج‌ها و سویه‌های جدید را بگیرد، نمی‌توان به اندک بهبودهای موقت خوشبین بود. ضمن این که مشخص نیست منظور از رییس بانک مرکزی چه سیاست‌های مالی و پولی است که به سود اشتغال صورت گرفته باشد؟ همچنین درمورد ادامه‌داربودن رشد مثبت بهار ۱۴۰۰ می‌توان مشکوک بود. احتمال این که این روند نیز در تابستان دچار اختلال شده باشد، وجود دارد.