نقش بی بدیل جهاد سازندگی در دفاع مقدس

گفت و گو با عبدالله فاتحی، به بهانه انتشار مجموعه ۵ جلدی با عنوان جهاد سازندگی

شعارهای انقلاب اسلامی به طور مشخص حول و حوش چند محور اساسی بود. از جمله مبارزه با نظام شاهنشاهی، مبارزه با ظلم و استبداد، مبارزه با اشرافی گری و مبارزه با فقر و محرومیت و تامین آزادی های سیاسی، شعارهای انقلاب را شکل می دادند. در این بین مبارزه با اشرافی گری و سرمایه سالاری غربی، یکی از شعارهای اصلی بود که همه گروه های مبارز و ضد نظام شاهنشاهی روی آن تاکید داشتند، ترکیب جمعیت شهری به روستایی در کشور قبل از پیروزی انقلاب سی وپنج به شصت و پنج بود و این به معنی آن بود که بخش ۶۵ درصدی جمعیت کشور در مناطق روستایی و عمدتا محروم زندگی می کردند. به همین دلیل در شهرهای بزرگ حاشیه نشینی و حلبی آبادها شکل می گرفت. شما با فاصله کوتاهی از شهرهای بزرگ و حتی پایتخت می توانستید این فقر را ببینید، روستاهای ما که دوسوم جمعیت کشور را درخود جای داده بود، فاقد هرگونه امکانات رفاهی و حتی امکانات اولیه آموزشی، بهداشتی و درمانی بود. امکاناتی از قبیل مدرسه، جاده و راه های ارتباطی، درمانگاه و پزشک، آب آشامیدنی و برق در اکثر روستاها وجود نداشت. نبود درآمد و بیکاری، معیشت روستاییان را به بدترین وضع رسانده بود. روستاییان حتی برای فروش محصولات تولیدی خود امکان تردد ، جاده و وسیله حمل ونقل نداشتند و مجموعه این مشکلات موجب مهاجرت روستاییان به حاشیه شهرها می شد و همین موضوع هم باعث به وجودآمدن چهره ناموزونی در شهرها شده بود. فقرمطلق از سویی و رفاه و ثروت اندوزی و اشرافی گری وبرخورداری بی حد و حصر قشری خاص مسائلی بود که گروه های مبارز را به اعتراض به عملکرد نظام شاهی وامی داشت و برای محکومیت عملکرد نظام پهلوی به عرصه مبارزه می کشید. به همین خاطر حاشیه شهرها و حلبی آبادها انگیزه ای برای مبارزه با رژیم شاه بود و مبارزین از این نمادهای تبعیض اجتماعی برای مبارزه الهام می گرفتند و در عین حال درصدد رفع فقر آنان بو د. این نسبت ها برقرار بود تا اینکه انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی به پیروزی رسید و تشکیل جهادسازندگی ۴ ماه پس از پیروزی انقلاب پاسخ به این مشکلات و محرومیت ها و فقرمطلق در جای جای کشورمان بود. فعالیت های جهادسازندگی توسط نیروهای انقلابی و دانشجویان مسلمان از همان روزهای اول پیروزی انقلاب به طور غیررسمی آغاز شده بود تا اینکه پس از انسجام جهادگران و جمع بندی تجربیات در۲۷ خردادماه ۱۳۵۸ توسط امام خمینی تاسیس نهاد جهادسازندگی رسما اعلام شد.

تاسیس نهاد جهادسازندگی درواقع ایجاد یک ظرفیت بود برای شکل دهی و ساماندهی همه فعالیت های پراکنده نیروهای انقلابی که در زمینه فقرزدایی و محرومیت زدایی فعالیت می کردند و یک اقدام منحصر به فرد برای حضور آحاد مردم کشور در کمک رسانی به محرومان و از نظر سیاسی نیز حضور مردم در صحنه های انقلاب بود. جهادسازندگی نهادی بود که ماموریت داشت همه اقشار مردم بخصوص جوانان و دانشجویان و دانش آموزان را در خود جای دهد و برای هریک از اقشار مردم اعم از استاد، دانشجو، دانش آموز، افراد با تخصص های مختلف، مشاغل آزاد، کارمندان، کارگران، کشاورزان و حتی زنان جامعه برنامه ریزی کند و در جهت بهره برداری از ظرفیت های به وجود آمده برای رفع محرومیت اقشار مختلف وارد عمل شوند. لذا مهم ترین رویکرد جهادسازندگی مردمی بودن، خالصانه کارکردن، اهمیت دادن به هدف اصلی و پرهیز از بوروکراسی اداری و تشریفات زائد اداری بود، در پیام امام خمینی(ره) برای تشکیل جهادسازندگی چند نکته اساسی وجود دارد؛ اینکه «ما باید متوسل بشویم به مردم…، ما باید به همت ملت آن خرابی ها را ترمیم کنیم، ناچاریم که به ملت متذکر بشویم برای سازندگی…، همه باهم باید تشریک مساعی کنند و این ایران را که خراب شده است بسازند…، همه موافق باشند که در این جهادسازندگی شرکت کنند و آن خرابه ها را بسازند و برادران خودشان را کمک کنند که شاید هیچ عبادتی بالاتر از این عبادت نباشد، بلکه من می خواهم از اشخاصی که برای زیارت ها، برای مکه معظمه، برای مدینه منوره می خواهند بروند لکن به طوراستحباب من می خواهم از آنها تقاضا کنم که شما برای ثواب می خواهید بروید مکه مشرف بشوید، می خواهید بروید مدینه منوره، عتبات عالیات مشرف بشوید امروز ثوابی بالاتر از اینکه به برادرهای خودتان کمک کنید نیست و این سازندگی را همه باهم شروع کنید که ایران خودتان ساخته بشود و برادرهای خودتان نجات پیدا بکنند…» همین پیام امام خمینی(ره) رویکرد اصلی بود و شعار اصلی جهادسازندگی (همه باهم جهادسازندگی) ازهمین پیام امام استخراج شد و در آرم جهادسازندگی جای گرفت. البته باید اذعان داشته باشیم جوانان و نیروهای جهادسازندگی با وجود ساده زیستی و مردمی بودن از بهترین دانشجویان و اغلب افراد نخبه بودند که با انگیزه انقلابی وارد جهادسازندگی شدند و وجود همین نیروهای نخبه و برجسته علمی و تجربی بود که جهادسازندگی توانست درمدت عمرکوتاه خود با سازماندهی بی نظیر و با استقرار نیروهای خود در دورافتاده ترین نقاط محروم کشورمان بیشترین خدمات را ارائه کند، جهادسازندگی برای اجرای خدمات خود واحدهای تخصصی ازجمله کمیته عمران، کمیته بهداشت و درمان، کمیته برق رسانی روستایی، کمیته آبرسانی، کمیته فرهنگی آموزشی، کمیته کشاورزی، کمیته امور دام و کمیته صنایع روستایی را ایجاد کرد و هر یک از جهادگران بنا به تخصص و علاقه خود در یکی از این کمیته ها فعالیت می کردند. نکته مهم دیگر اینکه سازوکار اداری جهادسازندگی نیز یک سازوکار منحصر به فرد بود به این معنی که علاوه بر نیروهای دائمی جهادسازندگی با ظرفیت سازی و برنامه ریزی خوبی که انجام شده بود، نیروهای مردمی متناسب با توان تخصصی و وقت شان می توانستند در طول ماه یا هفته در مناطق مختلف حضورداشته باشند و در طرح ها و برنامه های جهادسازندگی مشارکت کنند. از این رو طرح های عمرانی و کشاورزی با کمترین هزینه و کمترین زمان و بادقت مناسب پیش می رفت چون هر یک از طرح ها یک ناظر و طراح متخصص مقیم داشت که برهمه طرح ها وفعالیت ها نظارت داشت. ما وقتی از رویکرد جهادسازندگی صحبت می کنیم باید بگوییم در واقع رویکرد مردم محور بود. بدین معنی که در گذشته قبل از پیروزی انقلاب و متاسفانه در حال حاضر روستاییان برای هریک از درخواست ها و کارهای خودشان باید به ادارات مختلف در شهرها مراجعه کنند و در چرخه نامحدود و بی انتهای گرفتن مجوزها گرفتار هستند و در آخر با دست خالی به روستا بازمی گردند. درحالی که رویکرد جهادسازندگی برعکس این مجوزمحوری و دیوانسالاری بود. به این معنا که نیروهای جهادسازندگی خودشان در روستاها حضور پیدا می کردند و مجوزها را درهمانجا صادر کرده و همه امکانات را برای روستاییان فراهم می کردند و درصورت لزوم آموزش های فنی به روستاییان می دادند و اصلا نیازی به مراجعه چندین باره یک روستایی برای انجام کارتولیدی در روستای خودش نبود.

حضور جهادسازندگی و نیروهای جهادگر در جنگ تحمیلی ۸ ساله با انگیزه دفاع از کیان اسلامی و کشور بود در زمانی که نیروهای رژیم بعثی عراق به کشورمان حمله کردند (۳۱/۶/۱۳۵۹) بخشی از نیروهای جهادگر در مرزهای جنوبی وغربی کشورمان در روستاهای مرزی در حال خدمات رسانی به روستاییان بودند که با حمله دشمن به مرزهای کشورمان جهادگران نیزهمانند سایر نیروهای مسلح اسلحه به دوش گرفته و تا پای جانشان با دشمن جنگیدند. گروه دوم جهادگرانی بودند که درنقاط دیگر کشورمان درحال اجرای طرح های جهادی بودند و بلافاصله با شنیدن خبرحمله دشمن به مرزهای کشورمان ازهمان روز دوم جنگ بلافاصله خودشان را به مناطق جنگی رسانده و به یاری رزمندگان و نیروهای مسلح شتافتند. این گروه از جهادگران که عمدتا از مهندسین و نیروهای فنی و متخصص بودند با امکانات وتجهیزات و ماشین آلات مهندسی خودشان را به مناطق جنگی رساندند و شروع کردند به دفاع از مرزها با ایجاد موانع طبیعی و ساخت سنگر و جاده و استحکامات برای رزمندگان که می توان از مهم ترین این فعالیت ها ایجاد خندق به دور شهر اهواز برای جلوگیری از هجوم احتمالی دشمن به شهر و بازسازی ومدیریت بیمارستان های شهر آبادان و خرمشهر و کمک به انتقال روستاییان مرزنشین به مناطق امن است. این گروه از جهادگران در واقع پایه گذاران اولیه قرارگاه مهندسی جنگ جهاد در جنوب وغرب وسپس درطول جنگ تحمیلی ایجاد قرارگاه های کربلا – نجف – نوح نبی – و حمزه سیدالشهدا و قرارگاه برون مرزی رمضان بودند. در این خصوص می توان به سرداران شهید جهادگر به عنوان بنیانگذاران این تشکیلات عظیم از جمله شهید مهندس طرحچی، شهید مهندس سیدتقی رضوی، شهید مهندس حسین ناجیان و شهید حاج هاشم ساجدی نام برد. اما گروه سوم از جهادگران نیروهای داوطلب مردمی بودند که با حضور در دفاتر جهادسازندگی درسراسر کشور به طور داوطلبانه از طریق ستادهای پشتیبانی جنگ جهاد به جبهه ها اعزام شده و در جبهه های جنگ تحمیلی در قالب تشکیلات مهندسی رزمی جنگ جهاد حضور پیدا کردند و این حضور مردمی با محبوبیت خوبی بود که جهادگران در بین مردم و بخصوص روستاییان وعشایر به دست آورده بودند. روستاییان و اقشارمردم وقتی روحیه وانگیزه انقلابی واخلاص و اعتقاد و ایمان بچه های جهاد را دیدند با اولین فراخوان به جبهه های نبرد شتافتند تا اینکه تشکیلات پشتیبانی و مهندسی جنگ جهاد پس از سپاه و ارتش به عنوان رکن سوم جنگ بیشترین نیرو (بیش از۵۴۰ نفراعزامی) به جبهه های جنگ را داشت و با ایجاد۶ قرارگاه و۶ تیپ مهندسی و۳۴ گردان مهندسی رزمی در طول جبهه های جنگ تحمیلی از شمالغرب تا جزایر خلیج فارس استقرار یافت و جهادگران پا به پای رزمندگان جنگیدند تا پیروزی های پی درپی به دست آمد و دشمن از مرزهای کشورمان به بیرون رانده شد و بدین سبب بود که امام خمینی(ره) به جهادگران لقب سنگرسازان بی سنگر را اعطا فرمودند.

در اشاره ای کوتاه به عملکرد مهندسی رزمی جهاد در دفاع مقدس باید اعلام کنم؛ جهاد با اعزام بیش از ۵۴۰ هزارنیرو به جبهه های جنگ تحمیلی ۳ هزار و ۳۹۶ شهید و  ۲۳هزار و۹۱۳ جانباز و یکهزار و ۸۰ آزاده تقدیم کشورمان کرده است. همچنین جهاد علاوه برحضور درشب های عملیات برای سنگرسازی و ایجاد جان پناه برای رزمندگان توانسته است اقدام به احداث ۳۴۰ کیلومتر دژمستحکم، بیش از ۱۵ هزار پاسگاه عملیاتی و دیده بانی، ۱۰۰۳ مورد احداث سایت موشکی و سکوی ادوات نظامی و پدافندهوایی، باند هلی کوپتر و دکل دیده بانی، ۳۷۰ هزار و ۳۰۰ مترمربع محوطه سازی و ایجاد قرارگاه های تاکتیکی و مقر گردان ها و پادگان ها، ۸۷ مورد بیمارستان و اورژانس صحرایی، ۶۶۴ مورد ایجاد مواضع توپخانه و مقرهای توپخانه، ۱۷۳هزار و ۷۸۱مورد احداث سنگرهای انفرادی واجتماعی و سنگرهای خودرو و مهمات  و تانک و نفربر، ۲۸ هزار و ۱۰۰ مورد احداث انواع پل های نفر رو، بشکه ای، لوله ای فلزی، بتنی، و…، ۱۴۷ مورد احداث سدخاکی واسکله خاکی، ۷۷هزار و ۳۲۵ کیلومتر احداث جاده های عملیاتی و مواصلاتی و نفوذی و کوهستانی، بیش از ۱۰۰ هزار کیلومتر شن ریزی جاده ها، ۱۲۰هزار و ۴۴۲ متراحداث کانال نفررو، ۱۵ هزارمورد لجستیک وحمل ونقل و مهمات، ۱۶هزار و۲۷۰ مورد احداث سنگرهای بزرگ اجتماعی و ایستگاه صلواتی و ۱۵ هزار مورد تعمیرات ادوات راهسازی، نیروهای سپاه وارتش توانسته است نقش بی بدیلی در۸ سال دفاع مقدسمان از خود برجای بگذارد.

مجموعه کتاب ۵ جلدی اینجانب با عنوان جهادسازندگی است که جلد اول آن به تاریخچه تشکیل جهادسازندگی اختصاص دارد وعناوین اصلی آن عبارت است از ضرورت تشکیل جهادسازندگی، زمینه ها و شرایط اجتماعی تشکیل جهادسازندگی، وضعیت مناطق محروم پیش از انقلاب اسلامی، مقدمات تشکیل جهادسازندگی، ترور جهادگران (شهدای سازندگی) انقلاب و ضرورت تغییرنهادی، سیر تحول جهادسازندگی وماهیت فعالیت های آن، دوره دیوانسالاری زدایی، دوره دیوانسالاری شدن، رویکردها ودستاوردها، تشریح وقایع و زمینه های تشکیل جهادسازندگی، تشکیل کمیته های سازندگی روستایی، ویژگی های حرکت جهادی، تصویب قانون اساسی وجهادسازندگی، شکل گیری جهادسازندگی همزمان درسایر نقاط  کشور، فعالیت های جهاد درمناطق محروم، توسعه صنایع روستایی، احداث راه های ارتباط روستایی، واحدهای تولیدی گروهی و تعاونی های تولیدی، شورای اسلامی روستا، هیات های هفت نفره واگذاری زمین، همزیستی جهادگران با مردم، نقش زنان در فقرزدایی روستاها و آموزش های فرهنگی به زنان روستایی، بیان دیدگاه های توسعه روستایی، اساسنامه طرح جهادسازندگی روستاها، تاریخچه تحولات وظایف و تشکیلات وزارت جهاد سازندگی، تشکیل وزارت جهاد سازندگی، کارنامه ۱۱ ماه جهاد سازندگی، فعالیت های جهاد سازندگی درعمران مناطق روستایی الگوهای توسعه وعمران روستایی درقبل ازانقلاب اسلامی، دستاوردهای جهاد سازندگی، عملکرد جهاد سازندگی دربخش های برق رسانی، صنایع روستایی، جهاد بهداری، قانون تشکیل وزارت جهاد کشاورزی تغییر وتحولات جهاد سازندگی دردوره های مختلف، عنوان جلد دوم کتاب (تبیین نقش جهاد سازندگی در پشتیبانی و کمک های مردمی در۸ سال دفاع مقدس)، عنوان جلد سوم (تبیین نقش جهاد سازندگی درمهندسی رزمی دفاع مقدس)، عنوان جلد چهارم (تبیین نقش مهندسی رزمی جهاد درعملیات ها و چهره های ماندگار)، عنوان جلد پنجم (تبیین اقدام شاخص جهاد درعملیات های رزمندگان بخصوص ابتکارات و تحقیقات مهندسی جنگ) است که به علت طولانی شدن مبحث از بیان تیتراصلی مطالب کتاب ها خودداری می کنم.

مخاطب گرامی، ارسال نظر پیشنهاد و انتقاد نسبت به خبر فوق در بخش ثبت دیدگاه، موجب امتنان است.

ع