ممنوعه های سودمند در کتاب « آقای سفیر»: خاطرات محمد جواد ظریف
کتاب « آقای سفیر» حاصل بیش از ۴۰ جلسه گفتگوی مستقیم با محمد جواد ظریف، یکی از مهمترین و بی واسطه ترین منابع برای درک واقعیات و پیچیدگی های سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران به حساب می آید. این کتاب البته مثل همه آثار تاریخی واجد نواقص و کاستیها و خاصه توضیحات و تحلیل های
کتاب « آقای سفیر» حاصل بیش از ۴۰ جلسه گفتگوی مستقیم با محمد جواد ظریف، یکی از مهمترین و بی واسطه ترین منابع برای درک واقعیات و پیچیدگی های سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران به حساب می آید. این کتاب البته مثل همه آثار تاریخی واجد نواقص و کاستیها و خاصه توضیحات و تحلیل های نادقیقی است که زیبنده است بهصورت منصفانه مورد نقد و ارزیابی قرار گیرد
اقتصاددان: کتاب «آقای سفیر» درباره سفیری است که اکنون وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران است. گفتوگوی محمد مهدی راجی با محمدجواد ظریف سفیر پیشین ایران در سازمان ملل، دربرگیرنده نکاتی ارزشمند، دقیق و تاریخی درباره زندگی و زمانه مردی رشد یافته در درون دستگاه سیاست خارجی است که مطالعه آن میتواند برای عموم مخاطبان بویژه برای دانشجویان علوم سیاسی و بهطور اخص کارکنان و دستاندرکاران وزارت خارجه جذاب، خواندنی و البته قابل نقد و تامل باشد.
این کتاب مقاطع مختلفی از زندگی دکتر ظریف از دوران طفولیت تا آخرین سمت او به عنوان سفیر ایران در سازمان ملل را پوشش داده و روایت دست اولی درباره مهمترین وقایع سیاست خارجی ایران در سالهای بعد از پیروزی انقلاب ارائه کرده است. کتاب «آقای سفیر» میکوشد تا از منظر تاریخی دریچهای تازه و بدیع به فهم سیاست خارجی ایران بازنماید و حسب ضرورت در توضیح برخی رویدادهای تاریخی از مباحث نظری نیز بهره گیرد.
این کتاب البته مثل همه آثار تاریخی واجد نواقص و کاستیها و خاصه توضیحات و تحلیل های نادقیقی است که زیبنده است بهصورت منصفانه مورد نقد و ارزیابی قرار گیرد. این نوشته در پی نقل و ارزیابی مختصری از مهمترین محورها و نکات مندرج در کتاب «آقای سفیر» است:
۱ـ آدم اجتماعی نبودم از کامپیوتر به سیاست آمدم
عمده مسئولان نظام جمهوری اسلامی ایران در بیان گذشته خود معمولاً روایت تکراری و یکسانی ارائه می کنند . عمدتاً می گویند که از خانواده فقیر اما متدین و مذهبی برآمده و از زمان کودکی با شیوه های مختلف با حکومت پهلوی در ستیز وسازگاری بوده اند. روایت ظریف از کودکی و خانوادهاش اما متفاوت از گذشته سرایی دیگران است. او میگوید در خانوادهای مذهبی اما بازرگان و متمول دیده به جهان گشوده و پدرش هیچگاه سرسازگاری با جمهوری اسلامی نداشته است.
دکتر ظریف در کتاب « آقای سفیر » می گوید از ۱۷ سالگی به آمریکا رفته تا در رشته کامپیوتر تحصیل کند اما وقایع سیاسی منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی مسیر زندگی او را تغییر داده و او نیز به تناسب این تغییرات به رشته علوم سیاسی و سپس روابط بینالملل روی آورده و در امور سیاسی مشغول به فعالیت شده است.
به عبارتی ظریف میکوشد تا از گذشته و دوران کودکی خود تصویر قابل باور و روتوش نشده ای به مخاطبان ارائه دهد. او میگوید آدم اجتماعی نبودم از اینرو در تمام سالهای زندگی در آمریکا به فرهنگ آمریکایی آغشته نشدم. این گذشته با ظریفی که اکنون در عرصه سیاست خارجی ایران حضور دارد البته تفاوتهایی دارد.
این کتاب توضیح نمیدهد که فردی با ویژگی ها و ظرافت ظریف بر مبنای کدام نظام آموزشی و تربیتی یا براساس کدام تجربههای خاص رشد می یابند و در اختیار نظام اداری و سیاسی کشور قرار می گیرند . ظریف تایید می کند که «جان بولتون» نماینده امریکا در سازمان ملل واقعا پرسیده که «چطور نظام جمهوری اسلامی دیپلماتی مثل ظریف را پرورش داده است؟» اما کتاب حاضر توضیحی قابل فهم در پاسخ به این سوال البته تحقیرکننده ارائه نمی کند.
۲ـ با سعید امامی به هر قطعنامه های حقوق بشری پاسخ می دادیم!
بخشهای مهمی از کتاب «آقای سفیر» به دوران کار و سمتهای مختلف دکتر ظریف در سازمان ملل متحد مربوط میشود. او از سال ۱۳۶۱ از طریق آقای رجایی خراسانی وارد نمایندگی ایران در سازمان ملل شده و در سالهای بعد در سمتهای مختلفی اعم از نفر دوم، معاون نماینده و سپس سفیر ایران در سازمان ملل انجام وظیفه کرده است.
ظریف در این کتاب، وضعیت سیاست خارجی و موقعیت ایران در سازمان ملل در دوره چهار دبیرکل شامل دکوئیار، کوفی عنان، پطروس غالی و بانکیمون را به خوبی توصیف کرده است. او توضیح میدهد که در جوّ تصویب قطعنامه ۵۹۸ که به پایان جنگ ایران و عراق منجر شد، کشور به لحاظ جهانی در چه موقعیت خطرناکی قرار داشته است و به گفته او به جز دیپلماتهای روسی و چینی و یک دیپلمات عرب کسی اساساً حاضر به صحبت با نمایندگان ایران در سازمان ملل نبوده است.
ظریف فاش می کند که نمایندگی ایران در سازمان ملل بعد از فتح خرمشهر در اقدامی واکنشی و بدون برنامه شرکت در جلسات شورای امنیت را تحریم کرده و این اقدم تا پایان جنگ به عنوان موضع جمهوری اسلامی ایران پیگیری شده است. ظریف معتقد است که سیاست خارجی صائب مبتنی بر عقل و تجربه است و در ماجرای همکاریاش با سعید امامی (متهم متوفی قتل های زنجیره ای ) و واکنش های حساب نشده به قطعنامههای حقوق بشری سازمان ملل به درستی اعتراف می کند که نبود تجربه دیپلماتیک باعث شده تا آنها نتوانند حتی از درک و عقل خودشان هم به درستی استفاده نمایند.
او با مرور سالها کار در نمایندگی ایران در سازمان ملل همچنان گلایه دارد که در دستگاه سیاست خارجی ایران تجربهها به یکدیگر منتقل نمیشود و ما امروز امید واریم که او به عنوان نفر اول دستگاه سیاست خارجی ایران منشا اتصال این تجربه های از هم گسسته به هم باشد .
۳ـ صدام از ایران نا امید شده بود به کویت حمله کرد
ظریف در سالهای سخت و بحرانی جنگ ایران و عراق در سازمان ملل حضور داشته و تحولات دیپلماتیک مربوط به جنگ را از نزدیک زیرنظر داشته است. کتاب «آقای سفیر » پاسخی آشکار به تمامی نظریههایی است که تصور میکردند امریکا و جهان غرب، نه در پی حمایت کامل از عراق بلکه درصدد تولید جنگ فرسایشی و طولانی مدت برای تضعیف طرفین درگیری است.
به گفته ظریف کشورهای غربی دست کم در اوایل جنگ خواهان تفوق کامل عراق بودند و موضوع جنگ فرسایشی مسئلهای است که بعدها بر سر زبانها افتاده است. به عقیده ظریف در دشمنی صدام با ایرانیان هیچگاه و تا لحظه مرگ او هیچ تغییری حادث نشده بود. بنابراین تأکید صدام بر پذیرش و اجرای قطعنامه ۵۹۸ به این دلیل بود که احساس میکرد ایران از معاهده ۱۹۷۵ الجزایر کوتاه نخواهد آمد.
ظریف درباره نقش خودش در پذیرش قطعنامه ۵۹۸ از سوی ایران توضیح خاصی ارائه نمیکند اما معتقد است که برخی افراد و جریانهای داخلی و نیز دستگاه امنیتی شوروی درصدد بودند تا علیه او در داخل ایران فضاسازی منفی ایجاد کنند و این تلقی را تقویت نمایند که پذیرش طرح اجرایی دبیر کل به عنوان مقدمه قطعنامه ۵۹۸ اقدامی خودسرانه از سوی نمایندگی ایران در سازمان ملل بوده است.
او حتی معتقد است که لغو حکم او به عنوان نمایندگی کشور در سازمان ملل در سال ۶۷ و در دوره نخستوزیری مهندس موسوی با فشارهای علیاکبر محتشمیپور (که ظریف را آمریکایی مینامیده )مرتبط بوده است.
۴ـ نمی خواستیم بازگشت یک شاه به افغانستان، امکان پذیر باشد
به نوشته این کتاب تنشزدایی در سیاست خارجی ایران از دوره آقای هاشمی در پایان جنگ آغاز و در دوره آقای خاتمی در قالب استراتژی سیاست خارجی رخ نمود. تعامل ایران با آمریکا در موضوع حمله به افغانستان و عراق در راستای همان سیاست تنشزدایی اتفاق افتاده و واکنشی خلقالساعه نبوده است.
ظریف نقل می کند که در برخی مسائل افغانستان بهویژه بر سر انتخاب رهبری آینده آن کشور مواضع ایران و امریکا به هم نزدیک شده بود و همین امر زمینههای تعامل بیشتر دو کشور را فراهم کرده بود. او میگوید آمریکاییها موافق روی کار آمدن حامد کرزای بودند، بنابراین ایران در این زمینه از گزینه خودش که برهانالدین ربانی بوده عدول کرده و به ریاست جمهوری حامدکرزای رضایت داده است.
ظریف در تشریح این رفتار با صداقت عنوان می کند که یکی دیگر از گزینههای مطرح برای ریاست جمهوری افغانستان ظاهرشاه بود و ما نمیخواستیم که با بازگشت ظاهرشاه، برگشت دوباره شاه به یکی از کشورهای همسایه ما امکانپذیر باشد. او در ماجرای حمله آمریکا به عراق هم به روشنی تصریح میکند که ما نمیخواستیم با سقوط فوری صدام سنت پیروزی سریع تسری یابد. ظریف میگوید در مورد عراق نیز مثل افغانستان سیاست ما مذاکره با آمریکا بود امّا این گفتوگو نتوانست ادامه یابد. چون دو طرف ارادهای کافی برای انجام مذاکره عمیقتر نداشتند.
۵ـ پرونده هستهای با تسخیر سفارت مربوط است
از نظر ظریف بحران هستهای و نیت پنهان آمریکا برای برخورد با ایران دارای بعد و پیشینه سیاسی و تاریخی است. آمریکا به خاطر تحقیر در جنگ ویتنام و نیز تسخیر سفارتش در تهران بنا داشت پرونده هستهای را بهانهای برای برخورد با ایران قرار دهد.
از سویی پرونده ایران عرصهای برای زورآزمایی قدرتهای بزرگ فراهم آورده بود. به گفته ظریف کشاندن پرونده هستهای ایران به شورای امنیت زمینه بیشتری برای اعمال قدرت و خودنمایی روسیه و چین فراهم آورده است چرا که ابتکار این دو کشور در بیرون از شورای امنیت به مراتب کمتر از آمریکا و اتحادیه اروپاست.
به گفته او پرونده هستهای ایران برای همه کشورها ن فواید و امتیازاتی داشته است. از این رو روسیه و چین هیچگاه با نفس صدور قطعنامه علیه ایران مخالفت نکرده بلکه اساساً با لحن آن موافق نبودهاند. در مجموع ظریف تصدیق میکند که مضاف برآن برخی رفتارها و اظهارنظرها در داخل هم سبب بدگمانی غربیها و صدور قطعنامه های مکرر و ظالمانه علیه ایران شده است.
به گفته ظریف مقامات داخلی ایران تصور میکردند قطعنامهای در کار نخواهد بود ولی آمریکا با صدور همین قطعنامهها موفق شد ایران را تبدیل به تهدید بینالمللی کند. و به این ترتیب شورای امنیت اول با بحث هولوکاست و اسرائیل و سپس با بحث پرونده هستهای وارد ماجرای ایران شد.
۶ـ اختلاف ایران و امریکا تمامی دارد
ظریف در بخشهای مختلف گفتوگوهایش در کتاب «آقای سفیر» تلاش میکند تا توصیف واقعبینانهای از قدرت و موقعیت ایران ارائه کند و پیشنهاد میکند که ارتباط و تعامل آینده کشور با دیگر کشورها با درک دقیق از همین موقعیت صورت پذیرد.
به عقیده او دیپلماسی در سیاست خارجی یک روش است و ما باید از قدسی کردن روشها پرهیز کنیم تا امکان گشایش راههایی برای رهایی فراهم گردد. او همچنان قدرت ایران را در بعد فرهنگی و هنجاری تعریف میکند و معتقد است که روی آوردن و تأکید بر قدرت نظامی به معنای مشروعیت بخشیدن به مبانی نظام سلطه خواهد بود چرا که نظام سلطه با ابزار قدرت نظامی سیطره یافته است. این اعتقاد قدیمی ظریف این روزها سبب واکنش برخی مقامات نظامی کشور شده و بحث و جدلهایی را در پی داشته است.
بحث رابطه و یا عدم رابطه با امریکا همیشه یکی از چالش های سیاست خارجی ایران بوده و ظریف هم در جریان این گفتگوها از کنار آن به سادگی عبور نکرده است. به عقیده او باید در نگاه به بیرون بهویژه بحث رابطه با آمریکا، واقعبینانه (و نه پیروی از مکتب واقعگرایی) برخورد شود، در غیر اینصورت اختلافات فعلی ایران و آمریکا میتواند به دشمنی زیانبار تبدیل شود. به همین دلیل توصیه می کند که محبوبیت سلبی ایران ناشی از مقاومت در برابر امریکا، باید به محبوبیت ایجابی و الهامبخشی مبدل شود.
ظریف رابطه ایران و آمریکا در آینده را ممکن میداند اما تأکید میکند که اختلافات این دو کشور که هر دو داعیه جهانی دارند هیچگاه پایان نخواهد یافت. از این رو به گفته خودش بهتر است در سیاست خارجی Policy paper داشته باشیم و همیشه تمامی گزینهها برای تصمیمگیری درست را درنظر داشته باشیم.
در مجموع کتاب « آقای سفیر» حاصل بیش از ۴۰ جلسه گفتگوی مستقیم با محمد جواد ظریف، یکی از مهمترین و بی واسطه ترین منابع برای درک واقعیات و پیچیدگی های سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران به حساب می آید. دکتر سیدمحمد کاظم سجادپور از اساتید و پژوهشگران سیاست خارجی ایران ( استاد اینجانب در دوره دکتری) که خود نیز از مشاوران و همکاران ارشد دکتر ظریف است و در بخش های مختلف کتاب از ایشان نام برده شده است همیشه توصیه می کردن که « برای فهم سیاست خارجی ایران فقط به متون رسمی ونظری بسده نکنید » مطالعه این کتاب اهمیت چنین باوری را برجسته تر می سازد. کتاب «آقای سفیر » در سال ۹۲ از سوی نشر نی منتشر شده است .
/پ
برچسب ها :آقای سفیر ، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران ، محمد جواد ظریف
- نظرات ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط مدیران سایت منتشر خواهد شد.
- نظراتی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
- نظراتی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با خبر باشد منتشر نخواهد شد.
ارسال نظر شما
مجموع نظرات : 0 در انتظار بررسی : 0 انتشار یافته : ۰