درآمدی بر سازمان های عمومی نیمه مستقل

مرور ادبیات و مطالعه تطبیقی

نظام اداری در هر کشور به دلیل ارتباط مستقیم با آحاد مردم و لایه های مختلف اجتماع از اهمیت و اعتبار خاصی برخوردار است و به دلیل اینکه حجم عظیمی از خدمات دولت از طریق بخش های مختلف دولتی به دست شهروندان می رسد، لذا برخورداری از یک نظام اداری منسجم، کارامد، شفاف و پاسخگو همواره از دغدغه های دولتمردان و خط مشی گذاران هر جامعه ای محسوب می گردد. بنابراین دولت ها همواره سعی می کنند با انجام برخی اصلاحات اداری بر توانمندی های نظام اداری خود افزوده و از طرق مختلف ازجمله چابک سازی آن، از نارضایتی های عمومی بکاهند (عزتیان، ۱۳۹۸).
ازجمله اقداماتی که بسیاری از دولت ها در دهه های اخیر به منظور اصلاح نظام اداری و در راستای افزایش انعطاف پذیری، کیفیت، سرعت و کاهش هزینه های ارائه خدمات عمومی اتخاذ نموده اند، واگذاری بخش گسترده ای از وظایف خود به سازمان های نیمه مستقلی است که غالباً تحت عنوان آژانس نامیده می شوند (Van Thiel, 2012). موج ایجاد آژانس ها از اوایل دهه ۱۹۸۰ در بسیاری از کشورهای جهان آغاز شده و در اواخر دهه ۱۹۹۰ به اوج خود رسید.
نظام اداری در ایران نیز اگرچه در چند سال اخیر مورد توجه دولتمردان قرار گرفته و اقداماتی به منظور اصلاح آن اتخاذ شده است، اما همچنان با چالش های متعددی روبه رو است که ازجمله مهم ترین این چالش ها می توان به وجود سازمان های دولتی عریض، طویل و ناکارامد اشاره نمود که همچنان به ارائه برخی خدمات عمومی نظیر صدور مجوز، نظارت و بازرسی، پرداخت مزایا و… می پردازند. ارائه خدمات عمومی توسط سازمان های دولتی که عموماً طیف متنوعی از کارکردها را برعهده دارند، می تواند آسیب های متعددی نظیر کاهش کارآیی، افزایش هزینه های دولت، فساد و همچنین تعارض منافع را به دنبال داشته باشد.
با توجه به چالش های متعدد نظام اداری در ایران و با توجه به روند رو به رشد شکل گیری آژانس ها در طی دهه های اخیر و مزایای گسترده حاصل از به کارگیری آنها، مطالعه آنها به عنوان نوعی از ساختار نهادی در بخش عمومی که می تواند بخشی از مشکلات نظام اداری را اصلاح نماید مفید به نظر می رسد.
به منظور فهم بهتر این مدل از سازمان ها، شناخت ویژگی های اصلی آنها و درک مزایا و معایب ناشی از ایجاد آنها، در این گزارش به بررسی ادبیات نظری در حوزه آژانس ها و تجربه سایر کشورها در این زمینه پرداخته شده است. نتایج مطالعات صورت پذیرفته در این گزارش نشان می دهد که آژانس ها نهادهای تخصصی هستند که عموماً از نظر ساختاری مستقل از سازمان های دولتی بوده، از حدی از اختیار در مدیریت نیروی انسانی، هزینه و اداره سازمان برخوردار بوده و در عین حال نظارتی بر عملکرد آنها وجود دارد تا استقلال و اختیار این سازمان ها منجر به انحراف آنها از اهداف اصلی که برای تحقق آن ایجاد شده اند نشود. این حد از استقلال و اختیار در آژانس ها باعث می شود تا این سازمان ها بتوانند در فعالیت های تخصصی نظیر تنظیم گری به دور از فشارهای سیاسی، تصمیمات بی طرفانه و تخصصی اتخاذ نمایند. در کنار مزایای حاصل از ایجاد این مدل از سازمان ها، ایجاد آژانس ها بعضاً آسیب هایی نیز به همراه داشته است که ازجمله می توان به پاسخگو نبودن آژانس ها و شکل گیری دولت های توخالی و تکه تکه شده درنتیجه واگذاری وظایف دولت ها به آژانس ها اشاره نمود. مطالعه توسعه مدل آژانس در کشورهای انگلستان، فرانسه و آمریکا نیز نشان می دهد که علی رغم تفاوت هایی که در سطح ویژگی های آژانس ها در کشورهای مختلف وجود دارد، این مدل سازمانی از اوایل دهه ۱۹۸۰ میلادی در این کشورها توسعه یافته و بسیاری از وظایف تخصصی دولت ها به این نهادها واگذار شده است.
پس از مرور ادبیات و مطالعات تطبیقی در حوزه آژانس که موضوع این گزارش است، به منظور درک جایگاه و وضعیت این مدل از سازمان ها در ایران، در گزارش دوم با عنوان«ظرفیت پیاده سازی سازمان‎های عمومی نیمه مستقل در ایران»، انواع سازمان های عمومی در ایران مطالعه شده و شباهت ها و تفاوت های آنها با مدل آژانس بررسی شده است.

مخاطب گرامی، ارسال نظر پیشنهاد و انتقاد نسبت به خبر فوق در بخش ثبت دیدگاه، موجب امتنان است.

ع