اقتصاد تک محصولی پاشنه آشیل تجارت

یکی از اساسی ترین مشکلات اقتصاد ایران،نبود تنوع در محصولات صادراتی به سایر کشورهای جهان است به نحوی که متاسفانه طی سالهای گذشته،عمده محصولات صادراتی ایران تنها در چند بخش خلاصه شده است.البته باید اذعان کرد که صادرات سایر محصولات از نظر ارزش دلار سهم ناچیزی در سبد تجرات ایران داشته اند و همین موضوع باعث شده،در مواجهه با بحران های سیاسی و اقتصادی،فعالان حوزه صادرات و بازرگانی بسیار آسیب پذیر باشند.

به گزارش اقتصاددان به نقل از  اسکناس ، به طور مشخص صادرات محصولات نفتی،پتروشیمی و معدنی بار سنگین سایر محصولات را به دوش کشیده اند و پدیده مذموم خام فروشی آسیب های جبران ناپذیری بر روی اقتصاد ایران به جا گذاشته است. عبدالناصر همتی رئیس کل بانک مرکزی ۱۳ خردادماه امسال در زمان ارائه گزارش درباره وضعیت اقتصادی کشور در صحن علنی مجلس شورای اسلامی با تأکید بر اینکه تحریم‌ها تأثیر بسیاری بر شاخص‌های رشد اقتصادی داشت، گفت: «به طور مثال، ما در سال ۱۳۹۰ بیش از ۱۰۷ میلیارد دلار درآمد حاصل از نفت داشتیم که در سال ۱۳۹۸ به کمتر از ۲۰ درصد این رقم دست پیدا کردیم.»
همچنین محمدباقر نوبخت در صحن علنی مجلس درباره وضعیت صادرات نفت و میعانات گازی گفت: «این موضوع همواره با فراز و نشیب‌هایی مواجه بوده؛ چنانچه از ۱۱۹ میلیارد دلار میزان صادرات در سال ۱۳۹۰ به ۸.۹ میلیارد دلار در سال گذشته رسیده‌ایم.» همه این موارد نشان می دهد،کشور ناگریز به فاصله گرفتن از اقتصاد نفتی است و باید به سرعت بر روی سایر کالاهایی که در تولید آن مزیت وجود دارد،حرکت جدی انجام بشود.

آمار و ارقام اتاق بازرگانی تهران از شاخص تمرکز صادرات ایران

شاخص بالای تمرکز صادرات علامت هشداردهنده‌ای از تنوع پایین کالاهای صادراتی یک اقتصاد است که این شاخص برای ایران در سال ۲۰۱۹ حدود ۶ برابر ترکیه و لهستان است. به نقل از اتاق بازرگانی تهران، شاخص تمرکز اقلام صادراتی ایران در سال ۲۰۱۹ روی عدد ۰.۴۳ بوده است که حدود ۶ برابر شاخص تمرکز ترکیه و لهستان است.شاخص تمرکز صادرات میزان تمرکز و نحوه توزیع اقلام صادراتی یک اقتصاد را نشان می‌دهد.چنانچه سهم بالایی از صادرات یک کشور به تعداد محدودی از اقلام محدود شود، در این صورت تمرکز صادرات آن کشور بالاست و بالعکس.تمرکز بالای صادراتی علامت هشداردهنده‌ای از تنوع پایین کالاهای صادراتی یک اقتصاد و ضرورت تغییر ساختار تجارت آن با هدف افزایش توان مقاومت‌پذیری و کاهش آسیب‌پذیری است.شاخص تمرکز اقلام صادراتی ایران در سال ۲۰۱۹ روی عدد ۰.۴۳ بوده است که حدود ۶ برابر شاخص تمرکز ترکیه و لهستان است.

ضرورت پرهیز از خام فروشی

کارشناس انرژی درباره فروش نفت گفت: نه تنها در حوزه نفتی بلکه در همه حوزه‌ها می‌بایست از خام فروشی دوری کرد و به سمت فروش محصولات با ارزش افزوده بالا برویم.یونس نورالهی کارشناس انرژی گفت: به سمت فروش محصولات با ارزش افزوده بالا برویم قطعا نفت هم دراین مورد می‌تواند یکی از اهداف خوب کشور باشد، به‌خاطر اینکه در راستای تامین نیاز جهانی ما می‌توانیم منابع نفتی کشور را به موارد دیگری با ارزش افزوده بالا تامین کرد.او افزود: قطعا فروش محصولات ثانویه نفتی راحت‌تر از فروش خود نفت است و آن تمرکزی که در فرآورده‌های نفتی وجود دارد در حوزه‌های دیگر نیست؛ مانند فروش بنزین که یکی از تجربیات خوب کشور است.نورالهی گفت: تولید بنزین بیشتر از میزان مصرف بنزین است و فروش آنهم به‌راحتی انجام می‌شود و تحریم‌ها هم تقریبا نتوانسته اند جلوی فروش این محصول را بگیرند؛ با توجه به بازار خوبی که درمنطقه به خصوص در کشور‌های شمالی داریم اگر در حوزه‌های دیگر هم این چنین عمل کنیم میتوان در دراز مدت ارز آوری خوبی برای کشور به ارمغان آورد.این کارشناس درباره صادرات بنزین گفت: پاکستان و هند مقصد اصلی و رسمی فروش بنزین کشور هستند و همچنین برخی از کشور‌های دیگر هم هستند که به آن‌ها بنزین صادر می‌کنیم، اما این مبادلات خیلی رسمی نیست.نورالهی در پاسخ به سئوالی مبنی بر اینکه وضعیت صادرات پترو پالایشگاه‌ها چگونه است؟ گفت: با توجه به ظرفیت کشور برای تولید محصولات پترو پالایشگاهی، صادرات کمی صورت گرفته که با توسعه کشور به سمت صادرات محصولات اولیه می‌توان ظرفیت را به مراتب بیشتر از امروز کرد.

او درباره میزان ارزآوری محصولات نفتی گفت: در مقایسه به نیاز کشور میزان ارزآوری موجود کافی نیست؛ بازار ثانویه یا بازار نیمایی کشور عمدتا با صادرات محصولات پتروشیمی تعبیه می‌شود که اگر بخش اعظم نفت خام به صورت محصولات پتروشیمی صادر شود می‌توان این بخش تامین کننده بخش اصلی نیاز‌های ارزی کشور باشد.این کارشناس راهکار مشکلات فروش نفتی و محصولات حاصل از آن را در خصوصی شدن این حوزه دانسته و گفت: در سیستم دولتی به صورت جدی به مسائل بازار توجهی نمی‌شود و اگر دولت با یک برنامه بسیار منسجمی نفت خام را در اختیار بخش خصوصی قرار دهد تا در یک دوره میان مدت یا کوتاه مدت شاهد فروش خوب محصولات نفتی باشیم. همچنین چهرقانی کارشناس اقتصادی یکی از راه های مناسب و کاربردی رهایی اقتصاد ایران از اقتصاد تک محصولی را ترویج کشاورزی دانست و گفت: وجود آب و خاک مناسب، تنوع گونه های مختلف، نیروی انسانی فعال و با تجربه از مواردی است که می توانیم با استفاده از این ظرفیت ها و تولیدات بیشتر محصولات کشاورزی و همچنین صادرات آن ها به کشورهای دیگر، کمک شایانی به اقتصاد ایران کرده باشیم.این کارشناس اقتصادی اضافه کرد: بخش کشاوزی بر تمام تصمیم‌گیری‌های داخلی و خارجی و تحقق اقتصاد مقاومتی بسیار تاثیرگذار است چرا که اگر کشوری نتواند غذای مورد نیاز خود را تامین کند حتی اگر در زمینه صنعت و اقتصاد پیشرفته باشد، بازهم دچار شکندگی و ضعف هایی خواهد بود.وی خاطرنشان کرد: به جز رهایی اقتصاد ایران از اقتصاد تک محصولی، وظیفه ایجاب می‌کند در ارتباط با مسایل کشاورزی و تولیدات سازگار با محیط زیست و سطح سلامت و امنیت غذایی مردم بیشتر تلاش شود.این کارشناس اقتصادی افزود: رشد و توسعه صنعت توریسم در کشور یکی از راهکارهای مهم است که باید بیش از پیش مورد توجه برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران کشور قرار گیرد، چرا که کشور ما با توجه به تنوع های مختلف، پیشینه ی تاریخی بسیار عالی، امنیت، مکان های دیدنی و جذاب، جاذبه های طبیعی و وجود زیربناهای مناسب زمینه ی گسترش این صنعت را در خود دارد.

ع