۲۵ درصد خطرساز برای جامعه

 بهترین راه مواجهه علمی و منطقی با آن‌هایی که در مقابل واکسیناسیون صف‌آرایی کرده‌اند و اصطلاحا ضدواکسن‌اند این است که از برخی خدمات عمومی محروم شوند اما موضوع این گزارش، پرداختن به مباحث تشویقی و تنبیهی نیست، بلکه هدف از نگارش متن پیش رو، تحلیل و واکاوی این آمار است که ۲۵ درصد از مردم دربرابر تزریق واکسن کرونا مقاومت می‌کنند و آن‌گونه که معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران گفته، این گروه با افکار و تبلیغات سوء، سلامت بقیه مردم جامعه را هم به خطر می‌اندازند.

مشخص نیست که گروه‌های واکسن ستیز و یا کسانی که از واکسن هراس دارند، چه بخشی از این آمار را به خود اختصاص داده‌اند اما بی‌تردید قسمتی از این آمار، مربوط به افرادی است که آن‌قدر حرف‌وحدیث در رابطه با واکسن‌های مختلف شنیده‌اند که گیج و سردرگم‌اند و فعلا دست نگه‌داشته‌اند تا ببینند در آینده چه پیش خواهد آمد. به‌زعم نگارنده، این گروه که به دلیل شنیدن روایت‌های مختلف و تناقض‌گویی و طرح مباحث جنجال‌برانگیز دست نگه‌داشته‌اند، قصوری مرتکب نشده‌اند، چراکه از همان بدو ورود واکسن به کشورمان، بسیاری از افراد حتی آن‌ها که جزء گروه‌های مرجع و علمی هستند، سخنانی را بر زبان آورده‌اند که موجب شده تخم شک و بدگمانی نسبت به واکسن در دل برخی از شهروندان کاشته شود و هنوز هم بیش و کم این جریان ادامه دارد.

نگاهی به آنچه جامعه را بدبین کرد

به گزارش اقتصاددان به نقل از رسالت، اخیرا هم انتشار گزارش‌هایی درباره میزان اثربخشی واکسن‌هایی که در ایران تزریق می‌شود، تردیدها را افزایش داده است و می‌توان به انتشار نامه‌ای اشاره کرد که از سوی مرکز تحقیقات سیاست‌گذاری سلامت درباره کارایی سه واکسن کرونا در کشور منتشرشده و علاوه‌بر نگرانی مردم، انتقادات گسترده جامعه علمی کشور را نیز در پی داشته است.

در این نامه با مطالعه‌ای که بر روی بیش از ۳۸۸ هزار نفر از ساکنان استان فارس انجام‌گرفته، میزان موفقیت واکسن سینوفارم در پیشگیری از «عفونت» ۵ درصد اعلام شده و میزان اثربخشی واکسن در پیشگیری از بستری ۵۵ و مرگ‌ومیر ۶۵ درصد اعلام شده است. حواشی این نامه آن‌چنان گسترده بود که مرکز تحقیقات سیاست‌گذاری سلامت فارس با صدور بیانیه‌ای نوشت: «میزان کارایی واکسن‌ها با توجه به اپیدمی واریانت مختلف ویروس، کاملاً متفاوت است و نمی‌توان در این آنالیز اولیه به‌طور دقیق باهم مقایسه کرد، به‌نحوی‌که میزان واکسیناسیون سینوفارم در پیک اپیدمی دلتا بوده و بقیه واکسن‌ها در زمان‌های دیگر تزریق شده است و به همین دلیل برای مقایسه دقیق‌تر به آنالیز نهایی به روش کوهورت در طی ماه‌های بعدی نیاز دارد. این نتایج یک گزارش اولیه بوده است و نتایج نهایی پژوهش پس از تکمیل فازهای بعدی تحقیق، برای سیاست‌گذاری مورداستفاده قرار می‌گیرد. همچنین مهمترین هدف در واکسیناسیون علیه کروناویروس در جهان، کاهش موارد شدید منجر به بستری و مرگ ناشی از بیماری است که در همین نتایج اولیه نیز به‌خوبی مشخص‌شده و تقریبا تمامی واکسن‌های مورد مطالعه به این هدف رسیده‌اند.»

اما ارائه این توضیحات، نتوانست تأثیر اولیه و منفی نامه منتشرشده را از ذهن عموم جامعه پاک کند و همچنان در سخنان روزمره مردم این ادبیات رواج دارد که «سینوفارم کارایی ندارد!»

ایستادگی در برابر «اسپوتنیک وی»

اگر به گذشته هم رجوع کنیم، به یاد می‌آوریم که در ماجرای واردات واکسن «اسپوتنیک وی» نیز بسیاری به شکل علنی مخالفت کردند و در توجیه مخالفت خود گفتند، این واکسن تأییدیه سازمان بهداشت جهانی را ندارد و تنها مورد تأیید سازمان غذا و داروی ایران است و به‌همین‌دلیل قابل استفاده نیست و برخی که از چهره‌های مطرح علمی بودند، سخت در برابر این واکسن ایستادند و باافتخار مطرح کردند که واکسن روسی نمی‌زنند! درصورتی‌که مقاله چاپ شده از واکسن «اسپوتنیک وی» در مجله معتبر «لنست» اثرگذاری بیش از ۹۰ درصدی این واکسن را مورد تایید قرار داد و از سوی علیرضا ناجی- رئیس مرکز ویروس‌شناسی بیمارستان مسیح دانشوری این اظهارنظر منتشر شد که « به‌طورکلی هر کشوری برای تهیه و مصرف واکسن یک سری مقررات و قوانین خاص خود را دارد که باید واکسن را تایید کند. درمورد خبری که درباره اسپوتنیک وی منتشر شد، آلمان گفته من مجوز مصرف موقت و آزمایشی به اسپوتنیک وی را می‌دهم.

این بدین معنا است که آن‌ها درک کرده‌اند یک مزیت‌هایی درباره این واکسن وجود دارد و باید از منابع مختلف واکسن را تهیه کرده و به مردم تزریق کنند تا سطح ایمنی جامعه را افزایش دهند. الآن در شرایطی قرار داریم که از واکسن‌های صددرصد ایمن که قبلا در پروسه‌های مخصوص خود تهیه می‌شد، این امکان وجود ندارد. یک واکسن تا بخواهد تایید شود و به مصرف برسد و مراحل تایید خود را بگذراند شاید سه ، چهار سال طول بکشد. الآن در شرایطی هستیم که همه این واکسن‌ها را که نگاه کنیم، مجوز مصرف اضطراری را دارند.

هیچ‌یک از واکسن‌ها مجوز مصرف کامل را ندارند. درمورد فایزر و مدرنا هم همین‌طور است. درمورد واکسن آکسفورد هم همین‌طور است که صادر می‌شود. سینوفارم هم واکسن چینی است که چین برای کشور خود تهیه کرده است و هر کشوری هم روی پرونده واکسن‌ها مطالعه می‌کند مجوزهای مصرف آن را صادر می‌کند. مثلا امارات و خیلی از کشورهای دیگر این را صادر کرده‌اند. درمورد واکسن اسپوتنیک وی هم همین‌طور است.»

واکسیناسیون چندان مؤثر نیست!

جدا از این موضوع، اظهارنظری هم از سوی یک نماینده مجلس مطرح شد که بسیار عجیب بود. این نمایند مدعی شد که «بنا بر تجربه کشورهای جهان، واکسیناسیون کرونا چندان مؤثر نیست.» این در حالی است که واکسیناسیون گسترده باعث شده در بسیاری کشورها زندگی به روال عادی بازگردد و تعداد قربانیان آن‌ها به طرز چشمگیری کاهش یابد. او با اشاره به روسیه، بریتانیا و آمریکا گفته بود: «باوجوداینکه بیشتر جمعیت این کشورها علیه کرونا واکسینه شده‌اند، اما ازنظر کرونا و تعداد مبتلایان و فوتی‌ها وضعیت بدی دارند و حتی شرایط آنان از ایران هم بدتر و حادتر است!»

همه این موارد به انضمام سایر حواشی که در این مدت کم نبوده، گروهی را نسبت به تزریق واکسن دلسرد کرده و از این نظر، شاید بخشی از آن ۲۵ درصدی که نسبت به واکسینه شدن مقاومت می‌کنند، کسانی باشند که روایت‌های متفاوتی در مورد کارایی و اثربخشی واکسن‌ها شنیده‌اند و برای ورود فایزر و مدرنا به کشور لحظه‌شماری می‌کنند، درحالی‌که گفته می‌شود، بهترین واکسن، در دسترس ترین آن است و بررسی‌ها نشان داده، تزریق هر واکسنی می‌تواند در نجات جان آدم‌ها نقش مؤثری داشته باشد.

شک و ابهام جامعه نسبت به تأثیرپذیری واکسن

ما تنها کشوری هستیم که مردم و مسئولانش تا به این حد روی برند واکسن‌ها حساس‌اند که بازهم در اینجا، قصور از مردم نیست؛ این حساسیت ابتدا از مسئولان و چهره‌های شاخص نظام سلامت آغاز و سپس به سایر بخش‌ها تسری یافته و از سوی دیگر، شائبه‌ای در اذهان عمومی نقش بسته است که چرا افراد واکسینه شده، مبتلا شده و جانشان را از دست می‌دهند، حال‌آنکه برای افزایش ایمنی، کشور نیازمند حجم بالای واکسن و سرعت زیاد بود و این مسئله در دولت گذشته مورد غفلت واقع شد و وقتی سالمندان را واکسینه کردیم، آن‌ها از سایر گروه‌های جامعه دوباره مبتلا شدند و منجر به وخامت حالشان شد. همین مسئله جامعه را نسبت به تأثیرپذیری واکسن، دچار شک و ابهام کرد.

دکتر علیرضا ناجی- رئیس مرکز تحقیقات ویروس‌شناسی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، به‌منظور ریشه‌یابی علت واکسن نزدن گروهی از جامعه، به چندین عامل اشاره دارد تشریح می‌کند: «اولین مورد، اینفودمی است، به این مفهوم که از منابع مختلف، خبرهای متضاد و متناقضی به دست مردم می‌رسد. ما نباید فراموش کنیم که وقتی واکسن اسپوتنیک موردقبول واقع شد تا به کشور وارد شود، حتی افراد علمی مخالفت خود را با این واکسن اعلام کردند، درحالی‌که اکنون می‌دانیم اسپوتنیک یکی از موفق‌ترین واکسن‌های دنیاست و می‌تواند از کووید جلوگیری کند و بسیار هم عملکرد مناسبی دارد.

حتی ارگان‌های رسمی هم مخالفت خود را با این واکسن ابراز کردند، همین حالت در مورد سیاست کلی برای خرید واکسن از کشورهایی مثل آمریکا و انگلیس نیز مطرح شد، اما سیاست مقام معظم رهبری این بود که از کشورهای ذکرشده، واکسن خریداری نکنیم اما نگفتند چه واکسنی و در حال حاضر مطلع هستیم که از منابعی دیگر، همان واکسن‌هایی که متعلق به این کشورها بوده را وارد کرده‌ایم ولی در این مورد مشخص هم افراد علمی ما در برابر واکسن‌هایی که اتفاقا شاخص و خوب هستند، اظهارات غیرعلمی را بر زبان آوردند. بنابراین به وجود آمدن شائبه‌ها و کاهلی مسئولان ما در ارائه توضیحات و پاسخ‌های لازم و سخنان دوگانه و بعضا گل به خودی که برخی مواقع به‌طور رسمی به خودمان زدیم، باعث شد تصویر بدی نسبت به واکسن در ذهن عموم مردم شکل بگیرد.

از طرفی در صداوسیمای ما، اخبار متضادی به شکل زیرنویس در مورد عدم‌کفایت واکسن‌ها در سایر کشورها مطرح می‌شود و به‌رغم آنکه مخاطب بسیاری از افراد در صداوسیما هستم و می‌دانم که چه زحمتی می‌کشند تا اخبار درستی را در ارتباط با کووید ارائه کنند اما گاهی به‌یک‌باره مهمانانی در برنامه‌های مختلف حضور می‌یابند که سخنانی عجیب و ناراحت‌کننده را بیان می‌کنند.

این اینفودمی و چندصدایی آسیب‌زاست و حتی پیش‌تر در وزارت بهداشت هم این چندصدایی حاکم بوده و موجب شده پیام‌های مختلفی به جامعه برسد و برخی نیز به همین دلیل ترجیح داده‌اند واکسن تزریق نکنند. اما هنوز هم دیر نیست و می‌توانیم با تشکیل کارگروهی، جمعی از افراد برجسته را به عضویت این کارگروه درآوریم. این‌ها باید لحظه‌به‌لحظه پاسخگوی مردم و شایعات باشند، تا هم شاهد تک‌صدایی باشیم و هم اخبار مربوط به واکسن به‌موقع و قبل از انتشار شایعه، از منابع رسمی به دست مردم برسد.»

کسانی که با گزاره‌های علمی مخالفت می‌کنند، مخل سلامت جامعه‌اند

ناجی در خصوص افراد منتسب به طب سنتی که مخالف تزریق واکسن هستند و نقش این افراد برای اخلال در برنامه واکسیناسیون ملی می‌گوید: «کسانی که با واکسن و گزاره‌های علمی مخالفت می‌کنند، مخل سلامت جامعه هستند و حرف علمی هم ندارند. موضوع تزریق واکسن هم موضوعی اعتقادی نیست، واکسن مطلبی علمی است و طبق مستنداتی که وجود دارد، باید واکسن را تزریق کنیم و نباید چشم‌هایمان را بر روی واقعیت ببندیم و از ضررها و معایبی بگوییم که اصلا واقعیت ندارد. اگرچه باید دقت کنیم که اگر عوارض ناخواسته‌ای از واکسن‌ها مشاهده شد، حتما گزاش شود و مورد بررسی قرار بگیرد ولی درمجموع فواید واکسن بسیار بیشتر است و عوارض کوتاه‌مدتی که وجود دارد، در برابر فوایدی که دارد مهم نیستند.

ما می‌بینیم که طبق مطالعات مختلف بالای ۹۰ درصد مرگ‌های کرونایی دنیا، مربوط به جمعیت غیرواکسینه است و ما باید قاطعانه جلوی کسانی که واکسن نمی‌زنند را بگیریم؛ همان‌طور که اگر در یک محیط آکادمیک، فردی حرف غیرعلمی بزند، با او برخورد می‌شود، باید با واکسن نزن‌ها نیز برخورد کرد و قوه قضائیه و دستگاه‌های مربوطه و نظام پزشکی باید برخورد قاطع را در دستور کار خود قرار بدهند.

البته این آمار که ۲۵ درصد از مردم ما در برابر تزریق واکسن مقاومت کرده‌اند نسبت به کشورهای دیگر، خیلی زیادتر نیست و ما این موضوع را در آمریکا هم می‌بینیم که شاید به لحاظ بافتی به ما شباهت داشته باشد و به‌هرحال همیشه درصدی از مردم هستند که با واکسن مخالف‌اند و در ایران هم ‌گروهی از افراد که تحت عناوین طب‌های مختلف فعالیت می‌کنند به مخالفت با این موضوع علمی برخاسته‌اند و یا شیادانی که واکسن را مخرب و خطرناک می‌دانند، توانسته‌اند تأثیرات مخرب خود را بر پروژه واکسیناسیون بگذارند و اگر به کشور آمریکا هم نگاه کنید، می‌بینید این کشور بعد از مدتی که در حال تزریق واکسن است، کسانی که دو دز واکسن را دریافت کرده‌اند، نزدیک به ۶۰ درصد است و این رقم تقریبا ثابت مانده است.

این کشور هم خطر را حس می‌کند، باتوجه به آنکه جمعیت گسترده‌ای دارد و درصد بالایی دو دز واکسن را دریافت نکرده‌اند؛ این خطر همچنان برای آمریکا وجود دارد که آزاد سازی‌های جامعه، باعث شعله‌ور شدن ویروس شود و تنها بعضی از شهرهای این کشور، درصد بالایی از واکسن را تزریق کرده‌اند. در مورد کشور ما هم، باتوجه به آنکه اکنون سویه دلتا غالب است، باید برای رسیدن به ایمنی جمعی بالای ۸۰ درصد جمعیت کشور واکسینه شوند؛ به‌غیراز اینکه در حال حاضر بحث واکسن‌های بوستر هم مطرح است و به دلیل، فاصله طولانی بین شروع واکسیناسیون و تداوم آن تاکنون، باید برای کسانی که دارای سنین بالا و بیماری‌های پرخطر هستند، دز بوستر را تزریق کرد، اما اینکه چگونه بتوانیم این کار را انجام دهیم، چندین راه‌حل موجود است، اولین راه‌حل اقناعی است و مطمئنم آن ۲۵ درصدی که در مقابل تزریق واکسن مقاومت می‌کنند، مبنای علمی درستی ندارند و اگر با آن‌ها صحبت شود و یا در شرایطی قرار بگیرند که ازنظر اجتماعی و دریافت خدمات عمومی مجبور به تزریق واکسن شوند و یا قرنطینه هوشمند اعمال شود، حتما واکسن را تزریق خواهند کرد و البته نحله فکری بسیاری از افراد هم متحجرانه است و بدون ادله و استدلال‌های علمی با این موضوع مخالف‌اند و بازهم با محدودیت‌های اجتماعی می‌توان تا حدودی دغدغه عدم تزریق واکسن از سوی این افراد را نیز برطرف کرد.»

رئیس مرکز تحقیقات ویروس‌شناسی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی بابیان اینکه واکسن زدن برای کشور ما دستاوردهای فراوانی داشته است، عنوان می‌کند: «هرقدر سطح پوشش واکسیناسیون افزایش داشته باشد، می‌تواند بر روی آمارها و پیک‌هایمان تأثیر بگذارد اما دو مطلب را باید در نظر گرفت، اول اینکه این آمار نمی‌تواند جلوی پیک‌های مؤثر را بگیرد و باید درصد واکسیناسیون ما بالاتر باشد و دوم اینکه نمی‌توانیم جامعه را به‌صورت لجام‌گسیخته آزاد بگذاریم و اقدامات غیردرمانی هم بسیار مهم است.

باید نزدیک به ۹۰ درصد از جمعیت واکسینه شوند و بر روی دز بوستر گروه‌هایی که حتما باید این دز را دریافت کنند، مثل افراد بالای ۵۰ و ۵۵ سال، افرادی که دارای بیماری‌های خاص هستند و ایمنی ضعیفی دارند و افراد دارای بیماری‌های متابولیک و به‌طورکلی گروه‌های پرخطر متمرکز شویم و تا این دو مورد محقق نشود، نمی‌توانیم به‌سرعت نسبت به آزادسازی جامعه اقدام کنیم اما همین آمار فعلی واکسیناسیون هم که تاکنون ۵۴ میلیون و ۹۷۷ هزار و ۷۲۸ نفر دُز اول، ۳۸ میلیون و ۴۳۵ هزار و ۲۹۷ نفر دُز دوم، می‌تواند بر روی پیک‌های ما تأثیر بگذارد، مگر اینکه با آزادسازی جامعه و گردش بسیار بالای ویروس، اوضاع بدی را رقم بزنیم. در حال حاضر نزدیک به ۶- ۷ ماه است که روزانه ۱۰ هزار کرونای مثبت گزارش می‌شود و این نشان می‌دهد گردش ویروس همچنان بالاست و از این نظر باید اقدامات درمانی‌مان را در کنار واکسیناسیون موردتوجه قرار دهیم.»