چگونه احمق نباشیم!

احتمالا شما هم در شبکه‌های مجازی خوانده‌اید که زیباترین مجری دنیا ایرانی است. یا اگر سارقان شما را مجبور کردند که رمز کارت بانکی‌تان را وارد کنید، آن را برعکس وارد کنید آنگاه پلیس می‌فهمد و به کمک شما می‌آید. یا دیوار چین از ماه دیده می‌شود. یا نام کریم‌بستنی (و در نتیجه آیس ‌کریم) از کریم باستانی که در شهر ری یخ‌فروشی می‌کرده گرفته شده است!

به گزارش اقتصاددان به نقل از گاهنامه مدیر  ، وقتی با یک مطلب برخورد کردیم باید چیکار کنیم؟ در ادامه، چند قاعده و سرنخ کاربردی برای تفکر انتقادی (موشکافانه) ارایه شده است.

۱. منبع (رفرنس):
آیا منبع معتبر دارد؟ این مطلب یا ادعا بر چه مبنایی است و از کجا چنین حرفی درآمده؟

۲. کل ماجرا یا یک قطعه فیلم و تکه عکس:
یک عکس همان‌قدر که به اندازه‌ هزار خط نوشته حرف دارد می‌تواند هزار داستان تخیلی نیز درست کند. زاویه‌ خاص فیلم‌برداری، مشخص‌نبودن اتفاقات قبل و بعد از آن تکه‌ جدا شده از فیلم، ربط‌دادن عکس به مطلب نامرتبط، دستکاری عکس و فیلم (فتوشاپ) و … فرصت را برای داستان‌‌سازی تخیلی ایجاد می‌کند. مثلا عکس کودکی که مار داخل سرش است. بعضی اصلا از روی یک عکس مخدوش، شروع می‌کنند و یک خبر می‌سازند!

۳. اعلام زمان‌های نسبی به‌جای ذکر تاریخ مشخص:
یک‌ساعت پیش، دیشب، به‌تازگی، از فردا، آخرین دستاوردها و … برای مثال بیش از سه سال است که شایعه‌ “به تازگی گوگل برای تغییر نام خلیج فارس رای‌گیری اینترنتی گذاشته”. یا “آخرین تحقیقات دانشمندان ژاپنی …”

۴. دردا که راز پنهان خواهد شد آشکارا:
عباراتی که نشان می‌دهد رازی مخوف یا سندی فوق‌محرمانه کشف شده، مثلا شرکت‌های دارویی برای کم‌نشدن سودشان نمی‌گذارند شما بدانید لیمو همه بیماری‌های لاعلاج را درمان می‌کند! یا نامه‌ی فوق‌ محرمانه و مسقیم درباره‌ زلزله‌ تهران!

۵. جملات خبری علمی‌طور اما مبهم:
دانشمندان[سریع بپرسید کدام دانشمندان؟] کشف کرده‌اند که خوردن کره در ساعت ۱۲ ظهر باعث… کدام پژوهش؟ چه سالی؟ نتایج آن در کدام نشریه علمی و کجا منتشر شده؟ نمونه آماری چند نفر بوده است؟

۶. آدم‌های بدون نام:
هر جا شنیدید که گفته شد “کارشناسان معتقدند” یا “به گزارش شاهدان عینی”رد نکنید اما شک کنید.

۷. ارجاع دروغین خبرهای ناشنیده به خبرگزاری‌های بسیار مشهور و معتبر برای اعتبار بخشی به مطلب:
در این‌گونه مطالب به‌صورت خیلی کلی نوشته می‌شود مثلا منبع: سی.ان.ان یا بی.بی.سی. یا پلیس فتا. یا ارجاع به منابع غیرواقعی با اسم‌های عجیب و غریب و پر ابهت مثلا شبکه‌ خبری Alien News  فرانسه، شبکه آزادنگاران بدون مرز، تیم تحقیقاتی دکتر چوانگ در مرکز توکیو!

۸. تحریک شدید احساسات:
وقتی از طریق اغراق در داستان‌های غم‌انگیز، عکس‌های دلخراش، تحریک حس وطن‌ پرستی یا اعتقادات مذهبی و … احساسات شما را شدیدا تحریک می‌کنند، این نشانه اولیه برای دروغ‌بودن است.

۹. عدم ارتباط منطقی و تخصصی منبع با متن:
مثلا رئیس مرکز “قلب” ژاپن گفته است سیگنال موبایل برای”مغز” مضر است!

۱۰. اینترنت و گوگل منبع نیستند:
این‌ها ابزارهای جستجو هستند. هر چیزی که در آن پیدا شود درست نیست حتی اگر صد جا تکرار شده باشد.

۱۱. انگلیسی‌بودن یک مطلب:
این هم به معنی معتبر بودن نیست! انگلیسی‌زبان‌ها هم به اندازه ما استعداد گول‌خوردن دارند.

۱۲.آیا میدانیدها!
نادانسته‌های کوچک و سطحی جهان آن‌قدر زیاد است که تشخیص راست بودنشان بسیار مشکل است. زیاد آن‌ها را باور نکنید حتی اگر هم راست باشند تغییری در زندگی شما ایجاد نمی‌کنند.

۱۳. شاهدان غیبی!
همه ما افرادی را دیده‌ایم که در دفاع از یک ادعای عجیب می‌گویند: “یکی از دوستانم با چشم خودش دیده!” برای احترام به شعور خودمان هم که شده درخواست کنیم با آن شخص سوم گفتگو کنیم.

۱۴. شیوه‌ نگارش و علمی‌ بودن:
اشتباه املایی و نگارش شتابزده و غیرحرفه‌ای هم نشانه خوبی است برای تشخیص خبرهای دروغ.

۱۵. زیبایی مساوی صحت نیست:
داشتن عکس‌ها و ظاهر گرافیکی زیبا یا تدوین یک ویدئوی حرفه‌ای، دلیلی برای درست‌بودن آن نیست. بسیار دیده شده برای مطالب چرند تصاویر گرافیکی زیبا یا حتی ویدئو ساخته‌اند و افراد فریب ظاهر آن را خورده اند.

تجویز  راهبردی:

۱. برای وقت خود ارزش قائل باشیم و اصولا به هر چیزی گوش نکنیم و مطالبی را بخوانیم که فکر می‌کنیم هم درست باشد هم به‌دردبخور.

۲. برای شعور خود ارزش قائل باشیم و اجازه ندهیم دیگران هر ادعای غلطی را به ما بفروشند.

۳. برای زمان و شعور جمعی نیز ارزش قائل باشیم و سواد رسانه‌ای و تفکر انتقادی را توسعه دهیم. برای تربیت نسل توسعه‌آفرین، باید به تفکر انتقادی مجهز شویم تا در مقابل زودپذیری، تلقین‌پذیری،القاء‌پذیری، خرافه‌پرستی، فرمان‌برداری، شخصیت‌پرستی و تقلید و سلطه‌گری و سلطه‌پذیری بایستیم. این ۱۵ سرنخی که گفته شد، سرنخ اولین گام.

مخاطب گرامی، ارسال نظر پیشنهاد و انتقاد نسبت به خبر فوق در بخش ثبت دیدگاه، موجب امتنان است.

ع