چاپ پول بانک‌ها با اوراق‌سازی متوقف می‌شود؟

بانک مرکزی در دی ماه سال گذشته ضوابط انتشار صکوک توسط بانک‌ها را منتشر کرد و در نهایت اعلام شد که بانک‌ها می‌توانند مبتنی بر دارایی‌های خود اوراق صکوک اسلامی منتشر کنند. این خبر همزمان با لغو معافیت‌ مالیاتی سود سپرده اشخاص حقوقی نزد بانک‌ها کمک می‌کند که بانک‌ها بتوانند بر روی دارایی‌هایی که نقدشوندگی مناسبی ندارند اوراق صکوک منتشر کنند.

در همین باره حجت الله فرزانی، تحلیلگر مسائل پولی و بانکی درباره ساز و کار انتشار اوراق صکوک می گوید: با توجه به آنچه که در ضوابط مقرر در شورای پول و اعتبار در خصوص انتشار اوراق صکوک مطرح شده است، بانک ها باید مبتنی بر دارایی های خود اوراقی را تحت عنوان صکوک منتشر کنند که اوراق بهادار اسلامی است و مبتنی بر عقود عملیاتی خواهد شد.

صکوک چیست و انتشار آن چگونه می‌تواند به شبکه بانکی کمک کند؟

وی ادامه داد: این اوراق بهادار، دارایی پایه دارد یعنی مبتنی بر دارایی های بانک است که براساس آن اوراق منتشر خواهد شد و هر کدام ساز و کار جداگانه خود را دارد. به عنوان نمونه در صکوک اجاره، بانک می‌تواند شعب خود را در قالب اجاره به شرط تملیک به سرمایه‌گذارانی واگذار کند که اوراق صکوک اجاره را خریداری می‌کنند. سپس این شعب را از همان سرمایه گذاران در قالب عقد اجاره به شرط تملیک بازخرید می‌کند. بابت این امر نیز سودی تحت عنوان اجاره و بازپرداخت اصل هم توسط بانک در مواعد مختلف اتفاق می‌افتد که در انتهای دوره سررسید اوراق صکوک آن شعب یا دارایی های ثابت به بانک برمی‌گردد، یعنی بانک مذکور صاحب دارایی خواهد شد.

فرزانی تصریح کرد: از سوی دیگر، اوراق بهادارسازی یا Securitization در ادبیات بانکداری بین‌الملل مرسوم است و در کشورهای پیشرفته هم شاهد این رویداد هستیم. در واقع بانک‌ها روی دارایی ها و تسهیلات خود سبد پرتفوی تشکیل می‌دهند و به پشتوانه این جریانات نقدی که این دارایی ها و مطالبات از محل بازپرداخت تسهیلات به دست می‌آید، اوراق منتشر می‌کنند و در واقع از ساز و کار بازار سرمایه این منابع را جمع آوری می‌کنند.

اوراق‌سازی چگونه می‌تواند به بازار بدهی عمق بدهد؟

به گزارش اقتصاددان به نقل از بورسان، وی در پاسخ به این پرسش که این مهم چه منفعتی را به همراه خواهد داشت، گفت: بازار بدهی فرابورس رونق می گیرد و و از بابت قیمتگذاری اوراقی که منتشر می‌شود، اگر بازار بدهی عمق پیدا کند و حجم بازار قابل توجه شود می‌تواند نرخ بهره بازار احصا شود.

این تحلیلگر مسائل پولی و بانکی همچنین تاکید کرد که این اتفاق برای بانک ها هم حائز اهمیت خواهد بود چرا که کمبود نقدینگی که بانک ها در حال حاضر از آن رنج می‌برند را تامین خواهد کرد و این موضوع را بهبود می دهد. در واقع بانک ها می توانند از این محل تامین نقدینگی و مشکلات مدیریت نقدینگی خود را مرتفع کنند.

راهی برای جلوگیری از بدهی افسارگسیخته بانک‌ها به بانک مرکزی

اما اینکه چرا بانک مرکزی اقدام به ابلاغ ضوابط انتشار اوراق صکوک در این شرایط کرده است هم پرسش مهمی است که فرزانی پاسخ آن را مدیریت و کنترل اضافه برداشت بانک ها از بانک مرکزی دانست و گفت: انتشار اوراق صکوک توسط بانک ها از طریق کریدور بازار سرمایه، به این دلیل انجام شد که حجم اضافه برداشت از بانک مرکزی رو به افزایش و بدهی بانک ها به بانک مرکزی نیز بسیار بالا رفته است. بنابراین بانک ها از این منظر مجوز انتشار اوراق خواهند داشت تا بتوانند منابعی را از مردم و بازار سرمایه بابت تادیه بدهی که از این طرف ایجاد کرده اند، جمع اوری کنند.

وی افزود: با توجه به اینکه استقراض از بانک مرکزی توسط بانک ها پایه پولی را افزایش می دهد و منجر به رشد نقدینگی افزایش تورم خواهد شد، این سیاست می‌تواند از آثار منفی این امر جلوگیری کند. در واقع انتشار اوراق صکوک مانند سیاست انقباضی پولی است که پول از جامعه جمع می‌شود و از سوی دیگر بدهی بانک ها به بانک مرکزی نیز تادیه خواهد شد.

تاثیرات قانون جدید مالیاتی بر شبکه بانکی

وی با بیان اینکه سیاست شورای پول و اعتبار برای ابلاغ ضوابط انتشار اوراق صکوک، کنترل نقدینگی بوده است، رابطه این موضوع را با بند ض تبصره ۶ بودجه ۱۴۰۱ را عقلانی ندانست و گفت: اینکه این موضوع را به لغو معافیت مالیات سپرده های اشخاص حقوقی ارتباط دهیم دلیل خیلی محکمی نیست و نمی توان گفت به این دلیل این اوراق منتشر خواهد شد؛ اما در عمق دادن به بازار بدهی بی‌تاثیر نیست و می‌تواند تاثیر گذار باشد. فرزانی معتقد است خواه ناخواه وقتی انتشار چنین اوراقی در بازار سرمایه رخ دهد ، طبیعتا حجم بازار بدهی و بازارهای نوین فرابورس بیشتر می‌شود و عمق پیدا می‌کند و طبیعتا عمق گرفتن آن بازارها رونق گرفتن بازار بدهی را نیز به دنبال خواهد داشت و نرخ بهره ای که آنجا مشخص می‌شود هم می‌تواند برای تصمیم سازی های سیاست گذار مالی قابل اتکا باشد.

افزایش ریسک نقدینگی شبکه بانکی از نتایج اجرای قانون جدید مالیاتی

این تحلیلگر مسائل پولی و بانکی درباره تبعات لغو معافیت مالیاتی سود سپرده‌های اشخاص حقوقی گفت: قطعا شاهد حرکت نقدینگی از بانک‌ها به سمت بازارهای دیگر خواهیم بود چرا که اشخاص حقوقی مانده حساب های خود را به بازارهای مانند طلا و سهام و… دیگر منتقل کنند و مثلا اوراق با درآمد ثابت خریداری می‌کنند که دچار ریسک هم نشوند. بنابراین خروج پول از بانکها را شاهد خواهیم بود.

این اتفاق طبیعتا مخاطراتی را برای بانک ها به همراه خواهد داشت که فرزانی نیز به آن اشاره کرد و گفت: بانک ها دچار مشکلاتی خواهند شد چرا که براساس ماهیت خود وجوه را از سپرده گذاران می گیرند و به صورت بلند مدت به اعطای تسهیلات می‌پردازند در نتیجه ممکن است دچار مشکل شوند و کمبود نقدینگی بانک را حاد کند. چرا که ممکن است نیاز به وجه نقد داشته باشند اما تسهیلات را اعطا کرده اند و وصول وجه نقد ندارند. درنتیجه ریسک نقدینگی برای بانکها ایجاد خواهد کرد.

تاثیر قانون مالیاتی جدید بر صندوق‌های با درآمد ثابت

وی گفت: از سوی دیگر به دلیل اینکه ممکن است اشخاص حقوقی منابع خود را در بازارهای دیگر به خصوص در بازار اوراق بدهی‌ها استفاده کنند، نرخ تنزیل در بازار بدهی نیز کاهش پیدا کند چرا که طرف تقاضا بیشتر می‌شود و اشخاص حقوقی هم به این بازار سوق پیدا می کنند. این در حالی است که عمدتا در بازار بدهی اوراق با درآمد ثابت منتشر می‌شود و به همین دلیل شاهد کاهش نرخ تنزیل خواهیم بود. ضمن اینکه این اتفاق تغییراتی را در کل های پولی ایجاد می‌کند که در ادبیات بانکداری می‌گوییم بیشتر از شبه پول به پول تبدیل خواهند داشت.

انتشار صکوک مبتنی بر دارایی‌‌های بانکی

براساس ضوابط ناظر بر انتشار انواع صکوک که مصوب ۲۱ دی ماه ۱۴۰۰ شورای پول و اعتبار است، بانک‌ها و موسسات اعتباری می توانند درخواست انتشار انواع صکوک را داشته باشند که با اتکا بر دارایی‌های آنهاست. طیف دارایی‌هایی که بانک‌ها دارند می‌تواند در حوزه دارایی های ثابت مشهود و انواع مطالباتی که دارند باشد، اعم از مطالبات از بانک‌ها و موسسات اعتباری، دولت یا نهادهای عمومی و شهرداری‌ها و …

انتشار صکوک مبتنی بر مطالبات بانک‌ها از دولت و نهادهای عمومی

صکوک انواع بسیاری اعم از اجاره، مرابحه، استثنا سلف منفعت جعاله خرید دین مشاکرت مضاربه دارد که برخی صکوک در سیستم بانکی قابلیت تعریف ندارد اما برخی دیگر براساس دارایی های پایه ای که بانک ها دارند می‌توانند منتشر شوند

به عنوان نمونه بانک‌ها می توانند براساس دارایی ثابت مانند شعب خود ، به سرمایه گذار واگذار کنند و در قالب اجاره به شرط تملیک داشته باشند که با عنوان صکوک اجاره مطرح می‌شود. یا اینکه سبدهایی از پرتفو تسهیلاتی خود را جمع آوری و براساس آن اوراق منتشر کنند.

در نهایت اینکه، بانک‌ها می‌توانند مطالبات خود از دولت و نهادهای عمومی و شهرداری ها و مشریان صکوک منتشر کنند.

بانک مرکزی در تلاش است انواع تجهیز منابع را از بازار سرمایه برای بانک‌ها فراهم کند. با تامل باید گفت که انتشار صکوک می‌تواند بانک‌ها را از بدقولی‌های دولت نجات دهد ضمن اینکه باید توجه داشت که ریسک نوکول این اوراق با بانک است.

تفاوت صکوک و اوراق قرضه

صکوک اوراق بهادار اسلامی است که مسائل فقهی و شرعی آن در بانک مرکزی و بازار سرمایه حل و فصل شده است و بنابراین اوراق تامین مالی مبتنی بر عقود اسلامی است. در حالی که اوراق قرضه براین اساس نیست و شرایط و موارد فقهی و شرعی را رعایت کرده است

از سوی دیگر انتشار صکوک مبتنی بر یک معامله اقتصادی است در حالی که در انتشار اوراق قرضه صرفا برگه ای صادر و پولی جمع اوری می‌شود و سودی را هم در زمان سررسید پرداخت می کند

به عنوان نمونه در صکوک اجاره، دارایی به سرمایه گذاران واگذار می‌شود و بعد از آن در قالب اجاره به شرط تملیک دارایی دوباره به بانک برمی‌گردد یعنی یک معامله فیزیکی واقعی اتفاق می‌افتد که همین مورد نقطه اتصال شرع و فقهی آن خواهد شد

صکوک در عملیات بازار باز قابل استفاده نیست

چون انواع صکوک قرار است در بستر بازار سرمایه و اختصاصا در بازار بدهی فرابورس منتشر شود، بنابراین سرمایه گذاران عمده خریداران صکوک خواهند بود و در واقع سرمایه گذاران خرد و فعالان بازار سرمایه می توانند صکوک خریداری کنند.

براساس ماده ۵ ضوابط انتشار انواع صکوک ، بانکها و موسسات اعتباری و اشخاص حقوقی مرتبط با آنها مجاز نیستند که انواع صکوک خود و سایر موسسات را بخرند و به همین دلیل بانکها صاحب یا دارنده اوراق نخواهند بود که قاعدتا هم نمی‌توانند آن را وارد عملیات بازار باز کنند و بخواهند اصطلاحا ریپو یا وجه آن را از بانک مرکزی دریافت کنند.