واقعیاتی تلخ از مصرف آب در ایران

بر اساس آخرین آمار بانک جهانی، منتشر شده در سال ۲۰۱۷، ایران ششمین مصرف کنندۀ بزرگ آب شیرین در جهان است. یعنی بعد از ۵ کشورِ چین، هند، آمریکا، اندونزی و پاکستان، ایران بیشترین مصرف کنندۀ آب شیرین در جهان بوده است.

اقتصاددان: به عبارت دیگر، ایران به اندازۀ نصف اتحادیۀ اروپا (با بیش از ۴۴۰ میلیون جمعیت)، یک و نیم برابر هر کدام از کشورهای ترکیه و روسیه، بیش از سه برابر هر کدام از کشورهای کره جنوبی، فرانسه و آلمان و یازده برابر انگلیس آب شیرین مصرف می‌کند.

این در حالی است که ایران از نظر سرانۀ منابع آب شیرین تجدیدپذیر، از میان ۲۲۰ کشور رتبۀ ۱۲۰ را داراست که از میانگین جهانی کمتر، اما نسبت به کشورهای خاورمیانه بیشتر است.

از طرفی ایران از نظر سطح تنش آبی، یعنی میزان برداشت آب نسبت به منابع آب موجود، رتبه ۲۳ در جهان را دارا می باشد. تنش آبی در ایران در طول ۴ دهۀ گذشته مدام در حال افزایش بوده است. در حالی که با توجه به نمودارهای بعدی، کشورهایی مانند آلمان، هلند، دانمارک و هند که دارای سرانۀ منابع آب کمتری نسبت به ایران هستند، اولا تنش آبی کمتری داشته‌اند، ثانیا در سال‌های گذشته این میزان رو به کاهش بوده است.

نکتۀ جالب اینجاست که حتی کشورهایی مانند ایسلند، نروژ و کانادا که دارای بیشترین سرانۀ منابع آب شیرین در جهان هستند، میزان مصرف آب نسبت به منابع موجودشان را در طول ۴ دهۀ گذشته تقریبا ثابت نگه داشته یا حتی کاهش داده‌اند؛ در حالی که اقتصادشان در این مدت رو به رشد بوده است.

چرا ایران ششمین مصرف کنندۀ بزرگ آب در جهان و جزو کشورهایی است که بیشترین میزان برداشت آب را نسبت به منابع موجودش داشته است؟

بر اساس اطلاعات موجود، بیشترین مصرف آب در ایران در حوزۀ کشاورزی و صنعت صورت می‌گیرد. بهره‌وری پایین در حوزۀ کشاورزی، توسعۀ صنایع پرمصرف مانند فولاد و اعطای مجوزهای بی‌رویۀ برداشت آب، از اصلی ترین عوامل مصرف بالای آب در ایران محسوب می‌گردد. به طوری که ایران از نظر تولید فولاد (به عنوان یک صنعت آب بَر) در رتبۀ یازدهم جهان و از نظر کشاورزی کارآمد در رتبۀ ۱۱۳ از ۱۸۱ کشور قرار گرفته است. (منبع: شاخص عملکرد زیست محیطی)

با وجود منابع آبیِ محدود، چرا تاکنون کشاورزی به سمت کارآمدتر شدن و صنایع به سمت کم مصرف‌تر شدن حرکت نکرده و به طور کلی سیاست‌هایی متناسب با منابع موجود در ایران در سطح کلان اتخاذ نشده است؟ چه عواملی باعث شده علی رغم توسعۀ اقتصادی بسیار اندک، نسبت استفاده از منابع آبی در ایران افزایش یافته و ایران به ششمین مصرف کنندۀ بزرگ آب در جهان تبدیل شود؟

/پ