نگاهی به زلزله ترکیه و شایعه مداخلات انسانی

صبحگاه روز ششم فوریه ۲۰۲۳، دو زمین ‌لرزه با شدت ۷.۸ ریشتر با فاصله زمانی ۹ ساعت، در مرکز و جنوب ترکیه و شمال سوریه به وقوع پیوست. این زمین لرزه ها کشورهای اسرائیل، لبنان و قبرس و همچنین سواحل دریای سیاه در شمال خاک ترکیه را لرزاند و تلفات و خسارات گسترده‌ای بجای گذاشت. طبق آخرین آمار، تعداد کشته شدگان این زلزله ۲۳هراز نفر و تعداد مجروحان ۸۱هزاز نفر گزارش شده است، قبل از این شدیدترین زلزله در این منطقه، زمین‌لرزه ۱۹۳۹ ارزنجان بوده‌ است و در مقایسه با دو زلزله شدید در ایران، یکی زلزله بم در سال ۱۳۸۲ با شدت ۶.۶ ریشتر با حدود ۲۶ هزار کشته و زلزله رودبار در سال ۱۳۶۹ با شدت ۷.۴ ریشتر با ۳۷ هزار کشته، قابل قیاس است.
و اما منشا شایعات مبنی بر توطئه و دخالت عامل انسانی در این زلزله، برمی گردد به سه روز قبل از وقوع زلزله (سوم فوریه۲۰۲۳) که فردی با نام Frank Hoogerbeets توئیتی با این متن منتشر کرد:” دیر یا زود، زلزله‌ای ۷.۵ ریشتری در منطقه جنوب و مرکز ترکیه، اردن، سوریه و لبنان، به وقوع خواهد پیوست.”
البته یکسری وقایعی هم به این شایعات دامن زد از جمله بسته شدن کنسول‌گری‌های کشورهای غربی چند روز قبل از زلزله ترکیه، یا تحت فشار قرار گرفتن اردوغان از سوی آمریکا و ناتو به دلیل رفتارهای دوستانه‌اش با روسیه و همچنین در افتادن دولت ترکیه با ناتو، که همه اینها در کنار توییت بالا ظن سیاسی بودن زلزله ترکیه را پررنگ کرد.
یکی از شایعات پر طرفدار، عامل زلزله را به هارپ (High Frequency Active Auroral Research Program) یا برنامه پژوهشی یونوسفر فعال با فرکانس بالا، نسبت می دهد. هارپ یک پروژه تحقیقاتی است که مرکز اصلی آن در نزدیکی گاکونا در آلاسکا است و تکمیل آن حدود دو دهه با هزینه‌ ای حدود ۲۵۰ میلیون دلار برآورد شده است. این پروژه توسط نیروی دریایی و هوایی آمریکا اجرا شده و هدف آن بررسی و شناخت بیشتر و بهبود دانش و اطلاعات درباره فیزیک لایه‌های بالایی اتمسفر و تحقیق درباره تاثیر تغییرات آب و هوایی بر جهان است.
هارپ قادر به دست‌کاری موثر درآب‌وهوا نیست. امواج رادیویی مخابره ‌شده به ‌وسیله‌ی هارپ نمی‌توانند توسط تروپوسفر (troposphere) یا استراتوسفر (stratosphere) جذب شوند. تنها یونوسفر (ionosphere) است که این امواج را جذب می‌کند که چندین کیلومتر با بالاترین لایه‌های اتمسفری فاصله دارد و از این جهت هارپ قادر نیست بر زیر زمین تاثیر بگذارد، از طرف دیگر جو زمین نمی تواند باعث زلزله شود اما احتمال اینکه زلزله تغییرات جوی ایجاد کند، وجود دارد. همچنین انرژی که آنتن‌های هارپ ایجاد می‌کنند، بعد از رسیدن به بخش‌های بالایی جو زمین کاهش یافته وحتی کمتر از انرژی یک اجاق مایکرو ویو می شود و نمی تواند تغییر ملموسی در جو ایجاد کند.

بررسی علت زلزله از نظر زمین شناسی اشاره دارد که جنوب ترکیه مستعد زلزله است، زیرا در محل تلاقی سه «زمین‌ساخت صفحه‌ای» یا «صفحه تکتونیکی» قرار دارد. صفحات آناتولی، عربستان و آفریقا سه صفحه از هفت یا هشت صفحه اصلی هستند که پوسته زمین را تشکیل می‌دهند.
در جنوب ترکیه صفحه عربستان در حال حرکت به سمت شمال (اروپا) است و همین باعث می‌شود صفحه آناتولی (که ترکیه روی آن قرار دارد) به سمت غرب رانده شود و حرکت صفحات تکتونیکی باعث ایجاد فشار روی مناطق گسلی در مرز‌های آن‌ها می‌شود و آزادشدن ناگهانی این فشار باعث زمین‌لرزه می‌شود.
براساس گزارش سایت The Conversation زلزله اخیر ترکیه احتمالاً روی یکی از دو گسل اصلی که بین صفحات آناتولی و عربستان قرار دارد، رخ داده است و گسل آناتولی شرقی یا گسل دریای مرده در خاورمیانه از نوع «امتدادلغزشی» هستند؛ به این معنی که حرکات برخی صفحاتی که از کنار یکدیگر حرکت می‌کنند، را در خود جای می‌دهند.
بنابر این شواهد، شایعه مداخلات انسانی در زلزله ترکیه فاقد اعتبار است.