معماری در شاهنامه

پیش تر گفتیم که شاهنامه کتاب تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران عهد کهن و باستان است و چون رویدادهای آن همگی واقعی است، قابل انتظار است از هر موضوعی در آن یافت شود. از جمله موضوعات مطرح در شاهنامه معماری شهرسازی است.
از لا به لای ابیات شاهنامه، مهندسی و توان علمی ایرانیان عهد کهن در ساخت و ساز را می توان دریافت. برای مثال، در زندگی نامه ی خسرو انوشیروان می بینم که وی برای ساخت ایوان چه دقت نظری دارد و با استفاده از بهترین مهندسان این کار را انجام می دهد.

شهرسازی و توجه به امور شهرها را در جای جای شاهنامه می توان یافت. در شاهنامه، راجع به معماری ها و انواع ساختمان ها و شهرسازی اشارات بسیار جالبی وجود دارد. این اطلاعات و داده هایی که راجع به شهرسازی در شاهنامه وجود دارد، به گونه ای است که گویی فردوسی خود یک مهندس بزرگ معماری و عمران است. اما حقیقت امر همان است که در آغاز این نوشتار آوردیم.
این اطلاعات در متون و آثار باقی مانده از قدیم وجود داشته و فردوسی بزرگ آنها را به نظم در آورده است.
در خصوص نحوه ی کاربرد مصالح ساختمانی و چگونگی تهیه کردن و آماده ساختن آنها نیز در شاهنامه سخن رفته است. درک برخی مفاهیم مربوط به معماری و ساخت و ساز در شاهنامه نیاز به دانش عمومی شاهنامه شناسی دارد. برای مثال، وقتی می خوانیم “به سنگ و به گچ دیو دیوار کرد” برای اینکه بدانیم “دیو” چه بوده و منظور از دیو چیست، باید اطلاعات شاهنامه شناسی داشت.
در شاهنامه ی ارجمند، درباره ی استفاده از رنگ و زیبایی برای ظاهر خوب ساختمان ها و هم برای تشخیص آنها از یکدیگر سخن رفته است.
استفاده ی بجا و مناسب از چوب، شیشه، سنگ و آهن و … در آن مورد توجه قرار گرفته است.
همان خانه ها کرده از چوب و نی
زمینش هم از نی فروبرده پی
و یا:
نهادش در آن دژی آهنین
هم آرامگه بود و هم جای کین
حتا در شاهنامه، مناسب هر کاری ساختمانی در خور آن ساخته می شود.
بیمارستان، شهر، دژ جنگی، دخمه، گورگاه و کاروان سرا و … هر یک ساختمان ویژه ی خود را دارند که با دانش پیشرفته ی مهندسی عمران در زمان ما تطبیق می نماید.
از زلزله و فرونشست زمین نیز در شاهنامه مطالب وجود دارد. این بحث گسترده ای است که می توان به تفصیل به آن پرداخت. اما در این نوشتار کوتاه فقط برای یادآوری اینکه عمران و شهرسازی نیز در شاهنامه وجود دارد، مطالب اندک کنونی کفایت می نماید.