فاجعه استهلاک کتابخوانی در ایران

گذری به تاریخ ، کوتاه اما جالب:

اقتصاددان :   تاریخ در مقابل نویسندگان سر تعظیم فرود می‌آورد چرا که  هر چیزی که به توسعه و پیشرفت منتهی شده است در گرو کسب دانش بوده است و نویسندگان گردانندگان هر موضوعی در طول تاریخ آن را ثبت و ضبط کرده اند و از گذشتگان  به آیندگان انتقال داده‌اند.

گذر زمان به پهنای تاریخ به هزاران سال طول کشید تا بشر به مرحله ای رسید که توانست آن چیزی را بسازد که شباهت جزئی به چیزی که امروزه به اسم کتاب می شناسیم، داشته باشد. بشر برای به تصویر کشیدن افکار و اندیشه‌های خود وارد دنیای نگارش شد. این نوع از نگارش با کمبودهایی مانند عدم امکان به تصویر کشیدن عواطف و احساسات مواجه بود. کم کم تصویرها شکل ساده‌تری به خود گرفتند و برای مفاهیم عاطفی علائمی قراردادی مشخص گردید، بطور مثال نقش چشم اشک آلود نشانه اندوهگینی بود. مجموعه این تلاشها نوعی خط اندیشه نگار را در دسترس نگارندگان قرارداد.

بنابراین وقتی می خواهیم تاریخچه اولین کتاب را در دنیا بررسی کنیم. باید متوجه باشیم که احتمالاً این کتاب نباید شباهتی به آن چیزی که امروزه کتاب نامیده می شود، داشته باشد و خیلی با آن فرق داشته است. در حقیقت کتابهای اولیه دنیا تا آنجائی که ما می دانیم واقعاً کتاب هائی به مفهوم جدید این کلمه نبوده اند. چند هزار سال پیش بابلی ها و آشوری ها کتیبه ها و لوح های گچی و سنگی درست می کردند که بر روی آنها هر موضوع یا واقعه ای را که میل داشتند نوشته، ثبت و نگاهداری می کردند.

آنها توسط افرادی که با مهارت حکاکی با کمک نوعی ابزار نوک تیز (قلم)، نوشته هایشان را که به خط میخی بوده، روی این لوح های گچی یا سنگی، وقتی که هنوز مرطوب بود رسم می کردند. سپس برای این که این خطوط  یعنی لوح های گچی دوام و عمر بیشتری داشته و دائمی تر باشند آنها را در کوره گذاشته و می پختند. بعضی اوقات این موضوع یا واقعه ای که می خواستند یادداشت کنند خیلی طولانی بوده و بنابراین لوحه های گچی بیشتری می برد. بدین ترتیب درست مثل یک کتاب دارای صفحات زیادی بود، که در حال حاضر با عنوان کتیبه هم نام برده میشود. در این صورت  می شد مثلاً واژه «کتاب» را به آنها اطلاق کرد!

در توسعه خط و نوشتار مردم مصر باستان در این مورد، پا را فراتر گذاشته و کاغذ خام و خشن ساختند که از جنس یک نوع نی به نام «پاپیروس» بود. این صفحات مسطح که با دست ساخته می شدند رنگ زرد پریده ای داشتند و به وسیله باریکه های درازی به یک دیگر وصل بودند که به دور یک استوانه چوبی یا استخوانی پیچ می خوردند.

مصری ها با استفاده از آب آغشته به دوده که مثلاً در حکم مرکب بود، شعر و داستان و یا وقایعی را با انواع خطوط تصویری روی این صفحات پاپیروس می نوشتند و یا می کشیدند. از آنجائی که جا به جا کردن این استوانه ها کار راحتی نبود، بنابراین عمل نوشتن، بعضی اوقات روی صفحات جدا از هم انجام می گرفت. بعضی دیگر از مردم قدیم مثل یونانی ها و رومی ها، کتابهائی می ساختند که به دور استوانه می پیچیدند.

تاریخچه کتاب در ایران  به سه دوره پارسی باستان، پارسی میانه و پارسی نو تقسیم می شود. این دسته بندی متعلق به چهار بازه تاریخی مختلف از فرمانروایی سلسله های هخامنشی، سلوکی، اشکانی و ساسانی، پیش از تعدی اعراب به ایران به شیوه معاصر امروزی است.

ما با این هدف که موضوع بحث مطالعه را باز کنیم گذری به تاریخ و پیشینیان زدیم و سایر ملل را به این موضوع بسط دادیم که اهمیت کتاب و کتابخوانی از هنگامه‌ی طلوع انسان خردمند بر روی زمین همراه قدیمی بوده و هست. گواه تاریخ این ادعا را اثبات میکند.

در مقاله گذشته مان بیان کردیم که مطالعه میتواند کدسازی جدیدی را در بازگشایی عملکرد مغز داشته باشد.

اما ذکر این مطلب از آنجایی وارد بحث و جدل میشود که نخسین انسان‌های خردمند از تولید نوشتار به هر روشی برای تبادل، اندیشه و انتقال اندیشه به آیندگان از خط بهره می‌برده‌اند، حال ذهن کنجکاو نخستین انسان‌های خردمند برای رمزگشایی این خطوط به کار افتاد که چطور میتواند این خطوط را مطالعه کند و از آن بهره بگیرد. پس این مقدمه بر آغاز نوشتن و مطالعه بین گذشته و آینده بود.

تجربه‌های دردناک نخستین انسان‌های خردمند از کشف، شکار، ترس، حمله از سوی حیوانات وحشی، گرسنگی، تشنگی، صدمه برخورد با اجسام سخت و….. باعث شد که این انسان‌های اولیه دانش خود را به هر نحوی به آیندگان منتقل کنند، این مسئله زمینه اختراع خط گردید و آغازگر شرح تمدن شود و بدنبال آن درک این خط و نشان‌ها گردید.

استفاده از ابزار در ترسیم خطوط خود نیاز به مهارت بود که پیشینیان با رنج و زحمت آن را ترسیم میکردند. انسان های اولیه با تولید فکر توانستند گام بزرگی را در تاریخ ترسیم خطوط بردارند، اما انتقال به آیندگان و خواندن این خطوط برای نسل‌های بعد کار بسیار مشقت باری بود. اما همین انتقال دانش باعث توسعه، پیشرفت در نسل‌های آینده گردید و بصورت خیلی آهسته شکل و شمایل خواندن و نوشتن در شکل‌گیری  رشد و پویایی گردید.

در تاریخ اولیه بشر استفاده از ابزار برای ترسیم خطوط امری بدیهی بود که خود این مسئله در شکل ‌گیری ژنوم‌های جدید به صورت آهسته صورت گرفته شد و با گذشت زمان خواندن و نوشتن در کدسازی مغز ثبت‌ گردید.

اگر به یک بچه تازه متولد شده نگاه کنید و حرکات این بچه را زیر نظر بگیرید متوجه میشوید که بعد از چند ماه این بچه علاقه خاصی به استفاده از ابزار برای ترسیم خطوط بر روی هرچیزی دارد. این امر به صورت ناخودآگاه در ذهن بچه ثبت گردید که انتقال دانش بوسیله ترسیم خط میتواند در بقای آیندگان نقش داشته باشد. و مبتوان ادعا کنیم که ترسیم خطوط و علامتگذاری به صورت اشکال اولیه یک غریزه محسوب میشود، هر چند برای اثبات این ادعا نیاز به اسناد گوناگون، دربعضی از علوم نمود، اما به عنوان یک پیش‌فرض میتوان از آن نام برد. که استدلال خواندن و نوشتن از زمان هوشیاری بعداز تولد یک غریزه محسوب میشود.

مزیت نوشتن آنجایی خود را نشان می دهد که ترسیم هر کلمه یا خط از طغیان فکری سرچشمه میگیرد، و باعث تولید فکر میگردد و همین موضوع ذهن انسان را وادار به  فکری مولد میکند و سعی در جلوگیری از استهلاک مغز میکند. خب زمانی که مغز وارد فاز فکر زایشی میگردد و فواره های خلاقیت در ناخودآگاه شروع به تولید فکر نو میکند، ارتعاش مغز باعث کدسازی در زمینه خلاقیت میکند و همین موضوع جرقه ابتکارات، هوشیاری در مقابل حوادث و…..را میزند.

اهمیت مطالعه آنجایی خود را نشان میدهد که شما سپر‌های دفاعی را در مقابل رخدادهای احتمالی، جاهلیت و بی خردی آماده میکنید و شما در مقابل اتفاقات آینده آماده باشید

ایران از دیرباز صاحب تمدن، دانشمندان، شاعران، فیلسوفان، منجمان، نخبگان، نویسندگان، پزشکان و صاحب نظران بوده و میتوان گفت که ایران شاهراه تمدنی عظیم به پهنای تاریخ بوده.

با گذشت زمان انسان به اهمیت خواندن و نوشتن پی برده و خرد هر انسان را با میزان بهره‌گیری از دانش می‌سنجند، بهترین راه افزایش دانش از دیرباز تاکنون افزایش مطالعه است، مطالعه به خودی خود انسان‌ها را نسبت به هم متمایز میکند و سطح فعالیت‌های اجتماعی را افزایش می دهد.

همانطور که می دانیم در گذر زمان انقلاب‌ها ، جنگ‌ها، پیروزی‌ها، اتفاق‌هاو غیره…..در طول تاریخ ثبت و ضبط شده، حال تصور کنید این گذر تاریخ ثبت نمیشد!!!

آیا انسان به تولید علم و افزایش آگاهی میرسید؟

آیا انسان از گذشته آگاه میشد؟؟

جواب: قطعا بدون توانایی به خواندن و نوشتن انسان نمی توانست به هیچ دستاوردی برسد، و بنظرما خواندن و نوشتن بهترین و ارزشمندترین اختراع بشر در طول تاریخ بود.

و میتوان گفت بزرگترین انقلاب درطول تاریخ جهان، توانایی ملل در خواندن و نوشتن بود.

حال باید از خودمان بپرسیم چرا سرانه مطالعه در بین مردم ایران پایین است؟

چرا مردم ایران نسبت به مطالعه کم اهمیت و کم توجه هستند؟

آیا با کاهش مطالعه در بین مردم ایران در آینده شاهد گسست اجتماعی و فاجعه سقوط مردم نسبت به مردم جهان خواهیم شد؟

پاسخ به این سوالات را نمی توان با یک مقاله توصیف کنیم، اما میتوانیم گوشه ای از آن را بررسی نماییم و موضوع کتاب خوانی را در کشور به چالش بکشیم.

مسئله:

مسئله این است که در بیشتر مراکز علمی جهان، شاخص اصلی برای ایجاد یک منطق جهت اندازه گیری سرانه مطالعه، مطالعه کتاب، آن هم از نوع غیردرسی را شامل می‌شود و مطبوعات، شبکه های اجتماعی و سایت های اینترنتی در این اندازه گیری لحاظ نمی شوند. البته انتقاداتی به این شکل از شاخص بندی برای میزان مطالعه سرانه وجود دارد که در جای خود قابل بحث است. در بعضی کشورها مانند هند خواندن کتاب های دینی در این سرانه آورده می شود و به همین دلیل، با توجه به جمعیت بالا و میزان بالای خوانش کتاب‌های دینی، رتبه نخست بیشترین سرانه مطالعه کتاب به این کشور تعلق دارد.

قبل از هرچیز لازم است منظورمان از سرانه مطالعه را مشخص کنیم. دیدگاهی وجود دارد که میگوید ما خوانش هر چیزی را که به صورت متن مکتوب وجود دارد، در سرانه مطالعه دخیل بدانیم. در این صورت، هر آنچه را که در فضای مجازی به عنوان متن خوانده می‌شود، می‌بایست در سرانه مطالعه لحاظ شود. اما آیا چنین چیزی منطقی است؟

فاکتورها:

یکی از فاکتور هایی که می‌توان به چالش بحث کمبود کتابخانه های عمومی در کشور است که نشان می دهد چه وضعیت نامناسبی کشور ما از این لحاظ دارد. کتابخانه های عمومی ایران معمولا با این مشکلات مواجه هستند که کتاب های آن ها بروز نیست و به همین علت تمایل به عضویت در این کتابخانه ها و مراجعه به آن‌ کم است. گرچه این تنها دلیل کمتر عضو شدن نیست و دلایل دیگری مانند ساعت کاری کتابخانه ها، فضای نامناسب و امکانات موجود در آن و … نیز وجود دارد.

یک فاکتور دیگر اینست اگر بخواهیم کمی عمیق تر و فرهنگی تر به موضوع نگاه کنیم، شاید یکی از دلایلی که ایرانی ها به مطالعه متون مکتوب کم‌تر میل دارند، این است که در فرهنگ ما همواره ترجیح بر شنیدن بوده است تا خواندن. با بررسی در جامعه می‌بینید که سخنرانی ها به شکل های مختلف آن، بیشتر از متون مکتوب جذب مخاطب دارند. فن بیان، شیوه‌های اثرگذاری و القا بر شنونده یکی از کلیدهای فهم این موضوع است.

فاکتور بعدی را اینطور بیان میکنیم اگر یک کتاب خوبی وجود داشته باشد تبلیغ هم بشود، اما میزان افرادی که آن را مطالعه می‌کنند زیاد نباشد. اما اگر همین مباحث توسط یک فرد خوش بیان در جلسات متعددی مطرح شود مخاطبان بیشتری را به دست می آورد و حتی فایل صوتی آن در کانال‌ها و شبکه های مجازی بارها و بارها گوش داده می‌شود، اما اصل کتاب، آن چنان که باید، خوانده نمی شود

در این فاکتوربه این  بحث  وارد میشویم که اکثر ما ایرانی ها، اعتماد به نفسی را در خود می‌بینیم که گویا همه اطلاعات پیش ماست و ضرورتی وجود ندارد که بخواهیم اطلاعاتمان را از طریق متون مکتوب و قابل ارجاع به روز کنیم یا افزایش دهیم. شما اگر به میان مردم بروید و از آنها سوالی بپرسید به ندرت می‌گویند نمی‌دانم. معمولا جوابی به شما می‌دهند و عمدتا این افراد کسانی هستند که از سطح مطالعه زیادی برخوردار نیستند.

بنابراین چند فاکتور اشاره کردیم که به نحوی باعث شدند سرانه مطالعه در ایران پایین باشد‌. قطعا بحث های فرهنگی که در ایران جریان دارد نقش اساسی در این زمینه دارد و به این نقطه ختم می شود که فرهنگ کتاب‌خوانی در کشور سیر صعودی نداشته باشد و بخشی از آن برمی‌گردد به شیوه های مدیریتی و محدودیت های دولتی که در این عرصه هم وجود دارد و به عنوان فاکتور باید در نظر گرفت.

آفتی که باعث می شود سرانه مطالعه کشور پایین بیاید:

تاثیر شبکه های اجتماعی بر سرانه مطالعه کتاب

مطالعه در ایران بین اندکی از افراد جریان دارد

کتاب یک کالای لوکس شده و در سبد بیشتر خانواده ها جایی ندارد

کودکی که در خانه و در دست والدین کتاب نبیند کتابخوان نمی شود

فرهنگ کتابخوانی باید از دوره کودکی اجرا شود

نقش سانسور و بی اعتمادی به ترجمه کتاب ها در کتابخوانی

مسائل اقتصادی جامعه به نوعی دامن کتاب را هم می گیرد

سردرگمی دانشجویان با ترجمه و تالیف‌های بی کیفیت

ترویج خشونت در صداو سیما، سینما، تئاتر و …. به جای ترویج کتاب‌و کتاب خوانی

…….

نتیجه گیری:

چرا میزان ابتذال در بین ملت زیاد شده؟

چرا در حال حاظر میزان فروپاشی اجتماعی و گسست اجتماعی در کشورمان افزایش پیدا نموده؟؟

چرا………..

از شروع این بحث تا به الان صحبت از استهلاک و فرسایش کتابخوانی در ایران نمودیم، از تاریخ پیدایش صحبت به میان آوردیم تا بازگردیم به گذشته و اهمیت خواندن و نوشتن را بدانیم، هر چند این بحث‌هایی که به میان آوردیم از سری بحث هایی هستند که نخبگان این حوزه میتوانند موضاعات مربوطه را به چالش و نقدو بررسی بکشند.

اما عدم مطالعه کتاب زنگ خطر تاریخی را برای تمدن کهن ایران بزرگ به صدا در آورده است و اگر مردم ایران نتوانند جلوی این استهلاک فاجعه بار را بگیرند، تمدن، دانش و فرهنگ ایران ساقط خواهد شد و جز پوکه‌ای ناچیز و بی ارزش از آن نخواهد ماند.

متاسفانه ایران وارد فاز گسست اجتماعی شده، نگرانی‌ها در خصوص فرسایش سطح فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فردی و….. افزایش یافته و اگه ملت ایران با این سطح آگاهی نتوانند این رویه رو کنترل کنند، مطمئنا کمر تمدنی ایران خواهد شکست.

متاسفانه جوانان، نوجوانان به هیچ عنوان به کتاب علاقه ای نشان نمی‌دهند وخرد جمعی جای خود را به ابتذال جمعی داده است، این سطح از بی خردی در طول تاریخ ایران بی سابقه بوده است. بعضی از مدیران به هیچ عنوان عقلانی تصمیم نمی‌گیرند، البته نباید بیشتر از این  از بعضی مدیران انتظار تفکرات عقلانی رو داشته باشیم، چون سطح عقلانیت بعضی از مدیران همینقدر هست

پس نبایستی دست روی دست بگذاریم، جامعه روشنفکر بایستی این خاموشی مطلق را نابود کنند، روشنفکران باید چراغ راه ناملایمت‌ها، بی خردی ها باشند.

مخاطب گرامی، ارسال نظر پیشنهاد و انتقاد نسبت به خبر فوق در بخش ثبت دیدگاه، موجب امتنان است.

ع