سیستان و بلوچستان؛ جنوبی‌ترین نقطه در اقتصاد ایران

استان سیستان و بلوچستان به روایت آمارهای رسمی یکی از محروم‌ترین نقاط کشور است. رهبر انقلاب در فرازی از سخنان اخیر خود با جمعی از مردم سیستان و بلوچستان تاکید کردند که «اگر دولت‌ها به آن مصوّباتی که در اوایل دهه‌ی ۸۰ که بنده آمدم بلوچستان و تصمیم‌گیری شد، عمل می‌کردند، امروز چهره‌ی استان فرق میکرد. از طرف بعضی از دولت‌ها تنبلی شد، بی‌توجّهی شد». آمارها چه روایتی از جنوبی ترین استان کشور دارند؟

اقتصاددان: آخرین آمارها درباره استان سیستان و بلوچستان مربوط به سال ۱۴۰۱ است. تغییرات برخی از نماگرهای مهم اقتصادی در استان سیستان و بلوچستان در سال گذشته نسبت به دوره‌های قبل یکسان نبوده است. در این گزارش به تغییرات چهار نماگر اقتصادی در این استان متشکل از «ضریب جینی»، «نرخ تورم»، «نسبت هزینه به درآمد خانوارها» و «نرخ بیکاری» اشاره شده است.

بر اساس گزارش اکوایران، بررسی‌ها نشان می‌دهد که وضعیت ضریب جینی که شاخصی از نابرابری درآمدی است در سال گذشته نسبت به سال ۱۴۰۰ بهبود یافته است. در مقابل، نرخ تورم سالانه افزایش یافته و به رکورد ۱۱ ساله خود رسیده است. همچنین، نسبت هزینه به درآمد خانوارها که نشان می‌دهد چه سهمی از درآمد سیستان و بلوچستانی‌‌ها صرف پوشش هزینه‌ها شده در سال ۱۴۰۱ به نقطه سر به سر رسیده است. نرخ بیکاری نیز پس از نزول مداوم در سال‌های پایانی دهه ۹۰ با افزایش ۲٫۳ واحد درصدی در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال ۱۴۰۰ مواجه شده است.

بهبود ضریب جینی سیستان و بلوچستان در ۱۴۰۱

ضریب جینی شاخصی است که برای سنجش اختلاف طبقاتی و نابرابری درآمدی از آن استفاده می‌شود. این شاخص بین صفر و یک تعریف شده و هر چه به صفر نزدیک‌تر باشد اختلاف طبقاتی کمتری را نشان می‌دهد. در این گزارش، از ضریب جینی سیستان و بلوچستان در مناطق شهری استفاده شده است.

این شاخص در سال‌های ۸۵ تا ۹۰ و همزمان با دوره دولت نهم و دهم کاهش پیدا کرده است. برای مثال ضریب جینی سال ۸۵ برابر با ۰٫۴۲۳۷ بوده که در سال ۹۰ به ۰٫۴۰۰۶ رسیده است. بنظر می‌رسد علت بهبود وضعیت اختلاف طبقاتی در این دوره اجرای سیاست هدفمندی یارانه‌ها بوده است.

این شاخص نابرابری درآمدی در سیستان و بلوچستان در سال ۹۷ افزایش یافته و به ۰٫۴۵۶ رسیده است. سپس در سال بعد روند نزولی به خود گرفته تا این که در سال ۱۴۰۰ با رسیدن به سطح ۰٫۴۹۲۹ به بالاترین سطح خود در ۵ سال اخیر رسیده است.

آخرین گزارش مرکز آمار از وضعیت توزیع درآمد نشان می‌دهد که در سال گذشته و همزمان با شروع دولت سیزدهم ضریب جینی این استان کاهش یافته و به ۰٫۴۶۴۷ رسیده است. سیستان و بلوچستان در مقایسه با سایر استان‌های کشور بالاترین ضریب جینی مناطق شهری را در سال گذشته به خود اختصاص داده است.

بالاترین تورم سالانه ۱۱ سال اخیر در ۱۴۰۱

بررسی‌ها نشان می‌دهد که نرخ تورم سیستان و بلوچستان در ۱۱ سال اخیر نوسانات متعددی داشته است. این نرخ پس از افزایشی که در سال ۹۲ تجربه کرد با کاهش شدیدی در سال ۹۳ مواجه شد. به طوری که تورم سالانه این استان از ۴۱٫۷ درصد به ۱۳٫۱ درصد رسید و به مدت ۳ سال در سطوح زیر ۱۴ درصد نوسان کرد. بنابراین می‌توان گفت سال‌های میانی دهه ۹۰ و دوره دولت یازدهم بهترین سال‌های تورمی برای استان سیستان و بلوچستان بوده است.

این روند نزولی را جهش قابل توجهی در سال دوم دولت دوازدهم شکست. تورم سالانه این استان از زیر ۱۰ درصد در سال ۹۶ به بیش از ۲۹ درصد در سال ۹۷ رسید و این روند صعودی را تا انتهای دولت دوازدهم ادامه داد.

تورم سالانه سیستان و بلوچستان از ۳۶٫۶ درصد در سال ۱۴۰۰ به ۴۶٫۳ درصد در سال ۱۴۰۱ افزایش یافت.

سر به سر شدن دخل و خرج ساکنان جنوب شرقی ایران در ۱۴۰۱

یکی از شاخص‌هایی که می‌توان از آن برای محک زدن وضعیت معیشتی خانوارها استفاده کرد، «نسبت هزینه به درآمد» است. در این شاخص، هزینه خانوارها به درآمد آن‌ها تقسیم می‌شود و نشان می‌دهد که هر خانوار چه سهمی از درآمد خود را هزینه می‌کند.

به طور کلی، زمانی که نسبت هزینه به درآمد کاهش می‌یابد به این معناست که رشد هزینه‌ها کمتر از رشد درآمدها بوده است. به عبارت دیگر، در سال‌هایی که نسبت هزینه به درآمد کاهش یافته وضعیت معیشتی خانوارها بهتر شده است.

نسبت هزینه به درآمد خانوارهای سیستان و بلوچستانی از سال ۸۶ تا پایان دولت دهم به طور کلی روند صعودی داشته است. یعنی وضعیت معیشتی آن‌ها در این دوره به طور کلی بدتر شده است. آمارها نشان می‌دهد که در دوره دولت یازدهم نسبت هزینه به درآمد این خانوارها در پایین‌ترین سطح شانزده سال اخیر بوده است. برای مثال در سال ۹۲ سیستان و بلوچستانی‌ها ۹۶٫۸ درصد از درآمد خود را هزینه می‌کردند اما این رقم در سال ۹۵ به ۸۲٫۴ درصد کاهش یافته است.

بالاترین رکورد ثبت شده برای این نسبت در دولت دوازدهم دیده شده که معادل با ۱۰۶٫۴ درصد در سال ۹۸ بوده است. به عبارت دیگر، در آن سال درآمد ساکنان استان جنوب شرقی ایران کفاف هزینه‌هایشان را نداده و آن‌ها باید برای پوشش هزینه‌های خود از منابعی مازاد بر درآمدشان استفاده می‌کردند.

این نسبت در سال‌های ۹۹ و ۱۴۰۰ در محدوده ۹۴ درصد در حال تغییر بوده و نهایتا در سال ۱۴۰۱ به ۱۰۰٫۱ درصد می‌رسد. یعنی درآمد و هزینه خانوارهای سیستان و بلوچستانی در سال گذشته تقریبا سر به سر شده است.

رکورد کمترین و بیشترین نرخ بیکاری، هر دو در دولت دوازدهم

نرخ بیکاری سیستان و بلوچستان پس از تجربه افزایش ۲٫۱ واحد درصدی در سال ۸۸ روند نزولی به خود گرفته تا این که در سال ۹۰ به زیر ۱۰ درصد می‌رسد. سپس این نرخ روند صعودی به خود گرفته و تا شروع دولت یازدهم در سال ۹۲ به ۱۱٫۴ درصد رسیده است. بالاترین نرخ بیکاری ثبت شده برای دولت دوازدهم در این استان ۱۲٫۹ درصد بوده که در سال ۹۵ مشاهده شده است.

رکورد نرخ بیکاری در پانزده سال اخیر برای سیستان و بلوچستان، در سال ۹۷ شکسته شده که رقمی برابر با ۱۶٫۲ درصد را به ثبت رسانده است. پس از آن یک روند نزولی شروع شده که تا قبل از شروع دولت سیزدهم ادامه یافته به طوری که در سال ۱۴۰۰ به ۹٫۴ درصد رسیده که پایین‌ترین نرخ بیکاری در این مدت بوده است. آخرین آماری که از این نرخ وجود دارد مربوط به سال ۱۴۰۱ است که سطح ۱۱٫۷ درصد را نشان می‌دهد.

در ادبیات اقتصادی رایج است که برای نشان دادن اختلاف طبقاتی بین دو منطقه از عبارت «بالا» و «پایین» یا «شمال» و «جنوب» استفاده می‌شود. سیستان و بلوچستان از نظر جغرافیایی در جنوبی‌ترین نقطه کشور واقع شده است. شواهد آماری نشان می‌دهد که این استان در جغرافیای اقتصادی نیز در جنوبی‌ترین نقطه قرار دارد.

/پ