‍ سفرنامه ماوراء النهر (قسمت دهم ، شاه زنده )

در ادامه پیاده روی در سمرقند، در نزدیکی شهر باستانی افراسیاب ، به یک گورستان رسیدیم.
وجود نشانه هایی مثل منورا ( شمعدان هفت شاخه، نماد بوته سوزان که در کوه طور با موسی سخن گفت ) و ستاره داوود ( که جدیدا به عنوان نماد یهود درآمده است) علامت تعلق این گورستان به یهودیان داشت. وسعت گورستان نشان از جمعیت زیاد آنها است. البته امروزه اکثرا به اسراییل و آمریکا مهاجرت کرده اند.
همه یهودیان آسیای میانه، به یهودیان بخارایی مشهورند. آن ها به لهجه خاصی از فارسی صحبت می کنند و آن را با خط عبری یا سیریلیک می نویسند.
در کنار گورستان یهودیان، به قبرهای مسلمانان و نهایتا به آرامگاه ” شاه زنده” رسیدیم.
شاه زنده لقب ” قُثم ابن عباس ” پسر عموی پیامبر اسلام است که از فرماندهان لشکر معاویه در فتح ماوراء النهر است.
بر اساس باور مردم ، هنگامی که سر او در جنگ با خاقان چین از تن جدا شد، سر خود را به دست گرفت و به چاهی در این مکان رفت و غایب شد و به همین دلیل به شاه زنده معروف است.
در دوره های مختلف به ویژه در عصر تیمور، مقبره های متعددی با کاشی کاری های چشم نواز برای خاندان های سلطنتی وبزرگان از جمله خواهر و خواهرزاده تیمور در اطراف آن ساخته شده است.
ساخت چنین مقبره های با شکوهی برای زنان در تاریخ کم سابقه است.
با توجه به داستان شاه زنده دور از انتظار نیست که در نزدیکی آن رد پایی از داستان یک شخصیت نامیرای دیگر مثل خضرنبی هم وجود داشته باشد.
مسجد خضر با تزئینات مسحور کننده آن در یک بلندی مشرف به شهر در نزدیکی شاه زنده ساخته شده است.
اسلام کریموف ( دیکتاتور سابق ازبکستان) هم که اهل سمرقند بود و خود را رهبر جاویدان ازبک ها می دانست، ترجیح داد به جای پایتخت کشور در مسجد خضر دفن شود.
بد نیست خاطره مسخره ای درباره بازدید از مقبره اسلام کریموف برایتان تعریف کنم که نشانه نمادینی از ممنوعیت های اعمال شده سیستم های دیکتاتوری است.
در کنار مقبره او تابلوی بی موردی درباره ممنوعیت عکاسی نصب کرده و یک پلیس برای جلوگیری از عکاسی از مقبره گذاشته بودند ولی مامور علنا به هر توریستی پیشنهاد می داد در ازای یک مبلغ رشوه ، درب دسترسی به مناره ای را باز کند تا بتواند از بالای مناره عکس بهتری بگیرد!
این مثال ساده ای از آن است که ممنوعیت های بی مورد فقط راه را برای فساد باز می کنند.

دکتر سید میثم شفیعی مطهر

سفرنامه را به صورت تصویری هم می توانید در هایلایت ازبکستان در اینستاگرام من دنبال کنید.
https://instagram.com/shafiei_motahar