سخنی راجع به جشن ها و تیرگان

همه ساله با فرا رسیدن سیزدهم تیر، علاقمندان به آیین های ایرانی، مراسم و برنامه هایی به این مناسبت برگزار می نمایند. شب های شعر تیرگان راه اندازی می شود و سخنرانی ها و برنامه های گوناگون راجع به آن انجام می شود.
نیز در فلسفه و دلیل نام گذاری این روز دلایل و حکمت ها می گویند. گاه و اغلب نیز وارد خرافات و افسانه های بی پایه می شوند.
زیرا نمی دانند تیرگان چیست و زمان آن کدام است.
خردمندان و اهل تفکر و تعقل هم چون مناسبتی در این روز ، یعنی سیزدهم تیر نمی بینند، آن را جدی نمی گیرند. در خوش بینانه ترین حالت، این را نامی قدیمی و یادگاری از ایران باستان می دانند. بیش از این برایش اهمیت قایل نمی شوند.

تیرگان چیست ؟

پاسخ درست این پرسش و نیز جشن های دیگر ایرانی در کتاب ” یلدا و چهارشنبه سوری” استاد دکتر محمد رسولی ( شاهنامه شناس) آمده است.
در کتاب ” یلدا و چهارشنبه سوری” نوشته ی دکتر محمد رسولی، با بیان دلیل روشن و قانع کننده آمده است:
تیرگان در روز یکم تیر است. ایرانیان چهار  نیایش بزرگ داشتتد که در آغاز چهار دگرگونی مهم نجومی انجام می دادند. نخستین آنها به هنگام اعتدال بهاری یعنی ” نوروزگان” بود.
دومین آن در آغاز انقلاب تابستانی که بلندای روز به بیشترین خود می رسد، یعنی در آغاز تابستان ، برگزار می کردند و  در روز یکم تیر بود.
سومین یسن و نیایش همگانی در آغاز تعادل پاییزی ، یعنی در یکم مهر بود و به آن مهرگان می گفتند و چهارمین آن در آغاز انقلاب زمستانی که شروع طولانی تر شدن نور و روز است، یعنی در یکم دی برگزار می کردند که شب آن را شب یلدا، یعنی شب زایش روز (نور) می گفتند‌.
بنا بر این متوجه می شویم که زمان برگزاری هر یک از این یسن ها، جهت نیایش، دلیل نجومی داشته و مبتنی بر یک تغییر مهم فصلی بوده است.

با توضیح ارایه شده، یکم تیر جشن تیرگان بوده و دلیل آن نیز روشن است.

روز یکم تیرماه، نقطه ی دگرگونی (انقلاب) تابستانی است‌ این روز بلتدترین روز سال در نیم کره ی شمالی و کوتاه ترین در نیم کره ی جنوبی است و آِغاز فصل تابستان در نیم کره ی شمالی و زمستان در نیم کره ی جنوبی می باشد.
بنا بر این یکم تیر روز خاصی است و باید  مورد توجه و نیایش و پاسداشت قرار گیرد و در این روز خداوند بزرگ و خداوند جان و خرد، مورد نیایش و ستایش قرار گیرد. خدایی که چنین بر اساس حکمت و دلیل و علم، گردش کواکب را بر قرار ساخته است‌.
بعدها در دوران ساسانی که روزها را با نام ویژه ای نامیدند و بسیاری از متون کهن هم از بین رفته بود، هر روزی که نامش با نام ماه یکسان بود روز جشن شد! پیداست که چنین چیزی اهمیت و ارزش علمی و اخترشناسی ندارد و بی معناست.

از این روز ،به تدریج از بلندای روز کاسته میشود تا دوباره به تعادل می رسیم. تعادل پاییزی. باز در یکم پاییز ،تعادل بر قرار می شود و یسن مهرگان انجام می شود. پس مهرگان هم در یکم مهر است!

نیاکان ما در آن دور دست های تاریخ، با دانش عجیب و پیشرفته ای که داشتند به این تغییرات کیهانی پی برده بودند. ریشه ی واژه ی جشن، یسن اوستایی است. یسن و یسنه به معنای ستایش و نیایش همگانی (عام/هام) است.
جشن تیرگان در یکم تیر ماه یکی از این یسن های مهم ایرانی است.