دوغ یا نوشابه؟

✍️ پرویز گیلانی/ تحلیلگر اقتصاد

سکانس معروف «دوغ یا نوشابه؟» از سریال طنز «نون خ» را یادتان هست؟ سکانس درخشانی که هنوز هم در فضای مجازی دست به دست می‌شود و احتمالا هر کدام از ما چند بار آن را دیده‌ایم.

این سکانس بهتر از هر کتاب و مقاله‌ای، نقض «حق انتخاب» را به تصویر کشیده و نشان داده؛ سیاستمدار چگونه می‌تواند انتخاب‌های جامعه را محدود کند.

در سکانس مورد اشاره، عده زیادی از افراد یک روستا مهمان یکی از شخصیت‌های سریال شده‌اند. هنگام غذا خوردن، دختری از خانواده میزبان که در یکی از دست‌هایش بطری نوشابه و در دست دیگرش پارچ دوغ دارد از مهمانان می‌پرسد؛ آقایان دوغ یا نوشابه؟ اغلب، نوشابه را انتخاب می‌کنند اما میزبان در لیوان‌شان دوغ می‌ریزد. وقتی یکی از مهمانان اعتراض می‌کند، میزبان خطاب به همه می‌گوید: «آقایان، نوشابه کم داریم، وقتی می‌پرسم دوغ یا نوشابه، لطفاً بگویید دوغ.» این سکانس نشان می‌دهد دیگران چگونه برای ما تصمیم می‌گیرند که چه در لیوان‌مان بریزند و ما را از خوردن چه چیزهایی محروم کنند.

اگرچه جامعه ایران در ۱۰۰ سال گذشته در هیچ بازاری-نه سیاست و نه اقتصاد و فرهنگ- آزادی انتخاب به معنای واقعی نداشته اما در مقاطعی، از دامنه انتخاب بیشتری برخوردار بوده است. طرفه آنکه هرچه زمان گذشته حق انتخاب‌مان محدودتر و محدودتر شده است.

این روزها شاید در بدترین وضعیت آزادی انتخاب قرار داریم؛ سیاست، تحریم، تورم، سیاستگذاری، کرونا، مجلس شورای اسلامی، ذی‌نفعان، مخالفان، معاندان،مدافعان و همه و همه دست به دست هم داده‌اند تا انتخاب جامعه ایران را محدودتر از همیشه کنند.

تحریم ما را از خیلی مواهب جهان آزاد محروم کرده؛ از جمله اینکه نمی‌توانیم آزادانه تجارت کنیم و حق انتخاب کالای خوب از ما گرفته شده است. شورای نگهبان انتخاب سیاسی ما را محدود کرده و مجلس به جای ما تصمیم می‌گیرد که وارد شبکه‌های اجتماعی نشویم و وزارت ارشاد موسیقی مورد تایید خودش را روانه بازار می‌کند.

سیاستگذاری غلط اقتصادی، آزادی انتخاب را از جامعه گرفته است؛ تورم به ما اجازه نمی‌دهد غذای دلخواهمان را سر سفره بگذاریم و انواع انحصار باعث شده دیگران برای ما تصمیم بگیرند که چه کالایی در بازار موجود باشد. کرونا هم بهانه خوبی دست سیاستمداران داده که به اقتضای زمان، همه چیز را تعطیل کنند و دوباره به اقتضای زمان، همه چیز را بگشایند.
در این پرونده، تعاریف و اهمیت آزادی انتخاب را مطرح کرده‌ایم و به صورت ویژه به این پرسش پاسخ داده‌ایم که جامعه‌ای که آزادی انتخاب ندارد به کدام‌سو می‌رود؟