تفاوت ایران و آمریکا در نجات از بحران بورس

هرچند که بورس آمریکا قدمتی چند صد ساله دارد اما مهم‌ترین و سامان یافته‌ترین فعالیت آن از قرن ۲۰ تا کنون بوده است. در میان بازارهای مالی، بورس نیویورک بزرگترین و بالغ‌ترین بازار است. با این وجود این بازار نیز فراز فرودهای بسیاری را تا کنون تجربه کرده و بارها دچار ریزش‌هاش شدید ۵۰ تا ۸۵ درصدی شده است. نکته قابل توجه این است که بیشتر این ریزش‌ها یا بعد از ایجاد حباب قیمتی در بازار سهام بوده یا مرتبط با شرایط اقتصادی رخ داده است. هر چه که بازار هابالغ‌تر می‌شوند شدت این ریزش‌ها و تعداد آنها نیز کاهش میابد. شیوه برخورد دولت‌ها در رونق بازار سهام نقش عمده‌ای دارد.

بخش خصوصی نجات بخش بورس

در سال ۱۹۰۷ بورس آمریکا دچار ریزش ۸۵ درصدی شد. در این سال جی پی مورگان مالکان چند بانک و موسسات مالی و شرکت‌های بزرگ را دور هم جمع کرد و آنها را متقاعد به وام‌دهی و ایجاد صندوقی در جهت حمایت به بازار کرد. همچنین جی پی مورگان شرکت حمل‌ونقل ریلی که در شرف ورشکستگی بود را خریداری کرده و به آن جانی دوباره بخشید. مجموع عوامل به نفع بورس تمام شد و اقدامات جی پی مورگان آن را به سمت رونقی دوباره سوق داد به طوری که در طی سه سال بورس آمریکا بیش از ۳۰۰ درصد رشد کرد. تمامی این موسسات، شرکت‌هایی با مالکیت خصوصی بودند، لذا انگیزه برای خارج شدن از منجلاب رکود در آنها در حد بالایی قرار داشت. شرکت‌های خصوصی نسبت به دولتی برآورد هزینه بهتری دارند و دلسوزانه‌تر عمل می‌کنند، درنتیجه انگیزه‌های شخصی در اینجا آنها را به سمت رشد و شکوفایی بیشتر سوق می‌دهد. این اتفاق در کشورهای پیشرفته که دولت سهم کمتری دارد بیشتر دیده می‌شود.

قدمت بورس ایران تنها در حدود ۵۳ سال است، این درحالیست که در بسیاری از سال‌ها به دلایلی مثل جنگ سازمان بورس تعطیل و فعالیتی نداشته است. کاملا مشخص است که بورس ایران در مقابل بازار بزرگی مثل آمریکا بسیار کوچک و نوپابوده و همچنان با مشکلات عدیده‌ای دست و پنجه نرم می‌کند. از سال ۱۳۴۷ الی ۱۳۵۷ تعداد شرکت‌های بورسی به ۱۰۴ شرکت رسید اما بعد از انقلاب این عدد به حدد ۵۰ تقلیل یافت زیرا بخش زیادی از این شرکت‌ها به مالکیت دولت درآمدند. در کشورهای درحال توسعه اندازه دولت بسیار بزرگ است و همواره رد پای دولت در بخش‌های مختلف دیده‌ می‌شود. یکی از مشکلات بورس ایران این است که بخش بزرگی از آن را شرکت‌های دولتی تشکیل می‌دهند. در بین ۵۰ شرکت برتر بورسی درصد بالایی متعلق به دولت است و آن عده قلیل دیگر نیز به نوعی مجددا به دولت مربوط می‌شود. در بخش دولتی کارایی و بهروری در سطح پایین‌تری قرار دارد. برآورد هزینه و درآمد دقیق و درست نیست. به طور خلاصه دولت در تخمین هزینه‌ها و سودها بسیار ضعیف است و از آنجایی که مالکیت برای دولت است، انگیزه‌های شخصی معمولا به شکل سواستفاده و از جهت منفی عمل می‌کند. دخالت دولت در بازار بسیار زیاد است و کلا بازار متاثر از تصمیماتی است که بعضا به ضرر بورس تمام می‌شود.

سیاست حمایتی موثر

به گزارش اقتصاددان به نقل از بورسان، در سال ۲۰۰۸ به دنبال رکود اقتصادی که در آمریکا و دنیا اتفاق افتاد بورس نیویورک نیز ریزش شدیدی را تجربه کرد. در این زمان دولت برای حمایت از بورس چند راهکار درنظر گرفت. دولت آمریکا شروع به حمایت از شرکت‌های بورسی کرد که به سبب رکود شرایط نامطلوبی داشتند و با دادن وام و تغیراتی در سیستم آنها سبب سودآوری مجدد آنها گشتند. همچنین با خرید سهام این شرکت‌ها نقدینگی لازم برای ارتقا و بهبود شرایط آنها را پدیدآوردند و بعدا با برگشتن بازار به دوران رونق دوباره سهام‌ها را فروخته و سهم خود را از بازار کاهش دادند. اقدامی موثر، کارا و بلند مدت.

در ایران بیشتر شرکت‌ها به سبب افزایش نرخ دلار و یا حذف قیمت‌گذاری دستوری و… سودآوری دوچندانی را تجربه کردند. اما این ارتقا به سبب افزایش تولید نبوده و چه بسا حتی میزان تولید آنها کاهش نیز یافته است. بعد از ریزش ۵۰ درصدی شاخص کل از مرداد سال ۹۹ تا کنون تلاش‌های بسیاری برای حمایت از بازار شده است اما اغلب آنها ناکارآمد بوده است. ریزش بورس ایران متاثر از دوعامل بود، رشد حبابی قیمت سهم‌ها و نیز وضعیت بی‌ثبات اقتصادی که اثر آن کم کم به بورس نیز کشیده شده است. درحال‌حاضر با ریزش قیمت اغلب سهام‌ها بحث حباب از بین رفته است. اما بازار برای رشد نیاز به یک امنیت اقتصادی و دورنمای مساعد شرکت‌ها دارد. شاید این مهم تحت تاثیر کاهش تحریم‌ها و درنتیجه افزایش تولید و صادرات و همچنین حمایت دولت از شرکت‌ها در جهت طرح‌های توسعه امکان‌پذیر باشد. هرچند که قیمت دلار درحال‌حاضر اهرم اصلی افزایش قیمت بسیاری از سهم‌ها بوده است اما بازار نیاز به یک شرایط باثبات در بلندمدت دارد.

قوانین محدود کننده دامنه نوسان

از طرف دیگر در بورس ایران هنوز قوانین منسجم و کارایی در راستای حمایت و هدایت بازار وجود ندارد و بیشتر تصمیمات بر اساس آزمون و خطا گرفته می‌شود. یکی از این قوانین مربوط به دامنه نوسان است. ایران تقریبا محدودترین دامنه نوسان را در میان بازارهای سهام دنیا دارد و عمده این محدودیت متوجه نمادها است نه شاخص کل. در آمریکا دامنه نوسان وجود ندارد و تنها محدودیت دامنه نوسان در شرایطی متوجه شاخص است. به عنوان مثال در صورت ریزش شاخص S&P ۵۰۰ بنا به درصد افت آن بازار برای دقایقی متوقف می‌شود. اگر سقوط شاخص S&P ۵۰۰ به میزان ۷ درصد باشد معاملات برای مدت ۱۵ دقیقه متوقف خواهند شد. سقوط شاخص S&P ۵۰۰ به میزان ۱۳ درصد دوباره معاملات برای ۱۵ دقیقه متوقف خواهند شد. و درآخر اگر سقوط شاخص S&P ۵۰۰ به اندازه ۲۰ درصد افت داشته باشد معاملات در ادامه آن روز کلا متوقف خواهند شد. در آمریکا روند معاملات به شکل حراج پیوسته است. علت ایجاد چنین دامنه نوسانی برای این است که بازار برای دقایقی بتواند از التهاب فاصله گیرد و معامله گران بتوانند به دور از هیجانات کاذب تجدید نظر دوباره داشته باشند. واضح است در چنین شرایطی پدیده‌ای تحت عنوان صف خرید و صف فروش و کاهش درجه نقدشوندگی وجود ندارد.

مخاطب گرامی، ارسال نظر پیشنهاد و انتقاد نسبت به خبر فوق در بخش ثبت دیدگاه، موجب امتنان است.

ع