تحلیل تحولات اخیر افغانستان

بعد از خروج نیروهای آمریکایی از پایگاه بگرام و پیشروی طالبان و سقوط کابل؛ تحلیل های مختلفی از طرف کارشناسان صورت گرفت که هر کدام از منظر خاص خود مطلب را واکاوی نموده است.

اقتصاددان: در این نوشتار تحولات افغانستان، با پنج رویکرد بررسی می شود:

۱.مهار سه گانه(چین، روسیه و ایران)
با توجه به اینکه فرآیند صلح خاورمیانه موسوم به طرح صلح ابراهیم که در زمان ترامپ شروع شد و هم اکنون در حال توسعه می باشد و همچنین با توجه به تحولات بازار نفت و کنترل بیشتر کشورهای مصرف کننده نفت بر این بازار به نظر می‌رسد آمریکا و متحدینش حساسیت کمتری نسبت به منطقه خاورمیانه پیدا کرده اند و در عوض توجه بیشتری به مهار چین و روسیه دارند، بحث مهار ایران هم بدلیل سیاستهای منطقه ای آن از قبل وجود داشت، لذا با به قدرت رساندن طالبان مهار سه گانه روسیه چین و ایران در این منطقه به مرحله اجرا گذاشته می شود.

۲.سیاست قومیت گرایی و عدم مداخله مستقیم
این سیاست توسط حزب دموکرات آمریکا تجویز می شود که با دامن زدن به اختلافات قومیتی و عشیره ای امیال خود رو دنبال می کند همانطور که در دوران اوباما شاهد به قدرت رسیدن داعش بودیم. در اینجا هم با توجه به حاکمیت طالبان که از اساس با ایدئولوژی جمهوری اسلامی مبتنی بر شیعه مخالف هستند زمینه تنش و اختلاف بخصوص با حمایت مادی و معنوی عربستان و به جهت جایگزینی نیروی نیابتی نظیر حوثی های یمن حائز اهمیت است، ضمن آنکه در داخل ایران هم در مناطق سنی نشین تنش هایی ایجاد خواهد شد و این مورد نیز باعث مشغولیت نظام ایران در منازعه ای دیگر خواهد شد کما اینکه مولانا عبدالحمید رهبر معنوی اهل سنت منطقه سیستان و بلوچستان از به قدرت رسیدن طالبان حمایت قاطع به‌عمل آورد.

۳.کنترل کارآمد بر منابع و معادن افغانستان
برخی دیگر از کارشناسان معتقدند با توجه به حضور ۲۰ ساله آمریکا و آشنایی آنها با ساختار و مناسبات قدرت و منابع اقتصادی افغانستان، در صدد است به بهترین وجه از این منابع استفاده نماید. اما روی کار بودن یک نظام چند صدایی که کاریکاتوری از نظامهای دموکراسی غربی همراه با فساد فراگیر، مانع از این امر بود زیرا دولتمردان این کشور در لوای شعارهای مردم فریب و با ژست های ملی گرایانه، بدنبال باج خواهی و مشارکت در منافع آمریکا بودند، لذا با خروج آنها از صحنه سیاست توسط یک گروه تند رو و بی منطق و در سایه منازعات همیشگی، راحتتر می توان به منابع این کشور دست درازی کرد.

۴. تحولات عادی بر پایه خصوصیات و هویت مردم افغانستان
برخی دیگر از کارشناسان معتقدند بعد از تصمیم آمریکا مبنی بر خروج از افغانستان انتظاری هم جز این نبود که طالبان قدرت را در افغانستان به دست بگیرد، چرا که هویت مردم افغانستان عمدتاً و در درجه اول بر پایه شریعت اسلام و در وهله دوم قبیله و عشیره است که به آن تعلق دارند و هویت و ملیتی به نام افغانی در لایه های بعد مطرح می شود. بنابر این چنانچه از یک افغانی در مورد هویتش سوال شود ابتدا می گوید یک مسلمان سنی هستم و بعد به نام عشیره یا قبیله خود اشاره دارد. گروه طالبان اصولاً گروه سیاسی منسجم به شکل عرف نیست که توان سازماندهی و بسیج عمومی داشته باشد بلکه اینها عموما متشکل از اکثریت مردم افغانستان هستند و افکار هسته اصلی طالبان را دارند و خود؛ خواهان طالبان هستند و ریشه آن هم بر می گردد به زمانی که با حمایت آمریکا و عربستان و با عنوان مجاهدین با شوروی مبارزه می کردند و بعد از حملات یازده سپتامبر و حمله آمریکا به افغانستان، در مقابل آمریکا نیز مبارزه کردند. خلاصه کلام اینکه طالبان همان اکثریت مردم افغانستان هستند و تعجبی ندارد که به کل افغانستان حاکم شوند.

۵. نئوگلوبالیسیم جهانی
عده دیگری هم معتقدند که تحولات افغانستان در نتیجه توافق نئوگلوبالیست های جهانی شامل بایدنیست ها، چین، روسیه، کره، هند و سایر قدرت های نوظهور جهان است که در اثر سیاست های افراطی ترامپیست ها منسجم شدند. آنها معتقدند که باید به یک نظم نوین اقتصادی و سیاسی در جهان برسیم و آمریکایی‌هایی که در این طیف هستند معتقدند که آمریکا برای اداره جهان باید مشارکت برخی کشورهای دیگر از جمله چین را بپذیرد.
عده ای از کارشناسان؛ تحولات اخیر افغانستان را ناشی از توافق نئوگلوبالیست ها می دانند و برخی کشورهای دیگر نظیر عربستان و ایران هم از آن حمایت می کنند.

/پ