چابهار؛ فرصتی برای قدرت نمایی تهران و دهلی نو زیر تیغ تحریم ها

توافق ۱۰ ساله ایران و هند جهت اجرایی کردن پروژه چابهار گمانه زنی های بسیاری را به دنبال داشته تا جایی که گروهی بر این باور ادعایی هستند که دهلی نو با چراغ سبز آمریکا برای مهار چین و جلوگیری از همسویی تهران و پکن، این پروژه را در اولویت قرار داده است.

اقتصاددان: قرارداد ۱۰ ساله میان هند و ایران برای توسعه و بهره برداری از بندر استراتژیک چابهار که به عنوان دروازه ای به سوی افغانستان محصور در خشکی و آسیای مرکزی غنی از انرژی تلقی می شود می تواند در قاب رقیبی در برابر پروژه تحت کنترل چین ظاهر شود، مشروط بر اینکه ایالات متحده با توسل به اهرم های فشار(تحریم ها) راه را برای اجرای این توافق نبندد.

هند چه خوابی برای اسلام آباد دیده است؟

در همین راستا نشریه نیکی آسیا با انتشار گزارشی نوشت، بر اساس مفاد قرارداد بلندمدت هند پورت گلوبال (IPGL) و سازمان بنادر و دریانوردی ایران که در ۱۳ می امضا شد، دهلی نو قرار است حدود ۱۲۰ میلیون دلار برای تجهیز بندر سرمایه گذاری کرده و همچنین فرصت اعتباری به ارزش ۲۵۰ میلیون دلار با هدف بهبود زیرساخت های مرتبط با پروژه که ارزش کل قرارداد را به ۳۷۰ میلیون دلار رساند، در اختیار تهران قرار دهد. این قرارداد جایگزین پیمان ۲۰۱۶ می شود که به صورت سالانه تمدید می شد.هند در صدد بود تا از این بندر واقع در سواحل جنوب شرقی ایران و در امتداد خلیج عمان برای کمک به افغانستان جنگ زده استفاده کند. این کشور همچنین به مسیری برای ورود شرکت‌هایش به آسیای مرکزی نیاز داشت.سوبرهمانیام جایشانکار وزیر امور خارجه هند در رویدادی در کلکته که ۱۴ می برگزار شد، گفت: «ما معتقدیم که عملیات بندرچابهار برای کل منطقه مفید خواهد بود».جایشانکار در مراسم جداگانه‌ای در دهلی نو همچنین از نقش ابراهیم رئیسی رئیس‌جمهور فقید ایران و حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه که در سانحه تلخ سقوط هلیکوپتر به شهادت رسیدند در پروژه چابهار صحبت کرد و گفت: «به دلیل ابتکار عمل آنها، ما توانستیم توافق بلندمدت را نهایی کنیم».

در همین راستا، سانجی کومار پاندی، استاد مرکز مطالعات روسیه و آسیای مرکزی در دانشگاه جواهر لعل نهرو در دهلی نو، به نیکی آسیا گفت: «ارئیس جمهور ایران در دستیابی به این توافق نقش اساسی داشت، حالا با درگذشت او بعید است در مسیر توافق مانعی ایجاد شود.»این بندر علاوه بر آن که دسترسی هند به آسیای مرکزی را ممکن می سازد؛ به دهلی نو فرصت می دهد تا در برابر بندر گوادر در پاکستان، نزدیک مرز ایران، که توسط شرکت هلدینگ بنادر خارج از کشور چین تحت کریدور اقتصادی چین و پاکستان (CPEC) اداره می شود، دست بالا را داشته باشد.یکی از مزایای بندر گوادر، دسترسی آسان و سریع به آسیای میانه بود، اما بندر تحت کنترل هند در چابهار – واقع در ۱۷۰ کیلومتری غرب گوادر – اکنون می تواند اسلام آباد را از این مزیت محروم کند.تانیا بلوچ، تحلیلگر سیاسی مستقر در کانادا، گفت که افزایش ردپای هند در آن سوی مرز پاکستان قابل توجه است. هند فرصت بسیار خوبی برای رقابت راهبردی با بندر گوادر تحت کنترل چین به دست آورده است.

موانع پیش روی پروژه چابهار

بندر گوادر فعالیت تجاری محدودی دارد و به ندرت کشتی برای تخلیه بار در این بندر پهلو می گیرد. پاکستان نتوانسته آنطور که برنامه ریزی شده، بندر را به درستی توسعه دهد. در سال ۲۰۱۵ ساخت نیروگاه زغال سنگ ۳۰۰ مگاواتی برای این بندر تصویب شد. اما هنوز ساختش آغاز نشده، رخدادی که منجر به کمبود نیروی مورد نیاز برای توسعه اقتصادی در این شهر شد.یکی از مقامات دولتی پاکستان که با کریدور اقتصادی چین و پاکستان سروکار دارند و نخواستند نامش فاش شود، به نیکی آسیا گفت: «چینی‌ها از اینکه اوضاع برای بندر گوادر طبق برنامه پیش نمی‌رود، ناامید هستند. آنها از وضعیت فعلی پروژه گوادر راضی نیستند، اما نمی توانند وسایل خود را جمع کرده و بروند».به گفته آکشی ماتور، مدیر ارشد موسسه سیاست جامعه آسیا مستقر در دهلی نو، توافق برای بهره برداری از بندر چابهار مزایای ژئواکونومیکی حیاتی دیگری برای هند دارد، مانند کسب تجربه تجاری بین المللی طولانی مدت در اداره یک بندر خارج خارجی؛ بندری واقع در منطقه آزاد تجاری با حساسیت های ژئوپلیتیکی.

آکشی ماتور در ادامه مدعی شد: مذاکرات هند و ایران در باب چابهار ممکن است با فعالیت اقتصادی و مشکوک دریایی چین در منطقه تسریع شده باشد، اما هند از سال ۲۰۰۳، یک دهه قبل از آغاز رسمی طرح کمربند و جاده چین در سال ۲۰۱۳، درباره بندر چابهار با ایران گفتگو داشته است.پاندی از دانشگاه جواهر لعل نهرو نیز براین باور است که “مانع اصلی رویکرد ایالات متحده به این توافق است.” اگرچه هند و ایران بیش از ۲۰ سال در مورد توسعه این بندر رایزنی داشتند، اما به واسطه تحریم‌های اقتصادی ایالات متحده پیشرفتی در این زمینه حاصل نشد.پاندی خاطرنشان کرد وقتی پیمان اولیه در سال ۲۰۱۶ امضا شد، ایالات متحده درگیر چالش دیگری ب.د، زیرا در آن زمان دولت دوست به رهبری اشرف غنی در افغانستان حاکم بود و پیمان چابهار به عنوان راهی برای کمک به جنگ تلقی می شد. به ادعای او، «اکنون که طالبان به قدرت رسیده ، این اجبار وجود ندارد… زیرا ایالات متحده دولت طالبان را به رسمیت نشناخته است».

هارش وی. پانت، استاد روابط بین الملل در کینگز کالج لندن و معاون مطالعات و سیاست خارجی در آبزرور، گفت: «هند با این قرارداد حرکت جسورانه ای انجام داده، زیرا خود را در معرض تحریم های احتمالی ایالات متحده قرار داده است. او افزود: دهلی نو باید به آمریکایی ها بگوید که اگر هند در این بندر حضور نداشته باشد، ایران به راحتی با چین همسو می شود.

/پ